جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهرت ابن منظور، به تألیف لغت نامۀ بزرگ لسان العرب است. ولی وی تنها در ادبیات متوقّف نشده است بلکه در علوم گوناگون آن روز، نظیر رجال و حدیث نیز تلاش های سترگی را به منصۀ ظهور رسانده است. ابن منظور، در نگارش هایش دو شیوۀ به ظاهر مخالف را در پی گرفته است: نخست، تلخیص یا کوتاه نگاری کتاب های جامع، و دوم، جامع نگاری.آن چه پیش روی شماست، بررسی شیوۀ تلخیص وی از کتاب تاریخ دمشق است.نویسنده مختصر تاریخ دمشق، در تلخیص کتاب مفصّل ابن عساکر، چنان هنرنمایی کرده است که این اثر را در شمار بهترین نگارش های حدیثی ـ رجالی قرار داده است.به نظر می رسد بررسی شیوه های کوتاه نگاری دانشیان بزرگی چون ابن منظور، می تواند در چگونگی تلخیص آثار حدیثی در عصر حاضر یاری رسان باشد.

مدیریت زمان (Time management) روشی جهت پایش و کنترل زمان است و احتیاج به مدیریت و بهره وری اثر بخش از زمان، در میان دانشجویان بیش از پیش احساس می شود. و هم چنین شاد بودن تأثیر به سزایی در برقراری مدیریت زمانی مفید، در زندگی دانشجویی دارد. یکی از جنبه های مؤثّر مدیرت زمان، کاهش استرس در زندگی است. کاهش سطح استرس، موجب بهبود سطح سلامت روحی و جسمی شده و برای موفّقیت تحصیلی دانشجویان لازم و ضروری است که گاهی با برقراری یک محیط شاد محقّق می شود. در این تحقیق، با استفاده از پرسش نامه های محقق ساخته (روا و پایا)، سعی گردید چگونگی مدیریت زمان مطالعه و هم چنین شادی و آرامش در زندگی، با میانگین معدل 150 نفر دانشجوی انتخابی از رشته های پزشکی و پرستاری دانشگاه علوم پزشکی جهرم، مقایسه و مورد بررسی قرار گرفت. پس از انجام تحقیق مشاهده شد که مدیریت زمان و بهره گیری از زندگی شاد، با پیشرفت تحصیلی رابطۀ مستقیم دارد. دانشجویانی که از معدل بالایی برخوردار بودند، همان کسانی بودند که نمرۀ پرسش نامۀ آن ها بیشتر از بقیه بود. و در نهایت این نتیجه به دست آمد که با آگاهی دادن و آموزش مدیریت زمانی مطالعه و نحوۀ صحیح شاد بودن در زندگی دانشجویان، می توان موفّقیت تحصیلی آن ها را تضمین کرد و هم چنین دانشگاه با برنامه ریزی صحیح و منظّم در برنامۀ آموزشی و به کارگیری محیطی شاد در آموزش می تواند به پیشرفت تحصیلی آن ها کمک به سزایی نماید. دانشجویان موفّق، همان کسانی هستند که در مدیریت زندگی و تحصیل نیز موفّقند.

هشام بن حکم، از برجسته ترین و تأثیرگذارترین علمای شیعی در قرن دوم هجری است؛ قرنی که از یک سو، محلّ تلاقی و تصادم آرا و افکار مختلف بوده و از سوی دیگر، نقطۀ عطفی در تاریخ تشیّع و بلکه اسلام است. در این قرن، به سبب انتقال قدرت سیاسی از اموی به عباسی، فرصتی از برای نحل گوناگون حاصل گردید تا به تحکیم و اشاعۀ مبانی فکری و عقیدتی خود بپردازند.در این دوران، صادقین به بنیان گذاری مکتبی پرداختند که اندیشه و اعتقاد شیعی را مستحکم ساخت و تحوّلی شگرف در محدودۀ فرهنگ و اندیشۀ اسلامی ایجاد نمود و دانش آموختگانی نظیر هشام بن حکم، زرارة بن اعین، مؤمن الطاق، و هشام بن سالم را به جامعۀ تشیّع و بلکه اسلام عرضه کرد.این نوشتار بر آن است که با بهره گیری از متون معتبر و برجستۀ اسلامی، به کشف حقیقت و بازشناخت ابعاد شخصیت متکلّم برجسته مدافع و ناصر بحق حریم ولایت هشام بن حکم، پرداخته و به صورت هرچند مختصر ضمن بیان شرح احوال و آثار ایشان، افکار و گرایش های کلامی او را منعکس سازد.

در میان روایات اهل بیت، روایاتی وجود دارد که با این عنوان «احادیث ائمّه، صعب و مستصعب هستند» مطرح شده¬¬اند و محدّثان شیعه در کتب خود این روایات را با اسناد ¬و تعابیر مختلف ذکر کرده¬اند. شارحان حدیثی شیعه در بیان معنا و مفهوم این احادیث، به سه گروه تقسیم شده اند: برخی بر این باورند که این احادیث به بطون مختلف معنایی کلمات معصومان اشاره دارد و نشان از این است که بعضی معانی احادیث، برای همگان قابل فهم نیست؛ عدّه¬ای آن را ناظر به فضایل و کمالاتی می دانند که در وجود معصومان است که درک و اعتقاد به صحّت آن برای تودۀ مردم مشکل است. و دستۀ سوم، ولایت معصومان را مصداق این احادیث می دانند.مقالۀ حاضر سعی بر آن دارد تا با جمع آوری نقل های مختلف این احادیث و استفاده از قرائن موجود در این روایات، کاوشی در ارائۀ نظر صحیح انجام دهد و در این راستا نشان داده خواهد شد که نظر گروه اوّل، ناصواب و نظر گروه دوم، صحیح است و نظر گروه سوم نیز به نحوی از مصادیق مورد دوم است. هم چنین علل به خطا رفتن عدّه-ای از شارحان این احادیث، ذکر می شود تا حدیث پژوهان با دانستن آن علل، خود را از ارتکاب چنین اشتباهاتی حفظ کنند.

تحقیق حاضر به بررسی جایگاه عقل در اندیشۀ ملامحمّد امین استرآبادی از سرآمدان مکتب اخباری گری می پردازد. در این راستا ابتدا به دیدگاه استرآبادی در باب چیستی عقل و نیز میزان و محدودۀ اعتبار ادراکات آن می پردازیم، سپس نقش عقل را در ادراک اصول اعتقادات از نظر استرآبادی مورد کنکاش قرار داده و در نهایت، کاربرد عقل را در استنباط از نصوص شریعت مورد بحث و بررسی قرار می دهیم. سپس به این نتیجه می رسیم که تعریف استرآبادی از عقل با تعریف رایج تفاوتی ندارد و او نیز عقل را همان قوّۀ تمییز و تشخیص و ابزار تفکّر و استدلال می داند و بر خلاف دیدگاه غالب در مورد مکتب اخباری گری، وی به طور مطلق حجّیت عقل و ادراکات آن را انکار نمی کند؛ بلکه آن را تنها در امور مربوط به شریعت و اموری که از دسترس حواس انسان خارج است ناتوان و نامعتبر توصیف می کند. در حوزۀ اصول اعتقادات نیز او این معارف را در درجۀ اوّل، فطری و درونی می داند و قائل به دیدگاهی متفاوت با دیگران در مورد کاربرد عقل در این حوزه است. در ارتباط با برداشت از نصوص شریعت نیز دیدگاه او در این زمینه تفاوت چندانی با دیدگاه سایر اخباریان ندارد. وی ظاهر آیات قرآن و روایات ائمّه را حجّت نمی داند و در برداشت از روایات ائمّه نیز غالباً پایبند به نص است و تا آن جا که می تواند از معنای ظاهری خارج نمی شود.

استخاره، اصطلاحی خاصّ و منطبق بر عملی متعارف در جامعۀ مذهبی است که رواج گسترد­ه­ای یافته است. این نوشته در پی آن است تا مستندات آن را در حدیث، گسترده ترین منبع در حوزۀ معارف دین، استخراج کرده، صحّت و سقم آن را بررسی و خطا در تطبیق این اصطلاح را روشن نماید. علاوه، رابطۀ استخاره و قضا و قدر الهی بحث شده است. در این زمینه، به دو گروه کلی از احادیث بر می­خوریم. گروهی که مضمون آن ها خواندن دو رکعت نماز و دعایی خاصّ در واگذار کردن کار به خدا است، علاوه بر آن که مفاهیمی عالی همچون توکّل و رضا را در بر دارد، از تعداد به نسبت زیادی برخوردار است و در بین آن ها روایاتی با سند صحیح و موثّق موجود است. و گروه دوم که مضمون آن ها استخاره با قرآن است، تعداد آن ها کمتر و از جهت سندی ضعیف هستند. هم چنین در این نوشتار، به گروه دیگری از احادیث با این مضمون که خیر واقعی انسان در چیست، اشاره شده است.

یکی از فضایل اهل بیت، علم اعطا شده خداوند به آنهاست. روایات الکافی وبصائر الدرجات به این موضوع تصریح دارند و آیۀ 49 سورۀ عنکبوت را ناظر و بلکه مختصّ به اهل بیت عصمت و طهارت دانسته اند. برای بررسی این اختصاص، اصطلاح «اوتو العلم» که با واژۀ «علم و عالم» اندکی متفاوت است، در قرآن کاویده و نظرات مفسّران آورده شد.این مفهوم، ویژۀ اهل بیت نیست، امّا عطا شدگان علم در آیۀ 49 سورۀ عنکبوت، تنها همان اهل بیت هستند. این آیه، قرآن را نه واژه و نوشته، بلکه آیه هایی روشن در سینۀ «اوتوا العلم» دانسته است. روایت های متعدد اثباتکنندۀ این انحصار را نیز در این نوشتار آورده ایم.

کار و همّت، نقشی حیاتی در زندگی فردی و اجتماعی انسان ایفا می نماید. این دو، عمری به بلندای حیات انسانی داشته و در تمام ادیان، ملل و جوامع، به عنوان یک ارزش و امتیاز مطرح است؛ چرا که در صورت بروز روح سستی، استقلال اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، در معرض سقوط و انحطاط قرار خواهد گرفت.در سیرۀ پیشوایان دین به این صفت انسانی توجّه ویژه ای شده است. این توجّهات را می توان در «فرهنگ اسلامی کار» یا به دیگر سخن «آداب اسلامی کار و همّت» جستجو نمود.بر همین مبنا، نگارنده کوشیده است تا فلسفه و لزوم کار، مقدّمات، آفات و جنبه های ارزشی کار و همّت را بر مبنای آموزه های اسلامی اراﺋﻪ نموده و سپس به تبیین و تحلیل یکی از بنیادی ترین بخش های اقتصادی، یعنی کشاورزی، از منظر سیرۀ معصومان بپردازد.

در عرصۀ کلام شیعی بویژه امامت، که بن مایه و وجه تمایز این فرقه با دیگر فرقه های اسلامی به شمار می رود، ردیه های بسیاری از سوی مخالفان شیعه نگاشته شده که سعی در تخریب این مذهب داشته اند. از جملۀ این افراد که با بن مایۀ عصبیت و با تحریک استعمارگران زمانه، به اصول مذهب شیعه، خصوصاً، امامت هجوم آورد، مولوی عبد العزیز دهلوی با اصالتی هندی بود که در ردّ شیعه کتابی به نام تحفة اثنی عشریه نوشت. باب هفتم این کتاب، در بر دارندۀ اشکالاتی بر آیات و احادیثی است که شیعه برای امامت امیر المؤمنین† اقامه می کند. بر ضد این اثر، عالمی وارسته و متکلّمی متبحّر از سادات موسوی، از همان دیار هند، با نگارش پاسخی مفصّل و کوبنده، از مذهب تشیّع دفاع نمود. او کسی نبود جز علامه میر حسین کنتوری. در این مقاله، سعی می کنیم روش میر حامد حسین را در پاسخ به کتاب پیش گفته بررسی کنیم.

این نوشتار بر آن است تا با توجّه به جایگاه عترت در کنار قرآن به عنوان جانشینان پیامبر در هدایت گری جامعه، تلاش های آن بزرگواران را در هدایت جامعه و مبارزه با ارزش های جاهلی با بیان یک مصداق مشخّص، تبیین کند. برخورد ائمّه با ضرب المثل جاهلی «النّار و لا العار» که نماد یک ارزش جاهلی است، بررسی و نمونه هایی از برخورد قرآن و عترت و همچنین تأثیرات آن بر جامعه ارائه شده است.