جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف مقاله حاضرآن است که نشان دهد «سودابه» درساخت کهنِ اساطیری اش یک مادر- خداست و وی دراصل افسانه « سودابه و سیاوش » مادرِاساطیری سیاوش بوده است ونه نامادریِ او.این شخصیت درطول هزاران سال دچار تغییر و تحولات بسیارشده ودرنهایت، به صورتی که اکنون درشاهنامه فردوسی می بینیم به روزگارمارسیده است.دراین مقاله به فرضیاتی که پیش ازاین درباره سودابه ارائه شده،پرداخته ایم و وجوه تشابه و تفاوت فرضیه خودراباآن هابیان کرده ایم.دراین پژوهش ازشیوهاسطوره شناسی تطبیقی سود جسته و شخصیت سودابه رابادیگراساطیر مشابهش درسایر ملل مطابقت داده ایم؛علاوه براین،دراثبات این فرضیه از موضوعات دیگری نیز سخن گفته ایم،ازجمله:مجهول بودن هویت مادر سیاوش درشاهنامه،ماهیت مادرسالارانه وغیرزردشتی داستان سیاوش و دو چهرگی سودابه درشاهنامه فردوسی.

افسانه دهاک،مثال برجسته ای از دادو ستد افسانه ها و پیوندهای چند سویهاساطیر، در گستره جهانی ا ست. نمونه ای ا ست تمام عیار،از دگرگونی و دگردیسی یک نمود اسطوره ای،با همه بنیادها و بن مایه های دیرینش.نمود و کارکرد پتیاره ای اهریمنی از ویشوه روپه،اژدهای سه سراسطوره های کهن آریایی در ریگ ودا، تا اژی دهاک سه کله سه پوزه شش چشم،در اوستا،و از آن تا ضحاک ماردوش خون خوار،در متن های پهلوی و فارسی نو.این افسانه،از منشا تا آن چه که در دو اثر دوران میانه؛مینوی خرد و روایت پهلوی،و از آن تا شاهنامه می بینیم دچار دگرگونی و تحولات بسیاری شده است که نگارندگان در این جستار بر آنند تا با استناد بر این متن ها و مقایسه میانشان، تمایزات و تشابهات اسطوره ای- حماسی شخصیت ضحاک را نشان دهند.

این مقاله می کوشد کوه در فرهنگ باستانی ایران را به روش توصیفی و شیوه تحلیل محتوا،مورد بررسی قرار داده و باورهای اساطیری و افسانه های ایرانیان در باره کوه را تبیین و تحلیل کند و به آثار بزرگانی بپردازد که باورها و اعتقادات خود را با بهره بردن از این جلوه بی مانند هستی بیان داشته اند.کوه از نظر ایرانیان باستان اهمیت و اعتبار خاصی داشته و اغلب آیین ها و مراسم مذهبی آن ها در کوه ها برگزار می شده است.کوه برای آنان سر چشمه نور بوده و نقش جایگاه خدا یان و برگزیدگان را برای موجودات زمینی داشته است.از سویی دیگر،در پندار بعضی به دلیل بر افراشتگی،واسطه ای بین آدمیان وخدایان بوده است.اساسی ترین کارکرد اسطوره ای کوه ها بستر تقرب انسان به خدا یا خدایان بوده و جاذبه و کششی که بین انسان و خدا در اساطیر به چشم می خورد،برای به دست آوردن و در اختیار گرفتن این بستر مهم بوده است.کوه های افسانه ای و اساطیری نقش های مهمی در ارشاد و راهنمایی انسان ها دارند. برخی از این کوه ها سخنگو بوده اند و انسان های آزمند را با نکوهش به راه آورده اند و برخی دیگر مدفن بزرگان و عبادتگاه عابدان بوده است.بنا به اعتقادات مذهبی پیشینیان، بهشت جاودانی بر فراز کوه ها ست و این باور مذهبی و اسطوره ای به شکل آیین دفن مردگان در قلل کوه ها تجسم یافته است .زندگی در کوه،نشان بریدن از تعلقات دنیایی و پیوستن به علایق آن جهانی است که نشانه خضوع و خشوع انسان در برابر خالق یکتاست.شاعران از این جلوه بی مانند برای بیان اندیشه های خویش بهره گرفته اند و به تناسب وسعت اندیشه و دانش فرهنگی خود،به توصیف آن پرداخته اند.شاعران در آثارشان معمولاً از کوه هایی یاد می کنند که همه سر به فلک کشیده،بلند و دست نایافتنی هستند و توصیفات آنان غالباً تداعی کننده کوه های اسطوره ای نظیر: البرز،قاف و سبلان و ... است که جایگاه تقرب انسان به خدایان به شمار می رفته اند و همچنین،جایگاه پارسایان و قهرمانان و مردان مقدسی بوده اند که در اوج توانایی و قدرت،برای رسیدن به جاودانگی و فره ایزدی در قلل کوه ها به خدا متوسل می شده اند و با قربانی ها و آیین ها ی مذ هبی در پی رسیدن به تقرب الهی بوده اند.

این مقاله به مطالعه تاثیر التقاط فرهنگی در پیکره نگاری هخامنشی و قاجار می پردازد. هنر، فعلی انسانی است و انسان محصور در مجموعه روابطی با محیط پیرامون که بر نحوه تولید و بروز افعال وی که هنر نیز یکی از آن هاست،تاثیر می گذارد.دو برهه هخامنشی و قاجار از دوره هایی است که روابط با سایر کشورها بسیار بوده است. هنر هخامنشی به عنوان هنری تالیفی، التقاطی است که با وجود تمامی تاثیرات سرانجام هویتی مستقل و والا یافت؛حال آنکه هنر دوره قاجار در برخورد و کشمکش بسیار با پذیرش التقاط یا رد آن مواجه بود و نتیجه حاصل،نه التقاطی در جهت صحیح و نه پایبندی به سنت های خودی بود.در ابتدا تاریخچه و هنر پیکره نگاری هخامنشی با تکیه بر روابط با سایر فرهنگ ها بررسی و پس از آن دوره قاجار،با توجه به اوضاع حاکم بر آن با تکیه بر روابط با سایر فرهنگ ها پرداخته می شود و در انتها هنر آن و نوع تاثیر پذیری اش از عناصر خارجی تعریف خواهد شد، پس از آن با مقایسه تطبیقی بین اوضاع و هنر هخامنشی و قاجار سعی بر بررسی روند التقاط های هنری دو دوره شده است.تلاش بر این بوده است تا با بررسی شرایط حاکم بر این ادوار،نوع التقاط فرهنگی در دوره هایی که در معرض ورود فرهنگ های دیگر بوده است،بررسی گردد و با توجه به شرایط حاکم بر هر دوره و نوع مواجهه با سایر فرهنگ ها درباره هنر هر دوره نتیجه گیری شود.

تحولات مختلف اجتماعی و سیاسی دوره قاجار،باعث ایجاد بستر جدیدی در عرصه هنر ایران شد.این هنر در عصری ظهور کرد و توسعه یافت که نه تنها در ایران،بلکه عمده کشورهای دیگر جهان نیز دست خوش موج عظیمی از تحولات اجتماعی،سیاسی، قتصادی،صنعتی،فرهنگی و هنری شدند.تحولاتی که از یک طرف،سن،ت های فرهنگی و هنری بخش عظیمی از ملل جهان را تهدید کرده و یا به چالش کشانید و از طرف دیگر،واکنش های متفاوتی را در حوزه های فرهنگی مختلف موجب شد.نقاشی ایران که عموماً با مفاهیمی فرا واقعی و عرفانی و... همراه بود؛در دوره قاجار،این ویژگی خود را به یکباره از دست می دهد و مضامینی این جهانی و ناسوتی جای آن ها را می گیرد.در این پژوهش،به تحلیل توصیفی بر اساس اسناد تاریخی که به دلایل شکل گیری پیکره نگاری و عوامل موثر بر آن توجه شده و خصوصیات و ارزش های آن در زمان حکومت قاجار مورد پرداخته شده است. نقاشی ها و تصاویر دوران قاجار از نظر اهمیت و نقش سیاسی،اجتماعی آن ها مورد بررسی واقع شده اند. برای ارزیابی از تصویرگری دوره قاجار،به چگونگی بهره جویی از تصویر برای تثبیت اقتدار پادشاهی در دوران قاجاریه،پرداخته شده است،سپس در بخش دیگر،به نقش مبتکرانه ای که فرمانروایان قاجار از تصویرگری برای رواج اعتقادات و آیین های درباری بهره جستند، اختصاص یافته است.تشریک مساعی و ارتباطات فرهنگ ایرانی با اروپا و تاثیر و تاثرات آن بر نقاشی این دوره نیز بخشی از این پژوهش است.این تحقیق تلاش داشته که ابعاد جدیدی از هنر این دوره را با توجه به تحولات سیاسی و اجتماعی معرفی نماید.

دادستان مینوی خرد متنی به زبان فارسی میانه،مشتمل بر 63 فصل و در شمار اندرزنامه هاست. در قرن 14 میلادی «نریوسنگ» آن را به زبان سنسکریت ترجمه کرده است.ترجمه نریوسنگ ترجمه ای لفظ به لفظ است و بدون مطالعه متن فارسی میانه قابل درک نیست و زبان آن ویژگی هایی دارد که آن را از سنسکریت کلاسیک متمایز و به زبان های ایرانی نزدیک می سازد. مینوی خرد سرشار از نام ایزدان و شخصیت های اساطیری است. مترجم این نام ها را به شیوه های مختلفی ترجمه کرده که در این مقاله بررسی می شوند.

«شاه- شکارچی» یکی از خصایص ایدئولوژیکی سلطنت هخامنشی است. شاه -شکارچی -راهبر، نخستین فرد در مبارزه و جنگ به حساب می آمد و شکار و شکارگاه نیز عرصه ممتازی برای اثبات دلاوری شاه بزرگ بود و پارسیانی که مدعی شاهی بودند،از جمله کورش جوان (برادر اردشیر دوم)،در میان تمامی صفاتی که ادعاهایشان را توجیه می کرد،شایستگی شان در نبرد (مشق جنگ، کمانکشی، نیزه اندازی)،و نیز عشق به شکار قرار داشت و ستایش ها را پیوسته به سوی خود جلب می کردند و بدین وسیله،قصد داشتند به داعیه سلطنت خود از حیث دارا بودن خصایص ایدئولوژیکی سلطنت هخامنشی مشروعیت بخشند.در این مقاله، کوشش بر آن است تا به جایگاه شکار از لحاظ ایدئولوژیک در نزد هخامنشیان پرداخته شود و جنبه های آن از نظر تعلیم و تربیت و خصایص شاهی بررسی گردد.

با ظهور اسلام،اعراب موفق به نفوذ در کشورهای متمدن و غنی شدند و تحت تاثیر فرهنگ و تمدن آن ها حکومت ساده اسلامی را به یک امپراطوری عظیم تبدیل کردند.شیوه حکومت ساسانیان الگوی مناسبی برای دولت اسلامی بود.تشکیلات اداری ابتدایی و اولیه توسط ایرانیان تاسیس و در عصر عباسیان به اوج رسید و به سازه ای منسجم و منظم تبدیل شد.توسعه دیوان ها موجب ایجاد طبقات و مناصب جدید شد.از همان صدر اسلام با توجه به تاکید قرآن مجید و سخنان پیامبر گرامی اسلام،امر کتابت مورد توجه قرار گرفت و طبقه کتاب به بالاترین مرتبه اهمیت رسید و جزیی از ارکان مهم دولت به شمار آمد.با ترجمه دیوان ها به زبان عربی بر نفوذ دبیران افزوده شد.در آغاز اسلام خلفا شخص معتمدی را به عنوان «کاتب» یا «مشیر» برمی گزیدند،وی که از دانش و بلاغت ادبی کافی برخوردار بود،دستورهای وی را می نگاشت.آشنایی اعراب با قرآن مجید موجب بلاغت در انشا و زبان عرب شد.اقتباس از خط سریانی ها و نبطی ها منجر به اخذ خط کوفی با قلم های متفاوت شد.مطالب بر روی پوست های چرم معروف به «رق» نگاشته می شد و به صورت طومار نگهداری می شد.نگارش نامه ها نیز از مقررات خاصی برخوردار بود،بعد از نام خدا،با عبارت اما بعد ... نام خلیفه مقدم بر هر نامی نوشته می شد و بعد از آوردن دعا و القاب،مضمون نامه آورده می شد.برای تایید مطالب نامه،از مهر و توقیع استفاده می شد که یکی از علایم خلافت نیز بود.از آغاز اسلام هر کدام از خلفا سجع مهر مخصوص داشتند که متضمن نام و لقب ایشان و یا عبارتی در ستایش خداوند بود.

همزمان با پیدا شدن دست نویس های مانوی از واحه تورفان چین، کشف رمز و خوانش آن ها آغاز شد و پس از گذشت یک قرن،این تلاش بی وقفه ادامه دارد.اما پرداختن به بعد هنری این دست نویس های ارزشمند اهمیت ویژه ای دارد؛زیرا هنر مانوی در فرهنگ ایران نیرویی پویا و زنده بوده و این پویایی از آنجا نشات می گیرد که در این هنر،ایمان مذهبی عمیقی نهفته است.از سویی دیگر،مانویت ارتباط نزدیکی با سایر فرهنگ ها پیدا کرده بود و همین تاثیر پایا،اهمیت خاصی به هنرهای مانوی در تاریخ هنر ایران بخشید.در مقاله حاضر یکی از نگاره های جدید و منتشر نشده مانوی مورد بررسی قرار گرفته است.این نگاره یکی از قطعات مانوی متعلق به مجموعه متون تورفان در برلین است.نگارنده تلاش کرده است تا ضمن معرفی این قطعه جدید،اسلوب نگارگری به کار رفته در آن را تحلیل کند و آن را با دیگر نگاره های مانوی که سالمتر مانده اند،مورد مقایسه قرار دهد.

قلعه دخترها ابنیه پررمز و راز تاریخی ای هستند که در گوشه و کنار این سرزمین مقدس بر بلندای کوه ها و تپه ها به آرامی خفته اند.بیشتر این قلعه ها در روزگاری که ایران باستان مراحل گذار از زن محوری به دوره مردسالاری را پشت سر می گذاشته است،ساخته شده اند و این مسئله فرضیه های بسیاری را در مورد نوع کاربرد و علل تسمیه آن ها به«قلعه دختر»پدید آورده است.این پژوهش برآن است تا به معرفی قلعه دخترها در سراسر ایران و نیز سایرکشورها پرداخته و سپس،به بررسی افسانه هایی که پیرامون این قلعه ها وجود دارد بپردازد.