جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آین رَند یکی از نظریه­پردازان خودگرایی اخلاقی در دوران معاصر است. با وجود اختلافات میان اندیشۀ او و ارسطو، وی بر این مسئله اعتراف دارد که در نظریۀ اخلاقی‌اش متأثر از ارسطوست. به نظر می­آید یکی از مباحث نظریۀ اخلاقی رند که متأثر از اندیشۀ ارسطویی است، نقش فضایل اخلاقی در سعادت انسان باشد. گرچه نظریۀ اخلاقی رند به­طور کامل خودگرایانه است و از این حیث با دیدگاه اخلاقی ارسطو فاصله دارد، اما او نیز مانند ارسطو از فضائل اخلاقی­ای یاد می­کند که نقش مهمی در دستیابی به غایت نهایی اخلاق از منظر او دارند. هدف این پژوهش آن است که ضمن تبیین دقیق فضائل اخلاقی در نظریۀ اخلاقی رند، به تحلیل نقش آنها در شکل­گیری شخصیت انسان خودگرا از نظر او پرداخته و در نهایت دیدگاهش را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. به­همین منظور ابتدا به معرفی تفسیر آین رند از نظریۀ خودگرایی اخلاقی پرداخته شده و سپس نقش فضائل اخلاقی در این نظریه مورد بررسی قرار گرفته است.

نوشتار حاضر با هدف بررسی رابطهٔ قانون و اخلاق در اندیشهٔ هارت و دورکین نگارش یافت. نتایج تحقیق حاکی از این بود که از نظر هارت قانون و اخلاق به دو صورت می‌توانند رابطه داشته باشند. یکی به صورت عرضی که شامل پذیرش اصول اخلاقی در قاعدهٔ رسمیت‌بخش و رعایت محتوای حداقلی قوانین از منظر اخلاقی بود؛ لذا قانون و اخلاق از نظر محتوایی رابطهٔ ذاتی ندارند، بلکه می‌تواند در دو شکل مذکور رابطه داشته باشد. دیگری رابطهٔ ذاتی که همان رعایت عدالت صوری قانون بود که به معنای برخورد مشابه با موارد مشابه بود. چنین نگرشی چون تنها جنبهٔ شکلی دارد با اصول پوزیتیویسم ناسازگاری ندارد. از سوی دیگر از نظر دورکین قاضی در پرونده‌های دشوار ناگزیر است از طریق اصول و ارزش‌ها که مبنا و ساحت بنیادی نظام حقوقی هستند، موضوع را حل ‌کند. در چنین مواردی قاضی با توسل به اصول و ارزش اخلاقی متناسب، پرونده را بررسی و رأی نهایی صادر می‌کند. ضمن اینکه در پرونده‌های دشوار نقش قاضی تنها تطبیق قوانین نیست؛ بلکه وظیفهٔ او تفسیر قوانین است. قاضی باید تلاش کند اصول و ارزش‌ها را به گونه‌ای فهم و ادراک کند که انسجام و تمامیت نظام حقوقی یعنی هماهنگی قواعد و قوانین به عنوان رو بنا و اصول و ارزش‌ها به‌عنوان زیربنا رعایت شده باشد. بر این اساس، هم هارت و هم دورکین به نقش اخلاق در قانون اذعان داشتند؛ با این حال میان آن دو در چگونگی تحلیل و نگرش به این موضوع تفاوت وجود دارد.

معامله با اشخاص وابسته عملکرد شرکت ها را در زمینه نقدینگی و سود آوری تحت تأثیر قرار می‌دهد. باتوجه به اینکه مدیرعامل نقش مهمی در اداره شرکت ایفا می­کند و به‌عنوان یک رکن اساسی در پیشبرد اهداف سازمان مطرح می­باشند می‌توان بیان کرد که ویژگی‌های مدیرعامل در کیفیت فرایند گزارشگری مالی می‌تواند تاثیرگذار باشد و گزارشگری مالی متقلبانه و عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای را سبب گردد. هدف این پژوهش بررسی رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای در معامله با اشخاص وابسته با تأکید بر نقش ویژگی‌های مدیرعامل ‌است. جامعه آماری این پژوهش،شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به این منظور، با استفاده از داده­های مربوط به 150 شرکت طی دورهٔ زمانی ده‌ساله (سال 1390 الی 1399) با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها نشان داد که عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای (وجود تقلب در گزارشگری مالی) بر معامله با اشخاص وابسته تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین نفوذ مدیرعامل، تجربه، توانایی و خودشیفتگی مدیرعامل بر رابطه بین عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای (وجود تقلب در گزارشگری مالی) و معامله با اشخاص وابسته تأثیر معناداری دارد. درنهایت می‌توان بیان کرد معاملات با اشخاص وابسته می­تواند به‌عنوان یک ‌راه بهینه­سازی تخصیص منابع داخلی، کاهش هزینه معاملات استفاده شود؛ اما رفتار فرصت‌طلبانه و غیراخلاقی مدیران نتایج عملیات را گمراه می‌کند یا اثر نامساعدی بر ثروت سهامداران اقلیت بگذارد.

مسأله شکاف میان نظر و عمل اخلاقی، قرن‌هاست که از سوی متفکرین مختلف، پاسخ‌های متفاوتی دریافت کرده است. این پاسخ‌ها بطور کلی در قالب سه رویکرد قابل بازیابی است؛ رویکردهای متمرکز بر: استدلالِ اخلاقی، احساساتِ اخلاقی و هویت اخلاقی. این پژوهش درصدد است تا به تببین تربیت اخلاقی مبتنی بر هویتِ اخلاقیِ یک‌پارچه یا به‌عبارتی آرمان اصالت بپردازد. به این منظور، به روش توصیفی- تحلیلی، هویت اخلاقی یک‌پارچه به‌مثابه راه‌حلی کارآمد برای تحقق عمل اخلاقی معرفی می‌شود. در این رویکرد هر دو بعدِ استدلال و احساساتِ اخلاقی توأمان موردنظر قرار می‌گیرند. لذا با اولویت دادن به منش و شخصیت اخلاقی، و انسجام و یکپارچگی اهدافِ اخلاقی با اهدافِ شخصی در قالب شکل‌گیری یک «خودِ اخلاقی»، امکان کاهش شکاف میان نظر و عمل اخلاقی بهتر مهیا می‌شود. در این راستا، «شخص» با خودشناسی، تعهد و قبول مسئولیت نسبت‌به «خود»، در مقایسه با متعهد بودن نسبت‌به یک «اصلِ» خاص، درواقع از نیروی انگیزشی بیش‌تری برای عملِ اخلاقی بهره‌مند است. در این پژوهش برخی از اهمِ زمینه‌ها و موانع شکل‌گیری یک خود اخلاقیِ اصیل و یک‌پارچه، به طور مجزا مورد توجه قرار گرفته است. به‌این‌ترتیب با نزدیکی و سازگاری میان ساحات وجودی‌ِ فرد، زمینه کاهش شکاف میان نظر و عمل اخلاقی، و بهره‌مندی از سلامت روانِ بیش‌تر فراهم می‌آید.

هرگونه نظریه‌پردازی دربارهٔ مفهوم سعادت، مستلزم تبیین مؤلفه‌های مختلف آن (از جمله مقدمات، شروط، مصادیق و اجزا) است. توجه به نقش بنیادین سعادت در حکمت عملی که به‌عنوان واسطه و تضمین کنندهٔ امتداد عملی فلسفه شناخته می‌شود، بیانگر اهمیت مضاعف چنین تبیینی در کاربست عملی نظریه‌ خواهد بود. در نظریهٔ سعادت ارسطو که بر عناصر مفهومی خاصی مانند خیر/غایت أعلی، خودبَسندگی، کارکرد، فضیلت و فعالیت مُبتنی است، دو فضیلت نظری و اخلاقی به‌عنوان اجزای سعادت و مواردی همچون ثروت، دوستی و سلامتی به مَنزلهٔ شروط آن مطرح شده‌اند؛ اما ابهام موجود در سخنان ارسطو سبب بروز اختلافی اساسی در میان مفسران آثار وی و نیز در آراء فیلسوفان مسلمان گردیده و آنها را به دو گروه طرفداران «سعادت غالب» و «سعادت جامع» تقسیم کرده است که در دیدگاه اول تنها فضیلت نظری دارای اهمیت ذاتی و اولی است و در دیدگاه دوم، فضایل نظری و اخلاقی به­طور همزمان مورد توجه ذاتی قرار می­گیرند. ریشه‌یابی ابهام مذکور و ارائهٔ راهکاری برای رفع آن در جهت افزایش کارآمدی عملی اهدافی هستند که در این نوشتار از طریق بازخوانی انتقادی نظریهٔ ارسطو به روشی تحلیلی مورد پِی‌جویی قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد می‌توان با پایبندی به تعریف سعادت به‌عنوان «غایت بالذات» (در مقابل غایت نهایی) و توجه به کلّ ماهیت نوعیه (به جای فصل) در استدلال موسوم به «برهان کارکرد»، نظریه‌ «سعادت شامل» را پیشنهاد نمود که مؤلفه‌های سعادت را توسعه می­دهد، طبقه‌بندی مناسبی از آنها ارائه می‌نماید و درنتیجه کارآمدی عملی بیشتری در حلّ تزاحم­های میان آنها خواهد داشت.

میزان مطالبات اخلاقی یکی از مباحث مهم در فلسفۀ اخلاق است که در اواخر قرن بیستم مطرح و به صورت جدی در فلسفۀ اخلاق دنبال شد. بحث مطالبۀ اخلاقی در پی آن است که حدود و مرزهای الزامات اخلاقی را در اعمال و رفتار آدمی تعیین کند. در این بحث به‌طور کلی سه رویکرد اخلاق حداکثرگرا، اخلاق اعتدال‌گرا و اخلاق حداقل‌گرا وجود دارد. میزان مطالبۀ اخلاق و به تبع، نوع رویکرد به اخلاق بر اساس سه مؤلفۀ شمول، اولویت و شدّت در ارزیابی اخلاقی تعیین می‌شود. در این مقاله ضمن اشاره به این سه مؤلفه، با روش توصیفی و تحلیلی مؤلفۀ اولویت، شاخصه‌های آن و راه‌حل رفع معضلات و تزاحمات اخلاقی را در اندیشۀ اسلامی، با تمرکز بر دیدگاه اندیشمندان شیعه، به‌خصوص فقهای شیعه بررسی می‌کنیم.

«شجاعت» از دیرباز یکی از فضایل اخلاقیِ مهمّ و مشترکِ جوامع بشری گوناگون به شمار می رفته است. طیّ قرون متمادی فهم‌های مختلف و متنوّعی از این فضیلت اخلاقی وجود داشته اند که به توسعه و تضییقِ قلمروِ کاربردِ آن در مرزبندی با رذایل و مفاهیم دیگر انجامیده اند. این اختلاف و تنوّعِ فهم ها از فضیلت شجاعت در میان فیلسوفانِ یونان باستان نیز دیده می شود. ارسطو نیز در آثارِ اخلاق‌شناختیِ خود، به ویژه در کتابِ مشهورِ اخلاقِ نیکوماخوسی، از این فضیلت اخلاقی به تفصیل بحث کرده است. کوشش برای یافتن مؤلّفه‌های فضیلت شجاعت در سخنانِ پرظرافتِ ارسطو در آن کتاب ما را به حقیقتِ شجاعت رهنُمون می سازد. ما در این مقاله کوشیده ایم که ابتدا مؤلّفه‌های فضیلت شجاعت در اخلاقِ نیکوماخوسی را استخراج و بیان کنیم؛ سپس بر اساسِ مؤلّفه های به دست آمده که بیست وپنج مورد در شش بخش اند، تحلیلی از نظرگاه کلّیِ ارسطو دربارۀ حقیقتِ شجاعت و شخص شجاع به دست دهیم و سرانجام به ارزیابیِ آرای ارسطو و مناسبات میان آنها بپردازیم.

امروزه توجه به حقوق حیوانات از جایگاه ویژه ­ای برخوردار است. یکی از فیلسوفان اخلاق معروفی که توجه وافری به حقوق حیوانات دارد، پیتر سینگر است. او دلایل متعددی بر نادرستی استفادة انسان از حیوان اقامه کرده است؛ از جمله استدلال­های «گونه­ پرستی» و «نادرستی وارد کردن درد و رنج بر حیوانات». او علاوه بر این دو استدلال، توجه خود را به رابطة استفادة بیش از حد از حیوانات و تخریب محیط زیست نیز معطوف داشته است. امروزه سهم قابل توجهی از تخریب محیط زیست متوجه دامداری‌های صنعتی است که با تولید گوشت موجب از بین رفتن منابع گیاهی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آسیب­زدن به طبیعت می‌­شوند. سینگر وضعیت پیش ­آمده را ناشی از نحوة رفتار انسان­ها با حیوانات دانسته و آن را مرتبط با آموزه‌های دینی دربارة انسان و حیوان می‌داند. او با غیراخلاقی دانستن گوشت­خواری و رد نظر دین در این باره برای حفظ محیط زیست گیاه­ خواری را پیشنهاد می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد این استدلال، مشخص می­شود که مهمترین عامل تخریب محیط زیست افراط و استفادة نامطلوب انسان از حیوان است. مشکل محیط زیست با اصلاح نوع نگرش انسان به محیط زیست و نحوة ساماندهی استفادة او از طبیعت قابل حل است که دین نیز آن را مورد تأکید قرار داده است. اگر استفادة انسان از مجموعة محیط زیست که حیوان نیز جزئی از آن است، به­صورت هدفمند و مسئولانه انجام بگیرد، نه تنها موجب تخریب محیط زیست نخواهد شد، بلکه مایة حفظ بهتر آن و در نتیجه مراعات حقوق حیوان نیز خواهد شد. لزوم تأکید بر اصلاح ساختار به جای منع مصرف، توجه به آسیب‌های گیاه­خواری و لزوم فهم درست از نظر دین به­خصوص اسلام از جمله نقدهایی است که می‌توان به سینگر وارد کرد.

ددر حکمت متعالیه ملاصدرا عملاً اثبات کرد که استدلال، ذوق، اشراق و آنچه از راه وحی به دست می‌آید، به یک حقیقت منتهی می‌شود.ملاصدرا بر اساس اصالت وجود و وحدت سنخی وجود مباحث و مسائل فلسفی را نیز به عنوان یک حقیقت واحد تبیین و تحلیل نمود ولذا بسیاری از تمایزات و دوگانگی‌ها در حکمت متعالیه به وحدت و اتحاد منجر گردید. چنانکه تمایز و دوگانگی قوای نظری و عملی انسان نیز به وحدت و هماهنگی و اتحاد قوا منتهی شد . و حکمت عملی که از ابن سینا در نظام فلسفه اسلامی از رونق افتاده بود در حکمت متعالیه در کنار حکمت نظری به عنوان مراتب حقیقت واحد حکمت در تلفیق با سلوک عملی و عرفانی مجددا احیاءگردید. مساله این پژوهش، بررسی رویکرد صدرا به حکمت عملی و مبانی و نتایج آن است، روش: سند پژوهی به طریقه توصیفی و تحلیلی. یافته‌های پژوهش: در حکمت متعالیه، حکمت عملی به عنوان سلوک عملی متمایز و اعم از اصطلاح رایج فلسفی مشائی و جامع بین حکمت مشاء، عرفان و دین ، در کنار حکمت نظری به عنوان مراتب حقیقت واحد حکمت ارائه شده است.

یکی از عللی که حیوان را مستحق خشونت می­ کند، تصور فقدان عقلانیت و سوژگی در آن است؛ اما اگر بتوان برای حیوان نوعی سوژگی را تشخیص داد، می­ توان به آینده ای امیدوار بود که حیوان دیگر تحت سیطره ­ی هیچ­گونه آزار انسانی قرار نگیرد. در همین راستا، این پژوهش درنظر دارد مسئله و مخاطره­ ی تعامل میان انسان و حیوان را با رویکردی تازه و عملی در میان نهد. رویکرد کلی و روشی در این پژوهش «پدیدارشناسی» و به­ طور مشخص «پدیدارشناسی اخلاقی» است که پیامد آن طرح چهار سئوال درخصوص درد و رنج حیوان، مهر حیوان، حق حیوان و سوژگی حیوان است. بنابراین ترتیب و توالی این چهار امر را در پیوستاری می‌گذاریم که یک سرش از جنس حس و تجربه و سر دیگرش از جنس مفهوم و کلیت است؛ تا در نهایت به احکامی از جنس «کلی مشخص» دست یابیم. در مجموع، به منظور کاهش مرارت، شرارت و خباثت در تخیلی پدیدارشناسانه سوژگی حیوان را به نحوی تصویر می­ کنیم که ما را از زندگی ساقط نکند و نتیجه اش کاهش ظلم میان مدرک­ های حیات باشد. بدین ترتیب در این نوع استدلال نه انسان حیوان می ­شود و نه حیوان انسان. این یک قراردادِ انسانی است در مقابل قرارداد طبیعی و الهیاتی که گامی به سوی اجتناب از «ته ­مانده­ های رفتارِ انسانِ غیرمدرن که حیوانات را ابزار می­ پندارند» برمی­ دارد. بنابراین مسیرکاهش شرارت برای انسان، پذیرش نوع و سطحی از حقوق برای حیوانات است.