جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدفاین نوشتار تشریح وضعیت آگاهي کودکان از فعالیت روزمرة مدرسه رفتن و تأثير تعطیلی مدارس بر این آگاهي و دریافتهای کودکان در دوران همه‌گیری بیماری کروناست. برای اغلب دانش‌آموزان، مدرسه رفتن فعالیتی روزمره و بیشتر مطابق نظر بزرگسالان بوده است. بسیاری از آنها حتی بدلیل مشكلات مدرسه رفتن رضایت چندانی نیز از این كار نداشتند. با گذشت نزدیک به یکسال از تعطیلی مدارس، اکنون كه کودکان زمان قابل توجهی را در منزل و تحت آموزش مجازی سپری کرده‌اند و تفاوتهای مدرسه رفتن و نرفتن را بخوبی دریافته‌اند، ميتوان گفت صورتهايي از مدرسه‌آگاهي نزد آنها متفاوت از آنچه از قبل داشته‌اند، شکل گرفته است. حضور در مدرسه بصورت انتخابي خودانگیخته در برابر مدرسه رفتن به اجبار بزرگسالان، علاقه به مراودات اجتماعی با همسالان حتی با وجود مخاطرات و قوانین اجتماعی، در مقابل ارتباط با اعضای خانواده و نزدیکان و آگاهي از تفاوتهای یادگیری متکی به خود در برابر یادگیری با کمک معلمان، مهمترين دستاوردهای شناختی ـ فلسفی کودکان در اين دوره بشمار ميرود.

امروزهرهیافتی جدید و راهبردی برای آموزش مفاهیم و بایسته‌های محیط زیست به کودکان در حال شکلگیری است که بر پایة هنر محیطی استوار است. هدف از این رهیافت تبدیل بحران زیستی به یک گفتمان اندیشه‌ورزانه در راستاي بهبود درک عمیق و مهارتهای تفکر، هوشیار کردن و تقویت حواس، پرورش احساسات و ایجاد نگرشي تازه و متفاوت نسبت به رابطة انسان با محیط زیست بواسطة هنر با موضوعیت محیط زیست است. پژوهش حاضر به بررسی مبانی راهکارهای ارائه شده دربارة رهیافتی میپردازد که بکار بستن آن در هنر محیطی میتواند موجب ارتقاي ادراک و فهم کودکان از محیط زیست شود. بر همين اساس، در این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، جایگاه آفرینشهای هنری و کاوشگری هنری در بستر طبیعت، بمنظور بهبود تفکر و گفتگوی اندیشه‌ورزانه در مورد محیط زیست به کودکان، ارزيابي میشود. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که هنر محیطی با ماهیت ارتباط سهل و آسان با مخاطب و قابلیت دوسویه، عینی، تجربی، تأملی، تعاملی با محیط زیست، میتواند در مقام روش، محرک و واسطه در مسیر اندیشه‌ورزی کودکان برای تعامل مسالمت‌آمیز با محیط زیست و تربیت شهروندانی متفکر و متعهد، بکار گرفته شود. ویژگی برجستة این رهیافت، ابتناء آن بر روشهای بصری، نمادین و مفهومی در هنر محیطی، در برابر روشهای صرفاً علمی در برخی از رهیافتهای رایج است.

خانواده، محیط طبیعی کودک محسوب میشود و در رشد وی بسیار تأثيرگذار است اما ساختار درونی‌ خانواده‌ها با توجه به شرایط اقلیمی، آداب و رسوم، فرهنگ و محیط اجتماعی با یکدیگر بسیار متفاوتند و این درحالی است که بروز پدیده‌های گوناگون ـ‌ از جمله شیوع بیماری کرونا‌ـ بدلیل تغییرات ایجاد شده در سبک زندگی عموم مردم، نقش تربیتی خانواده‌ها در مواجهه با چگونگی و نوع برخورد با کودکان را پررنگتر ساخته و پیامدهای روانشناختی و فیزیولوژیکی متفاوتی را بدنبال داشته است. طبق بررسیهای انجام شده بیماری كويد 19 تأثيراتی فراتر از امر پزشکی، بهداشتی و حتی اقتصادی برجا گذاشته و زندگی روزمرة مردم و روابط خانوادگي‌ـ اجتماعی و فعاليتهای عمومی، روحی، عاطفی، تربیتی و مذهبی آنان را تحت تأثير قرار داده است، بهمین دلیل هدف نوشتار حاضر تبیین چرایی ضرورت توجه به نقش تربیتی خانواده‌ها و تأثير آن بر درک مفاهیم کاربردی در ایام کرونا و یادگیری متفاوت کودکان در این دوران است. نوع پژوهش كاربردي و روش آن توصیفی ـ تحلیلی است که با مطالعة منابع کتابخانه‌يي و تمرکز بر ادبیات نظری ـ پژوهشی، به بررسی نقش تربیتی خانواده در دوران بحران (کرونا) پرداخته است

ادبیات داستانی در میان انواع ادبی از جایگاهي ویژه برخوردار است و در میان انواع ادبیات داستانی ادبیات کودک بدليل نقش آن در رشد و پرورش پایه¬های تفکر، اهميتي بسيار دارد. شیخ اشراق، در مقام فیلسوف بزرگ ایرانی و مسلمان که پایه‌گذار مکتب فلسفی اشراق است، برای بیان اندیشه¬های فلسفی و عرفانی خود از ادبیات داستانی بهره گرفته ¬است. ساده¬سازی و تبدیل این مفاهیم متناسب با بیان کودکان، راهی برای ورود و آشنایی با اندیشه¬های ناب این فیلسوف است. داشتن مفاهیم فلسفی قابل بحث و مفهوم برای کودکان، قابلیت چالش و گفتگوی جمعی، داشتن محتوای برانگیزاننده و داشتن شخصیتهایی مشابه کودکان که در تجربه زیسته کودک بتوانند شریک شوند، از ويژگيهای داستانهای مناسب برای طرح در «فلسفه و کودک» است. نشر ثالث در سال 2019ـ2018 و به سفارش سازمان یونسکو در ایران، شش جلد مجموعه داستانی با نام ناکجاآباد و با الهام از اندیشه¬های سهروردی منتشر کرده است. در پژوهش حاضر بصورت مورد¬کاوی، این -مجموعه داستانها، از جهت بکارگیری مفاهیم فلسفی در آنها بررسی شده ¬است. چیستی مفاهیم فلسفی موجود در این¬ داستانها و همچنین تحليل مؤلفه¬های کارآمدی داستانهای فکری در این مجموعه، نشان ميدهد که این داستانها برای مباحث فلسفی در حلقه¬های کندوکاو فکری قابل استفاده هستند.

دنیادر طی ماههای اخیر شاهد تغییرات بسیاری بوده که درک و سازگاری با آنها میتواند براي برخي، بويژه کودکان، سخت و چالش‌برانگیز باشد. كودكان بدلیل ناتواني در حفاظت و مراقبت از خود، وابستگی مالی و حمایتی به والدین و مراقبین، سطح پایین قدرت درک و تحلیل وقایع پيرامون زندگی، بيش از ديگران دچار كشمكش ميشوند و در صورتی که حمایت مناسب را از طرف خانواده و دوستان را دریافت نکنند، دچار آسیب جدی خواهند شد. والدین بايد با تسلط بر رفتارهای اعضای خانواده، به فرزند خردسال یا نوجوان خود بصورت مستمر اطمینان دهند که بیماری کرونا معمولاً خفیف اتفاق مي‌افتد و در صورت ابتلا به آن، قابل درمان است. همچنین براي فرزندان خود این يقين را ايجاد كنند که در مواقع بحرانی، کارهای مؤثر و مثبت بسياري میتوان انجام داد که هم خود و هم دیگران را از آسیب احتمالی مصون نگه‌ داشت. با توجه به اینکه کودکان سرمایه اجتماعی و موتور محرکة رشد و توسعة جامعه هستند، با حمایت و حفاظت از آنها ميتوان دستیابی به اهداف توسعة پایدار را در افق دراز مدت فراهم كرده و از تحمیل هزینه‌های احتمالي آینده پیشگیری نمود.

پدیدة کودک‌آزاری در تمام کشورها معضلي اجتماعی شناخته ميشود که ميتواند ناشی از اقدامات نادرست والدین یا سایر افراد جامعه باشد. با شیوع ویروس کرونا و قرنطينة وسيع در جوامع مختلف، تمام ابعاد زندگی انسان تحت تأثیر قرار گرفت. یکی از آثار این همه‌گيري و محدودیتهایی که بهمراه داشته، افزایش کودک‌آزاری و خشونت نسبت به کودکان است و قرنطینه شدن کودکان بمدت طولانی در خانه‌ آنها را بیش از پیش در معرض خطر قرار داده است. در این نوشتار، سعی شده است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌يي، نخست به بررسی تأثیر ویروس کرونا بر افزایش آزار و اذیت کودکان پرداخته شود و پس از آن، با رویکرد فلسفی، ظرفیت قوانین و راهکارهایی كه در راستاي حمایت حقوق آنها وجود دارد، مورد بررسي قرار گيرد.

آموزش غیرحضوری یا مکاتبه‌يی از جمله روشهای آموزشی است که در شرایط بحرانی‌يي که امکان حضور دانش‌آموزان و دانشجویان در مراکز آموزشی مهیا نیست، معلمان و اساتید را ملزم ساخته تا با تشکیل گروه‌های مختلف مجازی با فراگیران خود در ارتباط باشند و به تدریس و بررسی دروس بپردازند. از جمله مزایای آموزش مجازی در راستاي مناسبات انسانی، میتوان به اين موارد اشاره كرد: افزایش خودکنترلی دانش‌آموزان، محدود نبودن دانش‌آموزان به زمان، افزایش مسئولیت‌پذیری در دانش‌آموزان، کارآمدی و سرعت بالای تدریس. اما برغم مزایای بسيار آموزش مجازی، مشکلات و معایب فراوانی نيز ـ‌بویژه در دوران کرونا و پساکرونا در آموزش مجازی مشاهده ميشود که اعتیاد اینترنتی دانش‌آموزان، عدم اطمینان از یادگیری مطالب، عدم نظارت بر انجام تکالیف و راستی‌آزمایی، عدم دسترسی به اینترنت در زمان خاص یا در برخی مناطق، از جملة آنهاست. برای بهبود بخشیدن به آموزش مجازی میتوان ورود جدیتر صدا و سیما به بخش آموزش مجازی، معرفی سامانه‌های معتبر آموزشی، تهیه سؤالات امتحانی استاندارد، تقویت و پرورش سواد اطلاعاتی خانواده‌ها و کنترل کودکان را در دستور کار قرار داد. این پژوهش با هدف ‌شناسایی مشکلات آموزش در فضای مجازی و چاره‌اندیشی براي رفع بحران موجود، بویژه در ایران و بخصوص در مناطق محروم، با تلفیقی از روش کتابخانه‌يی و میدانی انجام گرفته‌ است و پژوهندگان کوشیده‌اند بعد از بیان معایب و مزایای آموزش مجازی، راهکارهایی در راستاي افزایش کیفیت آموزش مجازی و مناسبات انسانی در شرایط کنونی به خوانندگان ارائه دهند.

مهمترین رکن آموزش، ایجاد راهکاری برای تفکر و پویایی طالبان آن است. از اینرو نیاز به علمی که تفکر و اندیشیدن بر پایۀ استدلال را بیاموزد، احساس میشود و این یعنی باز شدن راه فلسفه به آموزش در تمامی سطوح، بویژه دوران کودکی. از آنجایی که اهمیت علوم به کاربردی بودن آنهاست، ما در این پژوهش درصدد تبیین یک چارچوب نظری برای درک کاربردی بودن و ارتباط فلسفه با نظام آموزش و کودکان هستیم تا کارکرد و نقش فلسفه برای سامان دادن به نظام پرسشگر کودکان را دریابیم و نهایتاً به هدف مدنظر منتهی شود. در صورتی که فضا، آموزش و برخورد مناسب با کودک رعایت شود، بدلیل بروز تفکر فلسفی و بالقوه فیلسوف بودن کودک، میتوان از او یک فرد مستعد، کارآمد و خلاق در حوزه‌های مختلف ساخت.

مفهوم فلسفه با مفهوم انديشه¬ورزي گره خورده است و کيفيت خروج افکار از عالم ذهن به عالم خارج، جزو دغدغه¬هاي ناگزير انديشمندان بوده و هست؛ اينکه چگونه ميتوان انديشه¬ها را بگونه‌‌يي بيان کرد که قابل درک براي دوستداران فلسفه باشد؟ از سويي، هنرِ انتخاب واژه¬هاي مناسب، شيوة فصلبندي، نحوة ارجاع به ايده¬هاي فيلسوفان و...، از جمله مصاديق ياري‌رسان هنر در بيان آراء فلسفي است. همچنین، بحث از هنر و زيبايي¬شناسي نزد فيلسوفان، نشان¬دهندة ارتباط بين هنر و فلسفه است. از سوي ديگر، در برنامة فلسفه و کودک، چگونگي طرح داستانها و پرسشها، شيوة بيان معلمان اين حوزه و... نشانگر استفاده از هنر در اين برنامه است. ديالکتيک يا گفتگو در برنامة «فلسفه و كودك» از اصول اساسي آن بوده و اگر بتوانيم هنرمندانه فن ديالکتيک را در جهت رسيدن به تعريف دقيق مفاهيم فلسفي بکار بريم، ميتوانيم بگوييم به موفقيت نسبي در اجراي اين برنامه دست يافته¬ايم. اين نوشتار با مروري بر الگوي تأملي و تفکر انتقادي و معرفي مختصري از برنامة «فلسفه و كودك»، درصدد تبيين جايگاه هنر ديالکتيک در برنامة «فلسفه و كودك» است.

برنامۀ «فلسفه و کودک» یکی از روشهای نوینی است که امروزه در حوزة آموزش مورد استقبال و استفاده جوامع مختلف قرار گرفته است. هدف از این برنامه شکوفا نمودن تفکر انتقادی و خلاق کودکان است؛ هدفي كه مورد تأكيد دين مبين اسلام نيز هست. بر اساس مبانی و اصول تربیت اسلامی و از منظر متون ديني، تربیت فکری باید از سن کودکی آغاز شود، يعني دقيقاً همان هدفِ برنامة «فلسفه و کودک». اين برنامة که اکنون مطرح است، از فرهنگ و اندیشة جامعة غربی رنگ پذیرفته است و بعنوان نمونه ميتوان ردّ پاي اندیشه پراگماتیسمی، کثرت‌گرایی و... را در آن مشاهده نمود. با توجه به اين ریشه‌هاي فکری از يكسو، و وجود ظرفیتهای فراوان در حوزه‌ها، مبانی، اصول، روش، محتوا و... در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، از ديگر سو، شایسته و بایسته است برنامة «فلسفه و کودک» متناسب با فرهنگ ایرانی‌ـ اسلامی بومی‌سازی شود.