جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم‌ترین گزاره‌های نشئه آخرت، وجود بهشت و جهنم است که عاقبت‌اندیشان و نگون‌بختان با دریافت صحیفه نیک بختی و بدبختی خویش در منزلگاه حقیقی خود مأوا می‌گیرند. پژوهش پیش‌رو تلاشی است که به روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده و درصددرصد حقیقی وجود این دو حقیقت مهم می‌باشد تا با تبیین و تحلیل گزاره‌های نقلی که نظریاتی پیرامون آن‌ها مورد واکاوی قرارگرفته، بپردازد و از این رهگذر به تبیین خلقت بهشت و جهنم کنونی از دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت دست یابد؛ در این باز پژوهی به نظرگاه‌های متفاوتی دست‌یافته که از نوآوری‌های این تحقیق شمرده‌شده و پرده از حقیقتی مهم مکشوف ساخته و آن این‌که چه‌بسا بهشت و جهنم کنونی، نازل منزله بهشت و جهنم موعود باشد و مراتب مختلف بهشت و جهنم دنیوی، برزخی و اخروی را می‌توان درپرتوآیات و روایات ترسیم کرد و در نگره دوم که ناظر به وجود علمی و عینی موجودات در عالم است؛ بیانگر آن است که تمام احوالاتِ بهشت و جهنم، افراد، نعمت‌ها و نعمت‌ها، علمش نزد خداوند موجود و هر زمان اراده کند وجود علمی آن دو را به وجود عینی تبدیل می‌کند تا با تمثل بهشت و جهنم کنونی، تصویرسازی درخور اعتنا نسبت به منزلگاه اخروی ارائه گردد.

رویکرد بینامتنی یا ارجاعات میان متنی یکی از مباحث موردتوجه نظریه‌پردازان معاصر است. در این رویکرد فرض بر این است که متون مختلف از دیرباز باهم ارتباط دارند. قرآن معجزه بزرگ پیامبر اکرمj هم از جنبه خارق‌العاده بودن و هم از جنبه‌های لفظی و شیوایی ظاهری و هم زیبایی الفاظ، موردتوجه و شگفتی واقع‌شده است و به‌عنوان منبعی پربار و غنی با متون بعد از خود، پیوند و ارتباط برقرار نموده است.در پرتو صدها روایت و سیره عملى و موضع‌گیری اهل‌بیت( در گفت‌وگوها و جدال با مخالفان، به‌خوبی آشکار مى‌گردد که آنان، قرآن را محور هدایت و پشتوانه اصلى رسالت دانسته، آن را مرجع دینى، علمى و فقهى و راه و روش عملى قرار مى‌داده‌اند. با این مبنا، مناظرات امام جوادm از منظر بینامتنی قرآنی موردبررسی قرار گرفت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امامm از الفاظ و تعابیر و مفاهیم قرآنی به‌طور گسترده‌ای استفاده نموده و این امر باعث جذابیت، عمق معانی و اثرگذاری کلام ایشان شده است. کاربرد آیات قرآنی در این مناظرات گاه بدون تغییر و گاه با تغییری جزئی و یا کلی و مضمونی بوده که نوشتار حاضر و تحلیل آن بر اساس نظریه بینامتنی به بررسی مناظرات آن امام و ارتباطش با قرآن می‌پردازد.

ضرورت وجود حکومت با توجه به نقش آن در دفاع از حقوق مردم و استحکام جامعه در مواجه با چالش‌های داخلی و خارجی آن است که جامعه را مدیریت کند و از بحران‌های که سبب دودستگی افراد جامعه می‌شود جلوگیری نماید. امروزه ساختار حکومت با تشکیلات مختلف یک شیوه مسلّط برای اداره جامعه در سطح جهان مطرح است و منظور از حکومت موردنظر در این نوشتار، سرپرستی جامعه با رعایت قوانین مبتنی بر مبانی دینی در عرصه اداره مردم و فراهم آوردن شرایط مناسب زندگی و ایجاد امنیت سیاسی و عدالت اجتماعی است در این مقاله به دیدگاه فریقین با تمرکز بر دلایل نقلی (قرآنی و روایی) آن‌ها در مورد ضرورت وجود حکومت در جامعه پرداخته‌شده. سؤال اصلی مقاله این است که وجود حکومت در جامعه از منظر فریقین چه ضرورتی دارد؟ که با استناد به منابع فریقین و روش تحلیلی – توصیفی و تطبیقی این موضوع موردبررسی قرارگرفته است. یافته و دستاورد اصلی مقاله این است که تفاوت دیدگاه فریقین در نحوه تحقق اهدافی است که برای حاکمیت و حکومت قابل‌تصور است، معیارهایی که امامیه ارائه داده‌اند و صفاتی که برای حاکم ذکر کرده‌اند، دارای ضمانت اجرایی بیشتر در تحقق اهداف حکومت دینی می‌باشند. اما همه فرق اسلامی برای فراهم آمدن شرایط مطلوب در جامعه و جلوگیری از بی‌نظمی و آشفتگی در جامعه اسلامی وجود حکومت را ضروری می‌دانند و در این مطلب مشترک است. کلیدواژه‌ها: وجوب، حکومت، فرقه، شیعه، اهل سنت، آیات و روایات.

قرآن کریم مشتمل بر حقایق هواشناسى است که مردم تا آن زمان اطلاعى از این اسرار و مطالب نداشتند و انسان‌ها طى گذشت قرن‌ها بعد با توجه به پیشرفت علوم تجربی در زمینه‌هاى گوناگون و خصوصاً علم هواشناسى به این اسرار و رازهاى هستى پی برده‌اند. این حقایق و مانند آن از سویی بر حقانیت قرآن و نبوت رسول اکرمj و اثبات معارف آن دلالت دارد و از سوی دیگر سبب تقویت ایمان مسلمانان شده و اعتماد آنان به کتاب الهی را افزایش می‌دهد. مقاله حاضر با روش توصیفی و تحلیلی هواشناسی در قرآن کریم و علم تجربی را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که در مسائل هواشناسی همانند حفظ آسمان از پدیده‌های خطرناک، دشواری تنفس در هوا با افزایش ارتفاع، نقش بادها در لقاح و باروری(ابرها یا گیاهان) و ابرهای کوه‌وار و تگرگ هماهنگی فراوانی دارد و چنین هماهنگی عجیب بر اعجاز علمی قرآن دلالت دارد.

«جری و تطبیق» آیات قرآن، یکی از مسائل مهم، در علم تفسیر است. اصطلاحِ «جری و تطبیق» بدین‌ معنا، که هیچ آیه‎ای از قرآن در زمان و مکان محصور نمی‌‌ماند، بلکه‌ در هر موردی‌ که‌ با مورد نزول‌، ازنظر ملاک ‌و مناط‌ یکسان‌ باشد، جاری‌ می‎شود که درواقع اصطلاحی برگرفته از روایات اهل‌بیت( است، در نظر ابتدایى، گمان مى‏رود که روایت جری، شمول آیه را به مورد تطبیق شده در روایت، محدود نموده است، حال‌آنکه این تطبیقات در روایات از باب ذکر مصادیق آیه هست و هرگز آیه به آن تطبیقات، محدود نمى‏گردد. ادله حجیت این قاعده، علاوه از دلیل عقلی، عمده دلایل آن روایات است. در این مقاله تلاش شده با بررسی تطبیقی ادله و دیدگاه‎های فریقین، مفاد این قاعده همانند شیعه، نزد اهل سنت نیز اثبات گردد، مفسرین اهل سنت گرچه اصطلاح «جری و تطبیق» را به کار نبرده‌اند اما مفاد آن را باور داشته و دارند؛ چون با این قاعده جاودانگی قرآن، و نقش هدایتی آن در جامعه بشری، توجیه‌پذیر است. اندیشمندان اهل سنت برای سرایت حکم آیه، از زمان نزول به موارد مشابه و هم نظیر، در بستر زمان بجای قاعده جری، راهکارهای عموم نص، عموم معنایی و امثال آن را ارائه می‌‌کنند.

عنوان بصری یکی از متقدمین است که در اواخر عمر به امام صادق مراجعه کرده و از ایشان طلب علم می‌کند، امام نکاتی را در باب علم به وی می‌فرماید که به حدیث عنوان بصری مشهور شد. نظریه بینامتنیت ژولیا کریستوا از رویکردهای جدید خوانش و نقد متون است که در سه محور نفی جزئی یا اجترار، نفی متوازی یا امتصاص و نفی کلی یا حوار مطرح‌شده است. این مقاله پس از معرفی نظریه بینامتنیت با استفاده ازاین‌رویکرد به بازخوانی مفهوم علم در حدیث عنوان بصری با توجه به آیات قرآن پرداخته و با بهره‎گیری از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی متن این حدیث با آیات و مفاهیم قرآن کریم می‎پردازد و انواع روابط بینامتنی بین این دو متن را بیان می‎نماید. یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد که منظور از علم در حدیث عنوان قرار گرفتن در مسیر هدایت است و به‌وسیله عمل کردن به دست می‎آید همچنین در استفاده از آیات قرآن از هر سه روش نفی جزئی، نفی متوازی و نفی کلی استفاده‌شده است و نفی کلی بیشترین بسامد را دارد. کلیدواژه‌ها: قرآن، عنوان بصری، بینامتنیت، علم.

آیه نوزدهم سوره توبه، مشهور به آیه «صادقین» است. شأن نزول آن، بیان فضلت وبرتری پیامبر اسلامj است. شماری از مفسرین امامیه معتقدند که بر پایه‌ی دلالت التزامی و توّسع معنایی، این آیه را می‎توان دال بر عصمت ائمه اطهار نیز قلمداد نمود. لازم به ذکر است که در میان مذاهب اسلامی مذهب امامیه قائل به عصمت امامان هستند. ازنظر امامیه همه امامان معصوم‌اند ولیکن زیدیه عصمت را منحصر به اصحاب کساء دانسته و به ائمه‌ی دیگر قابل تسرّی نمی‎دانند. هردو گروه نیز استدلال‌های خاص خود رادارند. مقاله پیش رو، تلاش می‎کند بر پایه‌ی تفسیر تطبیقی آیه «صادقین» به این پرسش که آیا می‎توان بر مبنای این آیه، طبق تفاسیر امامیه و زیدیه، استدلال متقن و موّجهی برای عصمت ائمه اهل‌البیت ارائه نمود یا خیر؟ نشان خواهد داد که استدلال امامیه بر اساس این آیه در راستای اثبات عصمت ائمه‌ی اهل‌البیت و گستره شمول آن، قابل دفاع‌تر از دیدگاه زیدیه است که عصمت را منحصر به اصحاب کساء می‎دانند.

حدیث شریف منزلت یکی از برجسته‎ترین میراث‎های گران‎‎بهای روایی بر جای مانده از رسول خداj است. در این نوشتار این حدیث از منظر سندی و دلالی از دیدگاه فریقین به‌صورت تطبیقی بررسی گردید. پس از بررسی روشن شد عالمان شیعه و اهل سنت این حدیث را در همه دوره‎های مختلف تاریخی به‌صورت گسترده در منابع خود ثبت کرده‎اند. عالمان شیعه این حدیث را در منابع خود، دست‎کم از «نه» نفر از امامان اهل بیتm، و «بیست و چهار» نفر از صحابه، و عالمان اهل سنت این حدیث را در منابع خود دست‎کم از «بیست و شش» نفر از صحابه از رسول خداj نقل کرده‎اند. رسول خداj این حدیث را در زمان‎ها، مکان‎ها و مناسبت‎های مختلف بیان فرموده است. حدیث منزلت ازنظر سندی، نزد فریقین صحیح، متواتر و مورد اتفاق است و ازنظر دلالی شیعۀ امامیه معتقدند بر اساس این حدیث همۀ منازل هارونm نسبت به موسیm برای علیm نسبت به رسول خداj به‌صورت عموم و اطلاق ثابت است و آن حضرت خلیفۀ رسول خداj در زمان حیات و پس از حیات آن حضرت است. بیشتر عالمان اهل سنت منازل هارونm را فی الجمله برای علیm پذیرفته‎اند و عموم و اطلاق آن را نپذیرفته‎اند و گفته‎اند علیm تنها در زمان حیات رسول خداj و در مدینه خلیفه آن حضرت است. منتقدان اهل سنت برخی ایرادهایی بر سند و دلالت این حدیث گرفته‎اند و بطلان این ایرادها بر اساس گفته‎ها، باورها و منابع اهل سنت روشن گردید. روش تحقیق در این نوشتار «توصیفی- تحلیلی» است.

از کاکردهای مطالعات تطبیقی در تفسیر، کشف وجوه تمایز آیینی خاص مانند وهابیت و سلفی گری و تبیین روش نورانی اسلام ناب تجلّی یافته در مکتب اهل‎بیتm است. آیه ناشنوایی مردگان (فاطر: 22) ازجمله آیاتی است که سلفیه به آن تمسک کرده، معتقدند مردگان هیچ چیزی نمی‎شنوند و مانند بت‎ها از شعور بی‎بهره بوده، مراد از قبر در آن، حفره خاکی داخل گورستان است؛ لذا نباید از شخص مرده حتی اگر پیامبر اکرمj بوده باشد، درخواستی نمود و یا توسل جست. در مقابل مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل تسنن بر این باورند که آیه مذکور در مقام تشبیه است که مشرکان را بسان مردگانی لحاظ می‎کند که هیچ نمی‎شنوند. در حقیقت غرض از این تشبیه توجّه دادن به عدم تأثیر آیات بر این سِلک است. توجه منظومه‎ای و کلّی نگر به آیات دیگر قرآن، التفات به صنایع ادبی مانند تشبیه، کمک گرفتن از سیره نبوی و صحابه و روایات فریقین به‌عنوان قراین منفصله تفسیری ازجمله دلایلی است که کژی اعتقاد سلفی‎ها و راستی باور مفسران شیعه و مشهور اهل تسنن را اثبات می‎نماید.

یکی از روش‎های مهم در تفسیر، روش تفسیر علمی است که به کمک آن اعجاز علمی قرآن نیز ثابت می‎شود، مفسران بسیاری بویژه در قرن حاضر، در این راه قدم گذارده‌اند. روش تحقیق: این نگاشته با روش تحلیل لفظ و محتوا و رویکرد مقایسه‎ای، نظرگاه دو مفسر گرانقدر جهان تشیع یعنی آیت‌الله طالقانی و علامه طباطبایی در تفسیر علمی آیات را مورد بررسی قرار داد. یافته‎ها: این بررسی نشان داد آیت‌الله طالقانی در تلاش است با تبیین آیات علمی و تطبیق یافته‌های علمی روز بر آیات قرآن، بین علم و دین پیوند برقرار سازد، علامه طباطبایی نیز به تبیین و تفسیر آیات علمی قرآن و تبیین پدیده‌های طبیعی همت گماشته و بسیار با احتیاط و با نظرداشت سیاق و سباق، به تفسیر علمی آیات پرداخته، اما در این میان، آسیب‎هایی متوجه تفسیر پرتوی از قرآن شده که در المیزان مشاهده نمی‎شود، از جمله تطبیق آیات قرآن بر نظریاتی که هنوز اثبات قطعی نشده مثل نظریه داروین، آسمآن‏های نه گانه و مواردی از این دست، همچنین دور شدنْ از دلالت‌های لفظی آیات و برشماری مصادیقی برای آیات که بسیار بعید می‌نماید؛ مانند نظریۀ وراثت در آیه 34 آل عمران و 233 بقره، حمل معنای "ناصیه" بر مغز در آیه 56 هود، به قرینه معنای مجازی آیه ناصیه در 16 علق، نظرداشت معنای "آنچه" برای "ما"ی موصوله در آیه 6 سوره شمس، در حالی که منظور از "ما" ذات باری تعالی است و مواردی از این دست، اما المیزان از چنین مواردی پیراسته است.