جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در هر جامعه و حکومتی اخلاق و مذهب از مهمترین پایه های آن به شمار می روند. که در مشروعیت بخشیدن به نظام حاکم و رهبران سیاسی، از سهم بالایی برخوردارند. بیشتر در شرایط بحرانی و زمانی که دولت ها درگیر مناقشات و مخاصمات داخلی و خارجی می شوند، یکی از بهترین گزینه ها برای بسیج عمومی بویژه در جوامع توده ای و از هم گسیخته، توسل به همین مولفه هایی از قبیل دین، تاریخ و اخلاق و ... است. لذا معنادهی آن توسط رهبران جامعه بگونه ای که قابلیت برتافتن شرایط موجود و برآوردن اهداف شان را داشته باشد، نیز از دیگر دسیسه ها می باشد. که می توان به جامعه ایتالیا بعد از جنگ جهانی اول و قدرت یابی حکومت فاشیسم توسط موسولینی در آن را یکی از مهمترین نمودهای آن به شمار آورد.اماعلی رقم پژوهشهای مختلفی که پیرامون تاریخ و علل و عوامل موثر بر شکل گیری فاشیسم صورت گرفته است، دراین مقاله سوال اصلی درباره تبیین معنادهی و جایگاه دین و اخلاق از منظر موسولینی و حزب فاشیست می باشد. و در فرضیه مطرح شده معتقدیم: موسولینی با توجه با استبداد و خودرأیی که از خود نشان می داد، و با تقبیح مولفه هایی از قبیل: فردیت، عقلانیت و صلح و آزادی به تبلیغ و تقدیر از جنگ می پردازد و تلاش می کند اصول دین و اخلاق را نیز در تقدس پیشوا و تبعیت بی چون و چرای همه گروهها و آحاد جامعه از دولت تمامیت خواه خویش، معنادهی کند. که همین امر موجبات درگیری و اختلافات بسیاری را میان موسولینی و پاپ بوجود می آورد.

جایگاه و نقش مراجع دینى در جامعه اسلامى و روابط آنها با طبقه حاکم و مردم از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامى- به ویژه در دو قرن اخیر- است. بیدارى و هوشیارى مراجع در برخورد با جریان هاى سیاسى زمانه و واکنش به کارکرد حکومت در سیاست گذارى هاى داخلى و خارجى و تاثیر و اهمیت بسزاى روحانیت در جامعه و سیاست، مهم ترین انگیزه در بررسى حیات مراجع دینى در دوره قاجار و مشروطیت به شمار مى آید. از جمله روحانیان موثر در روند سیاسی دوره قاجار آخوند خراسانی است که با دخالت مستقیم در نهضت مشروطیت ایران و حکم به وجوب آن، هم به رهایى مردم از فلاکت زندگى در زیر بار حکومت استبدادى، مدد رساند و هم حکومت مشروطه را ازعناصر غربزده و ضد مذهبى تصفیه کرد. ایشان با دخالت مستقیم در متن نهضت مشروطیت، سایه روحانیت تشیع را در سراسر پهنه انقلاب مشروطه گسترد و اندیشه هاى روحانى و مذهبى خود را بر آن تحمیل کرد و مانع آزادى عمل انقلابیون غربزده ضدمذهب شد. هدف از انتخاب این موضوع، بررسی نقش کلیدی آخوند خراسانی در تحولات مذهبی و سیاسی مشروطیت و عملکرد ایشان در مقام مرجعیت شیعی و فعالیت های سیاسی ایشان در بین روحانیان و متفکران سده اخیر است و همچنین نقش رهبری آخوند خراسانی در اوضاع سیاسی نهضت مشروطه و اقدامات ایشان مبنی برعدم حضور استعمارگران بیگانه که از نکات ویژه ایشان به شمار می رود.این پژوهش از نوع توصیفی می باشد که پژوهشگر از کتب، مقالات، نشریات و اسناد مختلف به جمع آوری اطلاعات پرداخته است.

ناصرالدین شاه تقریبا در سنین نوجوانی به سلطنت رسید، این زمینه به علاوه عوامل دیگری نظیر محرومیت های عاطفی و تربیتی از جانب پدر، و کمرویی و گوشه گیری در کودکی و نوجوانی، در وی زمینه ای سرشتی و اکتسابی در استعداد وابستگی به مرجعی مقتدر و پدرگونه آفریده بود. میرزاتقی خان این چنین فردی بود، او در جای پدر همه کمبودها را برای شاه جوان پر کرد و به وی همه آموزش های لازم را برای تمرین و ممارست در استقلال رأی و رفتار، آموخت و تلقین کرد. امیر در این راه، پیشرفت در القائات ملی و اصلاحی خود را دنبال می کرد، اما خواسته یا ناخواسته خود و ایران را در دام دست پرورده آموزش های خویش انداخت، برکنار شد و سپس به قتل رسید؛ و ده ها سال بعد خود، شاهی مستقل از عواملِ قدرت درباری داخلی، و البته مستبد و ترسنده و ملاحظه کار نسبت به سیاست خارجی بر جای گذارد. تحلیل روان شناختی فراشد تکوینی ارتباط شاه و امیر که حاکی از نیاز متقابل در پیشبرد خواسته ها نیز هست، و جدای از روابط سلطنت و صدارت، روابط عاطفی و تربیتی فرزند-پدری و روابط آموزشی شاگرد-معلمی را هم در برمی گیرد، مدار بررسی اجمالی این مقاله است.

جنبش روستایی گیلان موضوعی مهم در انقلاب مشروطه ایران بشمار می رود که در حراست از مشروطیت ایران و سقوط استبداد صغیر نیز نقش مهمی ایفا نموده است. مطالعات تاریخی نشان می دهد که غالبا جنبش های روستایی در گیلان در مقابل فرمانروایانی بوده است که توسط حکومت مرکزی برای حکمرانی اعزام می شدند. و به ویژگی های منطقه ای بی توجه بودند. پژوهش کنونی درصدد است نشان دهد که این جنبش از خاستگاه جامعه شناختی برخوردار بوده است و از جمله عوامل موثر و مهم آن عبارت است از: محیط جغرافیایی، روانشناختی اجتماعی، زمینه های تاریخی، تحولات نوسازی و گروههای سیاسی و مذهبی جدید.

شاه اسماعیل اول صفوی (907-930 ه.ق) پس از نشستن بر تخت سلطنت در تبریز، مذهب شیعه دوازده امامی را رسمی اعلام کرد. پدران شاه اسماعیل دارای مذهب سنی و مرشد طریقت صفوی بودند. شاه اسماعیل از مذهب پدران خود کناره گرفت و با عزمی راسخ به ترویج مذهب شیعه پرداخت. در جلب او به مذهب شیعه، کارکیا میرزاعلی حاکم لاهیجان نقش اساسی داشت. این مقاله به بررسی شکل گیری تفکر شاه اسماعیل در راستای مذهب شیعه در لاهیجان می پردازد.

مغولان پس از تهاجم به منطقه آسیای صغیر، دولت سلاجقه روم را تحت سلطه خود درآورده و معین الدین پروانه را به نیابت از خویش در منطقه مذبور حاکمیت دادند. از سوی دیگر، ایلخانان، امیران مغولی خویش را نیز به آن منطقه اعزام کرده بودند که دارای اختیارات فوق العاده بودند. خاندان پروانه و دیگر دولتمردان روم چون برادران خطیر (شرف الدین و ضیاالدین) که عزم داشتند بنا به دلایلی چون تعدی ها و اخاذی های نیروهای مغولی شر آنان را از منطقه دفع کنند، در آغاز فعالیت هایشان از ملک ظاهر مملوک که یک دولت مسلمان و دشمن ایلخانان بود، استمداد طلبیدند. همکاری سلطان بیبرس با این امر، منجر به تصادم و رویارویی نیروهای وی با اباقای ایلخانی در منطقه ابلستان شد که با حیله های معین الدین و یارانش، لشکر ایلخان (اباقا) در نبرد ابلستان (سال 676ﻫ.) شکست خورد. آنچه نصیب دولتمردان روم شد، کشتار آنان توسط اباقای ایلخانی و سقوط دولت پروانه بود. در عوض کار آنان برای جهان اسلام ارزشمند واقع گردید.

ساسانیان به روش های نوین آبیاری توجه بسیار مبذول داشتند زیرا کشاورزی عمده درآمد آنان را تشکیل می داد. سرمایه گذاری عظیم دولت ساسانی در احداث شبکه های آبیاری در اقصی نقاط کشور سبب شد تا اراضی رونق یابد و از خشکسالی تا حدود بسیاری در امان باشند، همچنین به افزایش عایدات حکومت نیز انجامید. شاهان ساسانی با ساختن بندها و حفر قنوات بویژه در خوزستان و شوشتر مزارع را سیراب نمودند. از سویی دیگر در آن روزگار جهت نظارت بر ساخت هر گونه بند، حفر قنات ها و نگهداری و ثبت دستگاه های آبیاری و حقابه ها دیوان کستبزود (کاست افزود) به معنای کاهش و افزایش به وجود آمد تا از این طریق نظام آبیاری ایرانشهر قانونمند شود. بدین ترتیب از کشمکش ها جلوگیری شد و حقوق هر شخص معلوم گردید. بنابراین شیوه آبیاری این سرزمین به نظام زمین داری یاری رساند و در دوران اسلامی سرلوحه مسلمین واقع گشت.

شاهزاده نصرت الدوله فیروز از تاثیرگذارترین شخصیت های سیاسی ایران در اواخر قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم میلادی است. تقدیر روزگار این بود که او چونان بسیاری دیگر از سیاست ورزان دوره قاجار، هم به سلطنت قاجار خدمت نماید و هم ایام رضاخان و رضاشاه بعدی را نظاره گر باشد. او تحصیلکرده فرانسه و سیاست ورزی را نزد پدرش عبدالحسین خان فرمانفرما آموخته بود. نام او ابتدا با قرارداد 1919م بر زبان ها افتاد چرا که یکی از امضاکنندگان قرارداد به شمار می رفت. این قرارداد آبروی سیاسی شاهزاده را به شدت به خطر انداخت و شاهزاده اندیشید که با شرکت در انتخابات مجلس چهارم آبروی رفته را بازیابد. از آنجا که تحصیل کرده حقوق بود و سخنوری قابل، توانست از پس همه مشکلات در مجلس چهارم برآید و البته حمایت آیت اله مدرس نیز بی دریغ بود. عمر مجلس چهارم بسیار کوتاه بود و نصرت الدوله زین پس نیز ایفاگر نقش هایی بس کلیدی در دوره دوساله قاجار و سپس رضاشاه شد. مجلس چهارم آغاز حیات سیاسی دوباره نصرت الدوله به شمار می رود و از این نقطه نظر اهمیت بسیاری دارد.

مجلس شورای ملی دوره شانزدهم (1328-1330 ش) از مجالس مهم و پرتکاپوی عصر پهلوی دوم به شمار می آید که در مقایسه با سایر مجالس آن دوره از اهمیت و حساسیت بسیار برخوردار بود. این مجلس در شرایطی تشکیل یافت که دولت ساعد با حمایت انگلستان و دربار پهلوی تلاش می کرد تا قرارداد الحاقی نفت (گس-گلشائیان) را به تصویب مجلس برساند. پس از رد قرارداد مزبور از سوی کمیسیون مخصوص نفت، زمینه ملی شدن صنعت نفت ایران فراهم گردید. با ملی شدن نفت و روی کار آمدن دولت مصدق، مجلس شانزدهم از اهمیت بیشتری برخوردار گشت و نقش موثری در تحولات سیاسی آن دوره ایفا نمود. در نوشتار حاضر به بررسی نحوه انتخابات مجلس شانزدهم، ترکیب سیاسی-اجتماعی نمایندگان، مصوبات عمده و اثرگذار مجلس و چگونگی روابط مجلس با دولت مصدق پرداخته شده است.