جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا حیاء همیشه خوب است یا بد؟ حیاء در کجا خوب است و باید باحیاء بود و در کجا بد است و باید بی حیاء شد؟ برخی تصور می کنند حیاء همه جا زیبا، خوب و لازم است و هیچ جا نباید بی حیاء بود! این تصور غلط در بین برخی از متدینان مطرح است. در این نوشتار، جایگاه حیاء و بی حیایی و مفهوم و مصادیق آن بر اساس معارف رضوی (ع) تبیین می شود. مساله بنیادین در این بررسی، استنباط پاسخ همین پرسش از احادیث امام رضا(ع) است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی است که با مطالعات و بررسی و واکاوی در کتاب های معتبر حدیثی انجام شده است. هدف، تبیین موضع جامع در ارتباط با موضوع «حیاء» است. تامل در احادیث رضوی در مساله حیاء، حاکی از گستره کاربرد این واژه است. حیاء در آن بخش از احادیث رضوی که مرتبط با اخلاق بوده، پهناور و دارای توسعه مفهومی است، ضرورت یا ممنوعیت حیاء بستگی به ریشه ها، کارکرد و آثار آن دارد. حیایی که ریشه آن ایمان به خدا و دستاورد آن مصونیت از گناه، دوری از وقاحت، دریدگی و پلیدی هاست و آنجا که انسان در پرتو ایمان به خدا، جهان را در محضر خدا می بیند و بر اساس آگاهی و خشیت الهی، حیاء می کند و از نافرمانی خدا پاک می شود، حیا مقدس، زیبا و مثبت است که آراستگی به آن ضرورت دارد؛ اما حیایی که مبتنی بر جهالت است و اثر آن بازماندن از دانش و رشد اجتماعی و ناتوانی در انجام و رعایت حقوق الهی بوده، زشت و منفی است که باید از آن پیراسته شد.

حدیث سلسله الذهب، از زبان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در سفر اجباری به سوی مامون، در نیشابور و به درخواست جمع کثیری از راویان و محدثان بیان شده است. چون در سلسله سند این حدیث تا رسول خدا(ص)، همه از اولاد آن حضرت و ائمه معصوم(ع) قرار هستند، در نزد اهل سنت به حدیث «المسلسل بالأشراف» شهرت یافته است. این حدیث دو مطلب را بیان می دارد: یکی اینکه توحید الهی، دژ استواری است که هر کس در آن وارد شود از هر نوع عذابی ایمن خواهد بود. دیگر اینکه شرط لازم برای ورود به آن دژ، مقام ولایت و معرفت به امامت است. این نوشتار علاوه بر آن، به اهمیت و حقیقت کلمه توحیدیه و بررسی سندی آن می پردازد و همچنین کلمه توحید را از لحاظ ادبی بررسی می کند. با توجه به اینکه راویان، آن حضرت را می شناختند، این سوال مطرح می شود که چرا حضرت رضا(ع) حدیث را با سند متصل به رسول خدا(ص) نقل فرمودند؟ و اصولا بین شرط و مشروط چه تناسبی می تواند وجود داشته باشد؟ این همان مساله اساسی است که نوشتار حاضر درصدد بیان آن است تا با روش کاملا توصیفی و تحلیلی به این پرسش ها پاسخ داده شود. حائز اهمیت ترین مساله، عبارت است از اینکه برای درک توحید حق تعالی راهی جز امام معصوم(ع) وجود ندارد، پس راز بیان این روایت در آن جمع، همین است که باید بین امام و خلیفه یا حاکم تفاوت قائل شد.

کلام امامان معصوم(ع) در کنار معانی والای انسانی که نشان از روحیه متعالی و اندیشه اسلامی ایشان دارد، مملو از واژگان و ترکیب های زیبا و تامل برانگیزند که روح آدمی را جلا می دهند. بیان ظرافت های بلاغی در کلام این بزرگان، امری ضروری است. از این روی شرح و بسط این موضوع از تکالیف مهم دانسته شده و در نوشتار حاضر به موازنه محسنات لفظی در کلام امام رضا و امام سجاد(ع) همت گماشته شده است تا توانایی این بزرگواران برای مخاطب آشکار شود. آن بزرگواران سخنان و نصایح گهربار خویش و مبادی اسلام و ارزش های اخلاقی را در قالب سخنانی مملو از تصاویر بدیعی بیان کرده و صنعت های لفظی مختلفی چون جناس، سجع و.. را به کار گرفته اند تا بر عمق معنی و تاثیرگذاری کلام خویش بیافزایند و تاثیر و زیبایی آن را دو چندان کنند، بی آنکه از عمق معانی دینی ذره ای بکاهند.در این مقاله که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای نگارش یافته، سعی بر آن است به موازنه نمونه هایی از محسنات لفظی سخنان این دو امام(ع) که در کنار معانی والا و ترکیب های بی نظیر در پوشش صنایع بدیعی جای گرفته اند و از طبع دلکش ایشان برآمده است، پرداخته شود.

احادیث مربوط به امام رضا(ع) با توجه به موقعیت تاریخی ویژه ای که در آن قرار داشتند بسیار حائز اهمیت است که در آن میان حدیث شریف سلسله الذهب از حلاوت و بلاغت خاصی برخوردار است.لزوم مطالعه در عمق فرمایش های امام رضا(ع) مساله ای مهم است که طی قرون گذشته اغلب با شهود عرفانی انجام می پذیرفت، با پیشرفت چشمگیر زبان شناسی غربی لزوم بررسی مجدد این احادیث با استفاده از مفاهیم دانش نشانه شناسی و زبان شناسی متن مورد توجه جدی قرار گرفت، به همین علت مقاله حاضر با بهره گیری از ظرفیت های دانش نشانه شناسی به بررسی این حدیث می پردازد. سوال اصلی این است که ویژگی های ساختاری و انسجام متنی حدیث شریف سلسله الذهب از لحاظ شکل گیری بافتار متنی و عوامل دخیل در آن چیست؟نوشتار پیش رو با استفاده از مفاهیم دانش نشانه شناسی در قالب مفاهیم عملیاتی شده روش تحلیل زبان شناسانه هلیدی به بررسی ویژگی های ساختاری و انسجام متنی این حدیث شریف می پردازد. از نتایج مطالعه حاضر این است که متن این حدیث شریف از لحاظ تمامی عناصر انسجام بخشی متن از دیدگاه تحلیلی هلیدی در بالاترین سطح ممکن قرار دارد.

یکی از بارزترین ویژگی های شخصیتی امام رضا(ع) ارتباط عمیق معنوی ایشان با خداست که در کثرت عبادت و خویشتن داری حضرت تجلی کرده است. آن حضرت، در زندگی، اصول معنوی خاصی را رعایت کرده اند که به یقین با پیروی از سبک زندگی معنوی آن بزرگوار، انسانبه آرامش روحی و روانی خاصی می رسد. در این مقاله با بررسی زندگی امام رضا(ع) سعی شده است، به این سوال پاسخ داده شود که چگونه امام هشتم(ع) در نهایت آرامش روانی به سر می بردند؟ یافته های این نوشتار نشان می دهد که انسان با پیروی از سبک زندگی معنوی امام هشتم(ع) به خدا توکل خواهد کرد و با صبر در برابر مشکلات از آنچه خداوند به او داده است، راضی خواهد بود، زندگی را بر خود آسان خواهد گرفت و به آرامش روانیمی رسد. روش پژوهش در این نوشتار، کیفی مبتنی بر رویکرد توصیفی و تحلیلی است.

یکی از مهم ترین وظایف ائمه اطهار(ع) ترویج معارف دین اسلام، بسترسازی برای تعمیق این معارف و تربیت جامعه اسلامی برای نیل به کمال و سعادت است. بی شک این راهبرد از طریق اقدام های متعددی انجام می شده که یکی از آنها، آموزش دعا و ترویج آن به مناسبت های مختلف در راستای ایجاد سبک زندگی اسلامی در میان افراد جامعه است. در این مقاله تلاش بر این است تا با مطالعه روشمند و تحلیلی گزاره های بیان شده در ادعیه امام رضا(ع)، نقش و کارکردهای این ابزار دینی و فطری در راستای تربیت افراد جامعه اسلامی، بازشناسی و استخراج شده و مدل کلی و شیوه های تربیتی مدنظر آن امام(ع)، برای چگونگی هدایت افراد و جامعه اسلامی، که همان تحقق سبک زندگی اسلامی است، تبیین شود. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، در ابتدا قالب های بیانی و جهت گیری های هر یک از ادعیه رضویه استخراج و طبقه بندی موضوعی شده و سپس به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته ایم تا نظام حاکم بر این ادعیه را شناسایی کرده و به کشف راهکارهای تربیتی و بومی سازی آنها در نظام آموزشی جامعه و ترویج سبک زندگی اسلامی نائل شویم.

کودکان سرمایه های انسانی هر جامعه هستند که تربیت و حمایت از آنان ضرورت دارد. از این رو شارع و به تبع آن قانون گذار ایران سازوکارهای حمایتی ویژه ای به منظور حمایت از حیات، حقوق اساسی و نحوه تربیت آنان در قالب ولایت قهری، حضانت و قیمومت پیش بینی کرده است. در این مقاله پرسش اصلی این است که تربیت را بر چه اساسی باید تبیین کرد و چه ابعادی را دربر می گیرد؟ در سازوکارهای شرعی و قانونی برای حمایت از تربیت مورد نظر چه تدابیری اندیشیده شده است؟ و در آموزه های دینی به ویژه سیره امام رضا(ع) چه شاخصی برای تبیین مفهوم تربیت در جامعه ارائه می شود؟ در این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی تهیه شده در تمام سازوکارهای حمایتی از کودک، کفر و فسق متقاضی سرپرستی کودک، مانع از برخورداری از سرپرستی می شود زیرا دین و اخلاق کودک در معرض خطر قرار می گیرد. همچنین توصیه های متعددی در آموزه های دینی و به طور خاص سیره رضوی در رابطه با عوامل موثر بر تربیت کودک ارائه شده و بیانگر این است که شارع مقدس به تاثیر این عوامل ازجمله وراثت، رضاع و تغذیه، سنن ولادت و... نه تنها بر جسم کودک بلکه بر فطرت و اخلاق او اهتمام داشته است. روش های نیز در سیره معصومین به ویژه امام رضا(ع) برای تربیت دینی کودک و نهادینه کردن ارزش های اسلامی در روح و جان کودک ارائه شده است که عبارت اند از: محبت مداری و تکریم، ارائه الگو و تربیت عملی، تشویق و موعظه کردن.

مناظره به عنوان سنتی با جایگاه ویژه در فرهنگ اسلام، نیازمند اصول و مبادی خاصی بوده که لازمه موفقیت در آن، فراگیری و رعایت این اصول و موازین است. در یک نگاه، این اصول به دو دسته علمی و اخلاقی تقسیم می شوند: اصول علمی، مهارت ها و علومی است که مناظره کننده باید پیش از ورود به عرصه مناظره، به آنها مجهز باشد. اما صرف مجهز بودن به علوم لازم و رعایت نکات فنی در ارتباط با هر گفتگو کافی نیست، بلکه رعایت اصول اخلاقی نیز برای اثرگذاری در طرف مقابل و احیانا شنوندگان لازم است.در این راستا و با هدف ارائه الگویی کاربردی، سه اصل علمی استفاده از جدال احسن، بهره گیری از استدلال عقلی و پرهیز از مغالطه و سه اصل اخلاقی رعایت ادب، پرهیز از نقد شخصیت افراد و پرهیز از ستیزه جویی و تعصب، به عنوان مهم ترین اصولی که امام هشتم(ع) ملتزم به رعایت آنها بودند، تبیین شده است.

توجه به کلام و تاثیر آن بر مخاطب از اصلی‌ترین ویژگی‌های سیره امامان معصوم(ع) است. کلام در لایه‌های عمیق ذهن و قلب افراد رسوخ می کند و رفیق همیشگی زندگی وی می‌گردد. بهترین شاهد مثال بر این گفته معجزه پایه گذار مکتب اسلام یعنی قرآن است که از جنس کلام است. در بیشتر سخنان و نصایح امام رضا(ع) رد پای اصول اخلاقی و آموزه‌های قرآنی به صورت مستقیم وغیر مستقیم دیده می‌شود؛ سخنانی در اوج معانی علمی، ادبی و اخلاقی متناسب با نیازهای روز جامعه. با سیری در حیات فکری امام رضا(ع) مشخص می‌شود، ایشان برای هدایت انسان به سعادت حقیقی یا همان آرمان شهر حقیقی بشری تلاش بسیاری به کار بسته‌اند و زمانی که غرب در قرون وسطی سیر قهقرایی انحطاط فرهنگی را پشت سر می‌گذاشت و دایم حلقه محاصره فرهنگ و اندیشه آنان تنگ‌تر می‌گشت، اندیشه اسلامی و فرهنگ مترقّی رضوی با تبلیغ و ترویج آزادگی فکری در پی بنیان نهادن آرمان شهری آرمانی بود و اندیشه‌ها و ارزش‌های اخلاقی قدرتمندی به جا گذاشت و در صدد پی ریزی پایه‌های تمدنی اسلامی، انسانی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، عاطفی بوده است. در حیطه بررسی آرمان شهر اسلامی، انسانی براساس بیانات امام رضا(ع)، ابتدا دیدگاه امام(ع) درباره مبادی آرمان شهر آرمانی مطلوب جامعه انسانی را بر می شماریم، سپس مفهوم آرمان شهر دینی از دیدگاه امام(ع) را بیان می کنیم. این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای نگارش یافته و نمونه‌هایی از دیدگاه‌های امام(ع) نیز درباره با اصول بنیادی اخلاقی و انسانی بررسی شده است.

گرچه توقف بر شخصی از اهل بیت(ع) به‌عنوان آخرین امام(ع) و مهدی منتظر(ع)، مسئلۀ بی‌سابقه و جدیدی نبوده اما گروهی از شیعیان که امام کاظم(ع) را مهدی و قائم منتظر می‌دانستند و بر همین اساس رحلت آن حضرت را منکر گشته و از پذیرش امامت حضرت رضا(ع) سر باز زدند با نام واقفیه یا واقفه شناخته شدند. این گروه به‌دلیل اینکه تهدیدی جدی برای تفکر اصیل شیعه به‌حساب می‌آمد کانون توجه و اهتمام امام‌ رضا(ع) قرار گرفت و بخش وسیعی از توان و فرصت پیش‌روی حضرت را مصروف خود ساخت. به همین مناسبت، واکاوی ماهیت و شخصیت‌های جریان مذکور، از زوایای مختلفی مورد توجه پژوهشگران و تحلیلگران مطالعات اسلامی قرار گرفته است. گرچه در معرفی فرقۀ مذکور، آثار ارزشمند و قابل توجهی ارائه شده اما تحلیل روابط و مواضع متقابل واقفیه و امام رضا(ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، نگارنده از زاویۀ مذکور با روش توصیفی _ تحلیلی و با شیوۀ گردآوری کتابخانه‌ای در دو محور، بحث جریان واقفیه را مورد بررسی قرار داده است: 1. چیستی و کیستی واقفیه؛ 2. نحوۀ مواجهۀ امام رضا(ع) با این جریان.