جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله نگارنده بر آن است ضمن بیان اجمالی نحوه به کارگیری تصاویر طبیعت و مناظر مختلف آن در شعر غیر عرفانی به تفاوت نحوه کاربرد این عناصر در مثنوی حدیقه سنایی، مثنوی های تمثیلی عطار و مثنوی مولوی که از دیدگاه اندیشه به هم نزدیک هستند، بپردازد.در یک نگاه اجمالی به دوره های مختلف شعر فارسی، این نکته روشن است که شعر فارسی در هیچ دوره ای از بهره مندی از طبیعت به روش تصویر آفرینی بی نیاز نبوده است. شاعران دوره اول شعر فارسی «سبک خراسان»، بیشتر نگارگر طبیعت هستند و سیری آفاقی دارند. در حالیکه در مثنوی مولوی و شاعران هم فکر و هم عصر او این سیر انفسی است و طبیعت به عنوان ابزاری برای القای معانی به کار می رود. مطلبی که در اینجا قابل تامل است اینکه نحوه کاربرد و توصیف جلوه های طبیعت در آثار سنایی و عطار به صورت کلیشه ای و تکراری است، در حالی که در مثنوی مولوی، تصویر آفرینی صورتی متنوع تر داشته و با یک بیان جدید و منحصر به فرد مطرح شده است.

نظامی گنجوی به عنوان برجسته ترین سراینده مثنوی های بزمی در قرن ششم متفاوت از متقدمان و معاصران، همه سعی و کوشش خود را به کار می گیرد تا از مفاهیم مرسوم عصر خود پا را فراتر نهد و با یک رویکرد جدید به شعر، روح انسان گرایی را در آثار خود تثبیت کند و ترویج دهد. نظامی با توسع و تعمیق این مفهوم در آثار خود هرگز از دو مقوله قومیت و دیانت غافل نبوده است. لذا سرزمینی را به تصویر می کشد که مردم آن فراتر از دو مفهوم فوق، به انسانیت بیشتر اهمیت می دهند، به همین دلیل در جستجوی آرمان شهر خود از دروازه های شرع در مخزن الاسرار آغاز می نماید و در تبیین مفاهیم فلسفی و حکمی تا اسکندرنامه به پیش می رود. مع الوصف می توان نظامی را به عنوان سخنگوی ایران انسانی معرفی نمود.

یکی از منابع غنی و پرارزش ادبیات فارسی، تذکره شعر شاعران است که از جهات گوناگون قابل بررسی و تامل و توجه است، یکی از این جهات، توجه به شیوه نقد و نقادی و اصطلاحات خاص نقد شعر آنهاست.تذکره مجالس النفایس را وزیر مشهور، امیرعلیشیر نوایی- در قرن نهم- به زبان ترکی جغتایی، تالیف نموده است که دو نفر از مترجمان آن زمان، آن را به فارسی ترجمه کرده اند، یکی را فخری بن سلطان محمد امیری- به نام «لطایف نامه» و دیگری را محمد بن مبارک القزوینی، به نام «هشت بهشت» ترجمه و نام برده است.در این مقاله، ترجمه اخیر مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است.

رویا و خواب از دیرباز جزو موضوعاتی بوده که شاعران و نویسندگان از آن بهره جسته اند. در این مقاله، ابتدا نظریات برخی پژوهشگران و روان شناسان درباره رویا می آید، سپس نمونه ای از رویاها که در کتاب های دیگر غیر از شاهنامه آمده است، بررسی می گردد و سرانجام سعی می شود تا رویای ضحاک از دیدگاه نقد روان شناختی و سمبلیک، بررسی گردد. درنقد روان شناختی که بیشتر مورد توجه نگارنده این سطور است، به نظریات روان شناسانی چون فروید، یونگ، آلفردآدلر و ... تاکید شده است.ماخذ ابیاتی که در متن آمده است، جلد اول شاهنامه به کوشش دکتر سعید حمیدیان است. و اعدادی که در کنار ابیات آمده است، به ترتیب، عدد سمت چپ ممیز، نشانگر شماره صفحه و عدد سمت راست ممیز، نشانگر شماره بیت می باشد.

گفتاری که در پیش رو قرار دارد به رابطه "نقد و متون" می پردازد، تاثیرگذاری آن ها را بر یکدیگر یادآور می شود. بر اهمیت نقش متون در این را ستا پای می فشارد، تسامح و تساهل در بهره گیری از آن در زمینه های فنونی که از مائده ادبا توشه می گیرند زیان بار به حساب می آورد.ارتباط نقد و متون را دیرینه و ناگسستنی می داند، هم کاری آن ها را با هم مبارک می شمارد. و در این ارتباط سه نمونه را متذکر می شود:1- نصوص و ابداع نظر.2- نصوص و نسخه بدلها.3- نقد و تعمیق متن.

در نگاه منتقدان ادبی معاصر و مدرن، نقد زیبایی شناسی که به شکل امروزی رایج است، اساس آن صرفا متکی بر زبان غیرمعیار و ساختارها و کارکردهای پوشیده و آشکار آن استوار است و از قدمت چندانی برخوردار نمی باشد. منشا این نوع از نقد ادبی را باید در نخستین دوره، رواج صورت گرایی که اعتبار ویژه ای برای زبان درخلق زیبایی و استحکام اثر ادبی قایل بود، جست وجو نمود. شاید علت عمده اقبال علاقه مندان به آثار ادبی مبتنی بر این نوع از نقد تجددگرایانه از این امر ناشی شود که یک منتقد زیبایی شناس همه تلاش خود را به کار می گیرد تا با دقت هرچه تمام تر به بررسی کمی و کیفی لذت بخشی یک اثر ادبی مبتنی بر زبان هنری بپردازد، از آن جایی که خاستگاه لذت، زیبایی است، به تبع آن روی کرد به زیبایی شناسی و گرایش به مقوله لذت جویی است که بعضی از نیازهای باطنی بشر را پاسخ می گوید.نگارنده را سعی بر آن است تا با درک هرچه بهتر جایگاه این نوع از نقد ادبی در عرصه زبان و ادبیات و با دقت در ساختار و کارکردهای زایشی و توانشی و مهم تر از همه مقوله برجسته سازی در زبان و هم چنین با در نظر داشتن مولفه هایی دیگر از جمله ظرافت و فرم زبان و آشنایی زدایی؛ به نقد زیبایی شناسانه داستان زال و رودابه بپردازد.در این داستان به بخش هایی برمی خوریم که زیبایی زبان که از مبانی اصلی زیبایی شناسی است به اوج خود می رسد و سیطره هنر بیانی به ویژه تشبیه و استعاره و در ادامه مجاز و کنایه از چنان اوج و عروجی برخوردار است که گویی با یک رستاخیز شگفت انگیز زبانی مواجه هستیم. روی کرد آگاهانه استاد بزرگ توس به تاثیر جادویی و هم گرایی مولفه های زبان در ماندگاری اندیشه و پیام که با توسل به همه ظرفیت های پنهان و آشکار صورت پذیرفته است، حقا ستودنی و تحسین برانگیز می باشد.

در عصر جهانی شدن، فناوری اطلاعات و هجوم شتابناک علوم و تجارب که روزگار رقابت تنگاتنگ جوامع بشری است، یگانه راه حضور مستمر و موثر در صحنه جهانی، ارتقا کیفیت نظام آموزشی است؛ به گونه ای که این امر در دهه های اخیر، به مهمترین دغدغه کارشناسان مسایل تعلیم و تربیت در کشورهای توسعه یافته بدل شده است.به باور کارشناسان، بدون ارایه طرحهای جدید برای تغییر در وظایف و عملکرد نظام آموزشی و دگرگونی محتوا و روشها، نمی توان نسل حاضر را برای زندگی در جامعه متحول و در حال تغییر امروز و فردا تربیت کرد.این دستاورد مهم فکری در کشور ما نیز مسوولیت های تازه ای را بر دوش متولیان امر آموزش می گذارد و بر ضرورت تجدیدنظر در برنامه های نظام آموزشی تاکید می ورزد.«زبان و ادبیات فارسی» به عنوان پیشینه مندترین رشته دانشگاهی در دانشگاه های ایران به طریق اولی، نیازمند چنین بازنگریهایی است.سنجش میزان انطباق پذیری اصول فعلی آموزشی در این رشته، با معیارهای علمی و استاندارد همچون پرورش تفکر انتقادی، یادگیری معنادار، زندگی محوری و بسیاری دیگر از موازین دخیل در روشهای کارآمد آموزشی، از اهداف مقاله حاضر است.

بخش عمده تحقیقات ادبی درباره اسکندرنامه نظامی، به شرح ابیات و معنی لغات و اصطلاحات این منظومه اختصاص دارد. در این مقاله ابتدا به معرفی شرحهای اسکندرنامه نظامی و نقد شکلی و محتوایی آن ها پرداخته شده و سپس ریشه های اختلاف نظر شارحان در سه حوزه زیر، با ذکر مثالهایی از آن منظومه، تبیین و تحلیل شده است:الف) واژگان؛ گاه اختلاف نظر شارحان در معانی حقیقی واژه ها، معانی استعاری واژه ها و یا حقیقی یا استعاری بودن واژگان، سبب اختلاف معانی ابیات شده است.ب) عبارت؛ گاه اختلاف نظر در معانی حقیقی یا کنایی عبارت و یا معانی مختلف کنایی موجب اختلاف معنای ابیات شده است.ج) کل بیت؛ گاهی نیز تعقید لفظی و معنوی، استعداد تاویل پذیری ابیات و نحوه خواندن بیت، سبب بروز معانی مختلف گردیده است. همچنین در پاره ای موارد، اختلاف در چگونگی تصحیح نیز، موجب تفاوت ابیات و به تبع آن تفاوت در معانی آنها شده است.

در این مقاله، شرح و گزارش چند بیت از متون ادب فارسی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نگارنده با ارایه برخی از دلایل و شواهد، نکاتی در لغزش گزارش شارحان آن ابیات گوشزد نموده و کوشش کرده است با ارایه شواهد، مفهوم و معنی آن ابیات را روشن کند. تامل در شرح و گزارش این ابیات، ضرورت توجه به رو ساخت متون ادبی را برای دریافت درون مایه و ژرف ساخت آن آثار بیان می کند.

در این مقاله قصد نگارنده این است که، هنر شاعری عبدالرزاق بیگ دنبلی، متخلص به مفتون، را در دو منظومه عاشقانه اش از زوایای مختلفی از قبیل عاطفه، تخیل، موسیقی، زبان و شکل مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. و توان شعری، میزان تقلید یا ابتکار، و در نهایت درجه اعتبار و اصالت شعر مفتون را با تکیه بر شواهد گوناگون، ارایه دهد. و در ضمن این تحلیل، خوانندگان آثار ادبی را با دو مثنوی فوق که اخیرا به زیور تصحیح آراسته شده اند آشنا گرداند.