جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطف بیان و ایجاز و ابهام کلام حافظ بیش از هر چیز به اثر پذیری از قرآن برمی گردد و تدبر و استغراق تام وی در کلام الهی به اعتقاد بسیاری از عشق و تسلیم مخلصانه خواجه شیراز به لطایف قرآنی نشات گرفته است. دامنه این تاثیر همه ابعاد زبانی و معنایی سخن حافظ را شامل می شود. در این گفتار سعی شده به برخی از جلوه های قرآن در شعر حافظ پرداخته شود که کمتر تاکنون از آن سخن گفته شده است. بدین منظور، نخست اسلوب بیانی حافظ و سپس اغراض گوناگون وی چون: اغراض تصویری (بلاغی - داستانی)، اغراض تجریدی (تلمیح، تضمین، موسیقایی)، اغراض معنایی (ترجمه، تفسیر، دگرگونی خاص)، اغراض ترکیبی (الهامی و تمثیلی ...)، اغراض چند گانه و مواردی از این دست بیان گردیده است. حاصل این تحقیق و تحلیل حکایت از آن دارد که حافظ نه همچون یک شاعر حرفه ای بلکه همچون یک شاعر منتقد و معتقد در لفظ و معنی قرآن غور کرده است.

در این مقاله مبانی نظری کنشهای گفتاری از دیدگاه آستین و سرل به طور مختصر بررسی می شود. سپس رابطه کنشهای گفتاری و مقوله ادب مورد توجه قرار می گیرد. در بررسی مقوله ادب به راهکارهای «ملاحظه کاری» و «گذشت» به عنوان دو راهکار مهم برای حفظ ادب در کنشهای گفتاری اشاره می شود. در خاتمه از کنشهای گفتاری به عنوان سازوکاری قابل انعطاف برای تحلیل متن از جمله فهم و پردازش متن و تحلیل شخصیت در ادبیات یاد می شود. چند نمونه تحلیل متن از آثار خارجی بر اساس دانش کنشهای گفتاری‌، تحلیل و چگونگی شخصیت پردازی در آن بررسی می شود.

این مقاله به نقد و تفسیر چهار اثر از مادام دولافایت - نویسنده قرن هفده فرانسه - پرداخته است. تجزیه و تحلیل چهار رمان: پرنس دومونپانسیه، کنتس دوتاند، زئید و پرنسس دو کلو نشان می دهد که ساختار آنها کما بیش یکسان است، هر چند نامها و خصوصیات شخصیتهای داستانی این رمانها تغییر می کند. به همین جهت برای تجزیه و تحلیل هر اثر از مدل کنشی استفاده کرده ایم. مدل کنشی زیر شاخه ای از علم نشانه شناسی است که به ما امکان می دهد اعمال شخصیتهای داستانی و همچنین روابط بین آنها را بررسی کنیم. برای تجزیه و تحلیل متون از یک منظر فمینیستی به این آثار خواهیم نگریست. روند کار در هر چهار اثر یکسان است؛ بدین منظور ابتدا هر داستان به واحدهای کوچک روایی (سکانس های متوالی) تقسیم شده و در پایان به این نتیجه رسیده ایم که کلیه این واحدها به طور زنجیره وار به همدیگر پیوسته اند و در انتها به درس اخلاقی مورد نظر نویسنده ختم می شوند.

زبان عرفانی با گونه های مختلفش، زبانی است که عارفان به وسیله آن معانی بلند عرفانی، عواطف فردی و تجربه های روحی خود را بیان می کنند. هدف از این نوشتار، مطالعه موردی ویژگیهای زبان عرفانی در مقالات شمس تبریزی است. بررسی زبان عرفانی شمس در مقالاتش، ضمن آنکه ما را با دنیای خاص عارفان آشنا می کند، موجب فهم بهتر آموزه های او و زمینه ساز حل بسیاری از مشکلات مثنوی مولانا خواهد شد. مهمترین ویژگیهای زبان عرفانی شمس عبارت اند از: اقتدار، شفافیت، متناقض نمایی، هنجار گریزی، محاوره ای و عامیانه بودن، روایت گری، تاویل گرایی و آهنگین بودن که میزان غلظت آنها بنا بر موقعیتهای گوناگون تغییر می کند. این خصوصیات با اندکی تفاوت در زبان سایر عارفان نیز دیده می شود اما آنچه زبان شمس را از زبان دیگران ممتاز می کند بازتاب یافتن نگاه انتقادی او در زبانش است که از سلوک رندانه و جسورانه او نشات می گیرد.

دیباچه گلستان با این دو بیت به پایان می رسد:در این مدت که ما را وقت خوش بود                       ز هجرت ششصد و پنجاه و شش بودمراد ما نصیحت بود و گفتیم                                  حوالت با خدا کردیم و رفتیمعموم شارحان، انکیزه سعدی را از طرح این دو بیت در دیباچه گلستان، ذکر تاریخ مگارش این کتاب استنباط کرده اند و نیز برخی از سعدی پژوهان با استناد به همین دو بیت و همزمانی تاریخ گلستان و حمله مغول به بغداد و براندازی خلافت عباسی، بر «وقت خوش سعدی» در این ایام خرده گرفته اند. نگارنده با اعتقاد به وجود معمایی شگفت در این دو بیت و رمز گشایی از آن، می کوشد این انتقاد بر سعدی را پاسخ دهد.

این مقاله به بررسی سرچشمه های مشترکی که هومر و افلاطون هر دو از آن سیراب شده اند،‌ می پردازد. بررسی این چشمه ها، از بررسی تاثیر عظیم هومر بر افلاطون مهمتر است، زیرا نشان می دهد که چطور این دو، دو روی یک سکه و دو جلوه از یک حقیقتند. برای درک اهمیت این رابطه، باید توجه داشت که هومر نماد اسطوره (myth)، الهام، شعر، حماسه و داستان سرایی است و افلاطون نماد لوگوس (logos)،‌ استدلال و حجت. برای بررسی این مساله در متن فرهنگ یونان، باید مقدماتی را راجع به هومر و افلاطون فرا می گرفتیم. از این رو برای شناخت او به عنوان حلقه ای از زنجیر تفکر شعری یونان باستان به مطالعه جایگاه شعر و شاعری روی آورده ایم. برای ورود به بحث به بررسی تفکر،‌نحوه نگرش متفکرین یونان به عالم، دو ساحتی بودن عالم نزد آنها و اهمیت این جهان بینی خاص در امور علمی، فلسفی و هنری پرداخته ایم. سپس با سه مفهوم اساسی، حقیقت (alhqeia)، ظهور (jainomenon) و الهام موزها (Muses) در یونان باستان آشنا شده و با توجه به آنها نگاه نوی به هومر، معلم اول، انداخته و به ابعاد پنهان و ناپیدای او، از قبیل: اموری که در ایلیاد و ادیسه مطرح شده و ربطی به حماسه سرایی ندارد، نقش او در «تقوم تفکر یونانی» و ... نظری انداخته ایم.

این مقاله به ریشه شناسی آثار گذشتگان و نگاه آنان می پردازد و در آن، هر آنچه که اهمیت ریشه شناختی دارد، بررسی نمی گردد. طرح و ساختار بحث نیز ضرورتی در این کار نمی بیند. ما تنها علاقه و توجه شاعران قدیمی را به ریشه شناسی مطرح می کنیم و به این بهانه، به بررسی بسیاری از واژگان می پردازیم. زیرا این رویکردها را طبقه بندی خواهیم کرد. طبقه بندی آنها شامل عنوانهای زیر است:

بخش قابل توجهی از ادبیات کلاسیک فارسی به آثار تعلیمی اختصاص دارد. تعلیم عرفانی در ادبیات فارسی نمود بارزی دارد و نقل و روایت انواع داستانها و تمثیلات، سهم مهمی در تبیین مفاهیم متعالی و آموزه های دینی، اخلاقی و عرفانی داشته است. حکایتهای مربوط به مشایخ صوفیه و شرح احوال و گفتار آنان نیز در حکم ابزاری در جهت تعلیم است. عطار نیشابوری در آثار منظوم و منثور خود، اهتمام ویژه ای به آنها داشته و به فراوانی از آنها سود جسته است. آگاهی از کم و کیف نقل و روایت این حکایات در آثار عطار، علاوه بر اینکه جهان بینی یک عارف معتقد به مبانی نظری و عملی سلوک عرفان عاشقانه را نشان می دهد می تواند شیوه های به کار رفته از سوی این شاعر برجسته عرفان تعلیمی را در روایتگری و نقاط قوت و ضعف کار او را آشکار کند. در این مقاله برخی از برجسته ترین ویژگیهای ساختاری و روایی داستانهای مشایخ در منظومه های عطار بیان گردیده است؛ و بویژه به شیوه های دخالت شاعر در جریان داستان و نتیجه گیری از آن اشاره شده است.

تضمین نحوی، نوعی از ایجاز است که با یک لفظ، همزمان دو معنا به ذهن مخاطب منتقل می گردد. اگرچه تضمین در اسم و فعل و حرف جریان دارد ولیکن بیشترین شهرت وکاربرد آن در فعل است؛ بدین گونه که یک فعل در بردارنده معنای فعل دیگر باشد و از نظر متعدی و لازم، حکم فعل دوم را به خود اختصاص دهد. در این مقال، ضمن تعریف انواع و وجوه بلاغی تضمین، موارد تضمین در قرآن کریم بررسی شده و تقسیمات جدیدی عرضه گردیده است.