جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقعۀ غدیر از مهم­ترین رویدادهای تاریخ اسلام و آخرین مجلس عمومی رسول خدا $ جهت معرفی جانشین پس از خود در قالب امامت است.­ اهمیت این حادثه و منزلت ولایت و امامت در جامعه اسلامی، شاعران بسیاری­، از جمله شاعران فارسی زبان را برآن داشته که در اشعار خود به معرفی و تبیین این­ واقعه مهم بپردازند. کسایی مروزی شاعر قرن چهارم هجری قمری نیز از جمله شعرای شیعی فارسی زبان است که قصایدی را با بهره‌گیری مضمونی، سبکی و واژگانی از خطبۀ غدیر سروده است و از طریق روابط بینامتنی می­توان به تحلیل آن‌ها پرداخت. بینامتنی نظریه­ای است که به بررسی روابط و تعامل بین متن­ها می­­پردازد. بر اساس این نظریه، هر متن بر پایۀ متونی که پیشتر خوانده­ شده است، معنا می­دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال برآمده است که تحلیل روابط بینامتنیِ «فهم و فضل» در خطبۀ غدیر و غدیریه کساییِ مروزی چگونه است؟ نتایج پژوهش بیان‌گر آن است که حضور و تسلط واژگان و اصطلاحات حوزۀ مفهومی فضل و فهم و بسامد به کارگیری و پیوند این دو واژه و مفهوم نشان از اهمیت آن­ها در هر دو متن حاضر و غائب دارد.

در این مقاله به مقایسه صالح پیامبر و ناقه‌اش با علی بن ابی طالب در پرتو منابع شیعیان از جمله قصص الانبیاء، احادیث، فقه و تفاسیر قرآن خواهیم پرداخت. در روایت شیعیان از فاصله زمانی زیاد و ترتیب رخ داد تاریخی بین آن دو چشم‌پوشی شده است، به دلیل تمایل راویان به بهبود وضعیت سابق علی و مزین کردن شخصیت او به پرهیزکاری، به عنوان فرد دارای بسیاری از صفات صالح پیامبر به تصویر کشیده شده است. بنابراین علی به‌گونه‌ای ترسیم می‌شود که در بسیاری از خصوصیات صالح پیامبر سهیم بوده و دقیقا همانند او از دودمانی مقدس می‌باشد. نویسندگان شیعه از ارتباط میان شخصیت آن دو استفاده کردند تا تردیدکنندگان را در به حق بودن امامت علی متقاعد کرده و نشان دهند که مرتبه ایشان کمتر از یک پیامبر نبوده و قدمت اعتقاد شیعی را به اثبات برسانند.

یکی از احادیثی که نیاز به بررسی و تأمل دارد، حدیث «الأنْبِیاءُ أَحیاءٌ فی قُبُورِهِم یصَلُّونَ» می‌باشد. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که این حدیث در کتب حدیثی فراوانی با عبارات مختلفی ذکرشده است و در خصوص سند و دلالت آن مباحث زیادی مطرح است. از آنجا که اثبات صحت حدیث و بحث در خصوص نوع حیات ذکرشده در حدیث آثار و پیامدهای کلامی خاصی همچون مشروعیت توسل، استغاثه، شفاعت و ولایت تکوینی دارد مقاله پیش‌رو با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی سند و دلالت حدیث مذکور می‌پردازد. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که روایت موردنظر در منابع موردقبول سلفیه آمده است و بر اساس اعتراف برخی از سلفیان همچون البانی، حدیثی صحیح محسوب می‌شود. دلالت این حدیث توسط احادیث مشابه فراوانی قابل تائید است و برداشت سلفیه از متن روایت با آموزه‌های قرآنی، حدیثی و اجماع علمای اهل سنت ناسازگار است.

مفسران قرآن شیوه‌های گوناگونی را برای تفسیر آیات برگزیده‌اند. با توجه به تاکید قرآن بر تفکر و تدبر در آیات، میدانی گسترده برای ژرف اندیشان وجود دارد تا با ایجاد تناسب و نزدیکی میان ظاهر و باطن کلام آیات قرآن را تبیین نمایند. پژوهش حاضر با تمرکز بر رویکرد تفسیر عرفانی انجام شده است که در آن برای دریافت معنای باطنی به رمز و اشارات توجه می‌شود. مشخصه‌ی رمز، برقراری نوعی ارتباط با امری مجهول و ناشناخته است که دریچه و روزنی بر عالم قداست و ماورا می‌گشاید. قداست همواره در موقعیتی تاریخی متجلی می­شود و همین که انسان به ظهور و تجلی قداست آگاهی یابد آن قداست در هر مرحله که ظاهر و متجلی گردد تاریخی می‌شود. سرنوشت و نحوه‌ی هستی پیامبران را می‌توان به تجلیات قداست تأویل کرد. داستان­های پیامبران در قرآن به دلیل وجود حوادث و اعمال خارق­العاده در آنها که مطابق واقعیت و منطق تجربه­های عادی بشر نیست از دیر زمان مورد تفسیر قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی ضرورت پذیرش تأویل­پذیری قرآن و درک رمزگرایی و رمزوارگی آن برای دریافت معنای باطنی و لطایف معنوی پیام حق پرداخته و داستان پیامبران را مورد تحلیل رمزگرایانه قرارداده و به این نتیجه دست یافته است که با رمزاندیشی هر عملی قابلیت آن را دارد که فعلی مذهبی باشد و هر شیئی در خور آن است که مجلای قداست شود. بر این اساس در داستان چهار پیامبر بیشترین تأویلات رمزی وجود دارد.

از آنجا که «انسان کامل» نه مانند دیگر موجودات عالم، مظهر یک اسم، بلکه مظهر همه اسماء الهی است، به همین خاطر بر موجوداتی که مظهر یک یا حتی چند اسم از اسماء الهی هستند احاطه وجودی دارد؛ در واقع انسان کامل یا همان ولی الله الاعظم حقیقتی است که تمامی اسماء الهی در آن متجلی شده است، او کل واحدی است با ظرفیت در بردارندگی تمامی اسماء و صفات الهی، لذا هر آنچه در این دو وجه تجلی نموده ازدایره این حقیقت خارج نیست که این همان معنای ولایت انسان کامل و ولی الله است که تجلی ولایت الله می‌باشد. و از طرفی امر تسبیح از اموری است که رشد و تعالی تمامی پدیده­ها را به عهده دارد؛ به عبارت دیگر تمامی اسماء با تسبیحی که در آنها جاری و ساری است به سمت تعالی خویش سیر و صیرورت دارند؛ و همانطور که در بالا اشاره شد، ازآنجا که تمامی اسماء و صفات در حقیقتی به نام ولی الله متجلّی است، پس تسبیح نیز در همین چارچوب به وقوع می پیوندد؛ بنابر این می‌توان نتیجه گرفت با تجلّی ولایت الهی در عالم، امر تسبیح نیز رخ نموده است و تمامی اسماء الهی در چارچوب ولایت ولی الله الاعظم، با توانمندیی به نام تسبیح که در نهاد هر اسم تعبیه شده است، به سمت هدف غایی خویش سیر و صیر می‌نمایند. نگارنده در این مقاله، جهت اثبات حقیقتی که بیان شد، به روش تحلیلی - توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه­ای و با بهره­مندی از شیوه معناشناختی واژه، ضمن پژوهش در آیات دربردارنده واژگان «تسبیح» و ولایت «انسان کامل» و مشتقاتشان، آنان را مورد مداقّه و بررسی تطبیقی قرار داده و نمونه­های علمی از این ارتباط و نسبت‌سنجی بین ولایت و تسبیح را به کمک قرآن و روایات ارائه می­دهد.

تفسیر نورالثقلین از تفاسیر روایی جامع و معروف شیعی است که در آن به تناسب موضوع، ذیل برخی از آیات قرآن، روایات منقول از اهل‌بیت ( آمده است. درعین حال در برخی موارد روایاتی دیده می­شود که متعارض هستند. حویزی نیز خود این مطلب را ذکر کرده و ارزیابی این مهم را به عهده خواننده قرار داده است. بر این اساس، در این پژوهش با به کارگیری روش کتابخانه­ای، تجزیه و تحلیل داده­ها ضمن استخراج روایات تفسیری متعارض، به ارزیابی و تحلیل این روایات پرداخته و به این نتیجه دست یافته­ایم که از حدود 6418 روایت منقول از ائمه% در 15 جزء ابتدایی قرآن در این تفسیر، تنها 19% (حدود 1200 روایت که شامل 261 موضوع یا مورد می­شود) مشمول موارد متعارض بوده که اکثر آن یعنی حدود 188 مورد آن شامل تعارض بدوی و ظاهری است که با روش­هایی همچون تخصیص عام، تقیید مطلق، تبیین مجمل، تعیین مبهم و غیره حل می­گردد.

سنت‌های الهی همان قوانینی هستند که خدای متعال در جهت تدبیر جهان هستی, به مرحله اجرا گذاشته است. قرآن کریم در نقل سرگذشت فردی انسان و نیز اقوام و تمدن‌های گذشته، از حوادثی یاد می‌کند که به مثابه قوانینی کلی، در صورت فراهم آمدن زمینه‌هایش، هر زمان قابل تکرارند. استدراج یکی از این سنت‌هاست. استدراج به معنای سقوط تدریجی و مرحله به مرحله و نزدیک شدن به عذاب به صورت غیرمحسوس است. این سنت در هر دو حوزه فردی و اجتماعی رخ می‌دهد. تحقق این سنت معلول عواملی است که ارتباط زیادی با رفتار افراد جامعه دارند و شناخت آن عوامل می‌تواند مانع نجات جامعه از نابودی شود و در عین حال گرایش به معنویت و حرکت به سوی تمدن مطلوب را به ارمغان آورد. مطالعه معناشناختی مفهوم استدراج در قرآن، و بررسی آرا و دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره عوامل و فلسفه سنت استدراج، هدف اصلی این جستار است.

با مطالعه تاریخ تحولات حقوق کیفری به این واقعیت پی می‌بریم که جوامع مختلف برای مقابله با بزهکاری و دفاع از ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر جامعه، از سازوکارهای کیفری نسبتا شدید و جدیدترین آنها استفاده از برنامه‌ها و رویکردهای پیشگیرانه استفاده می‌کنند. پیشگیری از بزهکاری به دلیل دارا بودن ماهیتی غیرقهرآمیز، کنشی و عمومی نسبت به مجازاتها از جایگاه خاصی در سیاست جنایی برخوردار است. پیشگیری از بزهکاری در عین حال که یک راهبرد برای مقابله با بزهکاری است، یک فلسفه و رویکرد هم محسوب می‌شود و به همین دلیل، موضوع مطالعات مختلف هم از بعد نظری و هم از بعد عملی قرار گرفته است. در این میان شناخت سیاست جنایی اسلام مبتنی بر دیدگاه‌های حضرت علی% حائز اهمیت است، از این رو در این پژوهش، این امر را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌ایم که سیاست‌های پیشگیرانه از جرایم از دیدگاه امام علی% مبتنی بر یکسری اصولی است که این اصول عبارتند از: اهمیت و ضرورت پیشگیری از جرم، اصل مشروعیت روشها، اصل رعایت عدالت، اصل رعایت کرامت و منزلت انسانی. حضرت علی% علاوه بر تاکید بر اهمیت رعایت این اصول در امر پیشگیری، راهکارهایی را هم برای پیشگیری اجتماعی و وضعیتی از بزهکاری ارائه داده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: مبارزه با نادانی، کوشش برای ترویج فضایل اخلاقی، اتخاذ تدابیر لازم برای رفع نیازهای انسانی، رعایت حقوق شهروندی، نظارت بر عملکرد مجریان حکومت، اصلاح ارتباطات اجتماعی و امر به معروف و نهی از منکر.

سیاق از مهمترین قرائن در فهم مراد الهی است که در تفاسیر ساختارنگر از ابزارهای اصلی مفسر محسوب می­گردد. با توجه به اهمیت تفسیر ألأساس سعید حوی در میان این تفاسیر، ضرورت دارد تا تعداد دفعات به­کارگیری سیاق ذیل هر کارکرد، احصاء و برداشت­هایش نیز در بوته نقد قرار گیرد تا دقت مفسر در بهره‌مندی از سیاق در حل اختلافات تفسیری روشن شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است که براساس یافته­های این پژوهه، حوی از سیاق در 357 مورد که مشتمل بر 12 کارکرد از جمله توسعه و تحدید گستره دلالت الفاظ، اثبات پیوستگی آیات به­ظاهر گسسته، فهم نوع ادوات و... می­شود، بهره برده است که تعدد کارکردها به معنای توجه مفسر به موضوعات مختلف است. حوی هر چند به کاربست­های متعدد سیاق توجه داشته اما در کارکردهایی همچون فهم آیات و سُوَر مکی و مدنی، کشف واحد نزول، اختیار قرائت و... که در زمره کاربردهای سیاق محسوب می‌شوند، توجهی نداشته است همچنین عدم توجه کافی به انواع سیاق، برتری دادن عقاید خویش و آراء دیگران بر آن، سبب ضعف در برداشت­هایش شده است.