جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل گفتمان از نظریه های مهم ادبی در تحلیل متون است. نظریه ای که با واکاوی معانیِ پنهانِ کلام، فرصتی نو را برای نگرش متفاوت به متون ادبی باز کرده است. زبان، قدرت و ایدئولوژی از مؤلفه های مهم رویکرد انتقادی این نظریه است. که لایه های پنهان زبان را در متون شفاهی و کتبی به منظور نشان دادن چگونگی شکل گیری و بازتولید گفتمان های قدرت و سلطه می کاود و روابط پنهان قدرت را آشکار می سازد. در نگاه «فوکو» و «فرکلاف» قدرت در سیاست خلاصه نمی شود و در شئون مختلف جوامع بشری حضور دارد. بر این اساس، شناختِ ساختار قدرت در قله های رفیع متون منظوم عرفانی و بالاخص آثار عطار، می تواند حائز اهمیّت باشد.آشکارترین وجهۀ شعر عرفانی، صورت بندیِ مسلّطِ گفتمانی «خدامحوری» یا «مرکزیت قدرت متافیزیکی و معنوی» است. در این متون، بویژه در آثار عطار، تقابلی روشن میان قدرتِ گفتمانِ معنوی با قدرت ِگفتمانِ حاکمیتی و سیاسی وجود دارد. در اکثر حکایات عرفانی مشارکان (پیر، ولی، عارف ، حکیم و ...) در سه جهت مشخص تلاش می کنند1. تثبیت صورت بندی مسلط گفتمان «خدا محورانه» 2. نقد، تقابل و مبارزه، با بازتولید سلطه در قدرت سیاسی – حاکمیتی (شاهان و امیران) 3. مشروعیت زدایی و غیریت سازی از سایر مراکز قدرت. مثل قدرت زاهد و عابد و حاکم و محتسب و قاضی

سبک زندگی عارفانه مشتمل بر اصول و مبانی­ای است که می­توان از آنها به­عنوان مشخصه­های متمایزکننده آن از سایر سبک­های زندگی یاد کرد، ازاینرو یک راه برای فهم زیست عارفانه تبیین این اصول و ارائه آنها در ساختاری نظام­مند است. بر این اساس، در نوشتار حاضر موضوع بحث استخراج اصول زیست عارفانه با تأمل در اندیشه ابن­عربی به شیوه توصیفی و تحلیلی است که برسازنده مولفه­های سبک زندگی عارفی است که با طی کردن فرایند سلوک به مقام تخلق به اخلاق الاهی دست یافته است و الگویی از زیستن را هم از لحاظ بینشی و هم از لحاظ عملی عرضه می­دارد که او را از سایر شیوه­های زندگی متمایز می­سازد. از این اصول تحت عناوین «عبودیت و حریّت»، «حکمت»، «مکارم اخلاق»، و «عدم نزاع» یاد شد که مترتب بر یکدیگر بوده و ساختار نظام­مندی را تشکیل می­دهند. همچنین در ضمن بحث از این اصول از مبانی هستی­شناختی و انسان­شناختی تبیین­کننده آنها نیز سخن به میان آمد.