جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عمر‌بن‌عبدالعزیز را می‌توان از معدود خلفای اموی دانست که بر خلاف اسلاف خود تلاش نمود تا با اعمال مجموعه‌ای از اصلاحات، شرایط متفاوتی را در جامعه اسلامی و مخصوصا برای شیعیان رقم بزند. از این رو سئوال پژوهش حاضر که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته آن است که اصلاحات عمر‌بن‌عبد‌العزیز چه تاثیری بر وضعیت شیعیان بجای گذاشت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که خلیفه اصلاح‌گراموی، با درک اهمیت مساله شیعیان برای دولت اموی و در راستای جلب رضایت آنان، دست به اصلاحاتی زد؛ فدک را به اهل بیت برگرداند، خمس را دوباره برقرارکرد، مستمری علویان و بنی عبد المطلب را تضمین ساخت و بجای سب و لعن، تکریم و احترام را نسبت به امام علی (ع) و اهل بیت برقرار نمود. در نتیجه این اصلاحات، ضمن آن که شرایط اقتصادی و فضای سیاسی و فکری مناسب تری برای شیعیان ایجاد شد، آنان تحت رهبری امام باقر(ع) توانستند امور مذهبی و سیاسی خود را راحت‌تر پیش ببرند.

ایرانیان عصر صفوی، علاوه بر درمان‌های طبیعی، به درمانگری ماوراء الطبیعی نیز اعتقاد داشتند؛ به‌طوری‌که اکثرِ اقشارِ جامعه، به این سبک از درمان‌ها باور داشته و در زندگی روزمره‌ی خود از آن‌ها استفاده می‌کردند. تبیین این سبک از درمانگری با تکیه ‌بر گزاره‌های تاریخِ اجتماعی، برای شناختِ وضعیت درمانگری این دوران که علاوه بر راهکارهای مرسوم طبابت، از شیوه‌های دیگری نیز استفاده می‌شده؛ از موضوعات شایسته‌ی پژوهش است؛ بُعدی از درمانگری که کمتر به آن پرداخته‌شده؛ درحالی‌که در اجتماع دورانِ صفوی، دامن‌گیر مردمان آن روزگار بوده و اغلب لایه‌ها از آن بهره می‌جستند. داده‌های پژوهشِ حاضر با بهره‌گیری از منابع دست‌اولِ تاریخی و برخی پژوهش‌های جدید، با روشِ کتابخانه‌ای و سپس با شیوه‌ی کیفی، به توصیف و تحلیل این سبک از درمانگری پرداخته است که نشان می‌دهد ایرانیان در این برهه، علاوه بر شیوه‌های درمانگری طبیعی، از اسلوب درمانگری ماورایی نیز برای درمان استفاده می‌کردند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، در میان طبقات مختلف اجتماع عصر صفوی، روش‌های درمانگری ماورایی بسیار کاربرد داشته؛ مانند دعانویسی و تعویذ، طلسم و جادو، جن و پری، زیارت و توسل، استشفاء به نیروی شاهی، نذر درمانی، صدقه درمانی، نیایش درمانی و استشفاء به قرآن کریم ازجمله آن‌ها هستند.

درآثار عرفانی قیامت دارای پنج نوع ومرتبه است ودراین بین ، ازقیامت صغری وکبرای انفسی به عنوان دونوع قیامت عرفانی یاد شده است. اما قیامت صغرای انفسی درقالب موت اختیاری وظهور حقایق برزخی برای سالک قبل از فنای تام ووصول به خدا ، تحقق می یابد. واکاوی این نوع قیامت درمعارف اهل بیت (علیهم السلام) وازجمله حضرت امام صادق(علیه السلام) دغدغه این پژوهش است. زیرا بازیابی مدعیات عرفانی درقرآن وسنت، هم، براعتبار این مدعیات می افزاید وهم ازحقایق مزبور به عنوان خاستگاه اصلی عرفان اسلامی ، پرده برداری می کند. داده های پژوهش نشان می دهد که دربیانات آن حضرت ، هم به صراحت برارزشمندی وصول به مقام "موت اختیاری"، دستور داده شده وهم به"جهاد اوسط واکبر" وبه دنبال آن "موت اوسط واکبر" به عنوان مقدمات وبستر لازم برای رسیدن به این مقام توصیه گردیده است.ازاینرو چنانکه در این تحقیق آمد، بخشی از معارف امام صادق(علیه السلام) به موضوع قیامت صغری انفسی یا موت اختیاری پرداخته ودر برخی ازاین روایات بصراحت به تلاش برای تحقق موت ارادی و رسیدن به آثار و کمالات آن دستور داده شده است.

ابوالفضل برقعی از افراد شاخص در جریان طالب تجدید نظر در عقاید شیعی است. این جریان وامدار پیش-فرض‌های فکری سلفیه (بویژه وهابیت) بوده با موضوعه دانستن انبوهی از منابع حدیثی معتبر امامیه در عقاید شیعی از جمله باور به نصب و نصّ الاهی بر امامت امامان اهل بیت‌ (ع)، توسل، زیارت و ... تشکیک می‌نماید. برقعی با استناد به آیاتی از قرآن، علم غیب ائمه (ع) را نفی نموده، آن را باوری غالیانه می‌داند. این نوشتار به روش پژوهشی توصیفی – تحلیلی بر اساس آیات بسیاری از قرآن و آراء تفسیری علما و احادیث فریقین، برداشت آقای برقعی از این آیات را ناصحیح دانسته، ضمن تأکید بر غیریت علم الاهی با علم مخلوق، منشاء علم غیب امامان (ع) را الهام می‌داند. سوء برداشت برقعی از آیات مورد استنادش به تضییق مفهوم غیب در غیر خداوند به «وحی الاهی» بازمی‌گردد که غیر از انبیاء از آن بی‌نصیبند در حالی که مجرای دست‌یابی امامان اهل بیت (ع) به علم غیب «الهام» از سوی خداست که متفاوت از وحی بوده و در انحصار انبیاء (ع) نیست. آیات متعددی از قرآن کریم و منابع فریقین و اخبار متعدد غیبی ائمه (ع) مندرج در منابع حدیثی و تاریخی فریقین مؤید این نتیجه است.

امکان فهم متون دینی از دغدغه‌های همیشگی دین‌پژوهان بوده و تاکنون اندیشمندان شرق و غرب نظریه‌های مختلفی درباره‌اش مطرح کرده‌اند. در همین خصوص بحث‌های پُردامنه‌ای هم میان عالمان اسلامی از دیرباز درباره ممکن‌بودن یا نبودن فهم قرآن مطرح شده‌ است. آنچه در آثار نگاشته‌شده بیشتر محل توجه قرار گرفته، اقامه ادله در اثبات فهم‌پذیری قرآن است. حال آنکه، پیش از بحث درباره «فهم‌پذیری» یا «فهم‌ناپذیری» قرآن باید مشخص شود که: در فهم‌پذیردانستن قرآن فهم چه کسانی ملاک است؟ فهم کدامین معانی از قرآن مد نظر است؟ و چه میزان از فهم، معیار سنجش قرار می‌گیرد؟ در حقیقت این پرسش‌ها ناظر به مؤلفه‌ها و به عبارتی مبانی «فهم‌پذیری قرآن» است که باید پیش از اقامه ادله بر ممکن‌بودن یا نبودن فهم قرآن، پاسخ داده شود. نظر به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر با رویکردی درون‌دینی مبتنی بر روش توصیفی‌تحلیلی پاسخ پرسش‌های فوق را می‌کاود و بر اساس مؤلفه‌های به‌دست‌آمده ادله مخالفان امکان فهم قرآن را نقد می‌کند.

«اتحاد اسلام» از جمله جریان‌های فکری مطرح در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی بود. تحت این عنوان برای مدتی آرمان اتحاد کشورهای اسلامی در برنامه کاری اندیشمندان و حتی کنشگران سیاسی جهان اسلام قرار گرفت. در این میان ایران و عثمانی به عنوان دو کشور مستقل اسلامی نقش پررنگ‌تری ایفا کردند؛ به‌خصوص نقش سید جمال‌الدین اسدآبادی و سلطان عبدالحمید دوم در این زمینه در خور توجه است، چنان‌که اتحاد اسلام هم با نام سلطان عبدالحمید دوم عجین شده و هم تعریف و توصیفش بدون ذکر سید جمال‌الدین اسدآبادی ممکن نیست. در این مقاله در نظر داریم با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و به شیوه توصیفی‌تحلیلی اشتراکات و افتراقات اتحاد اسلام از دیدگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی و سلطان عبدالحمید دوم را بررسی کنیم. یافته‌ها نشان می‌دهد، اتحاد اسلام اندیشه‌ای همگن و یک‌دست نبود و با توجه به موقعیت اجتماعی و جغرافیایی منادیانش تعریف‌های متفاوتی از آن مطرح می‌شد. این مسئله درباره درک منادیان شناخته‌شده و اصلی‌اش، یعنی سید جمال و سلطان عبدالحمید، نیز صادق است و بی‌شک اتحاد اسلام مد نظر سید جمال‌الدین، در ضمن تشابهات بسیار، تفاوت‌هایی نیز با اتحاد اسلام سلطان عبدالحمید داشت.

کیسانیه از فِرَق‌ مهم شیعی است که در نیمه ‌دوم قرن ‌اول و نیمه ‌اول قرن ‌دوم هجری مطرح شد و در کانون‌ توجه قرار گرفت. کیسانیه ابتدا با تکیه بر شعائر شیعی و گسترش اندیشه‌های ‌غالیانه فعالیتش را آغاز، و در ادامه با تأکید و تمرکز بر مسئله‌ ‌مهدویت و تقویت آن در موضع نظامی‌سیاسی‌اش، علیه بنی‌‌امیه قیام کرد. این پژوهش در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که: بهره‌مندی از مهدویت و اشاعه این اندیشه در میان پیروان این فرقه، تحت چه اوضاع و احوال و اهدافی مطرح شد؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که جنبش‌های سیاسی‌اجتماعی و مذهبی از آن دسته تحولاتی است که در جامعه، عموماً به منظور پیشبرد اهداف و مقاومت در برابر حاکمان‌ ظالم وقت به وقوع می‌پیوندد؛ لذا کیسانیه با توجه به فشار، خفقان و ظلمی که امویان بر مردم روا می‌داشتند با تکیه بر مسئله‌ ‌مهدویت به عنوان نیرویی ‌محرک، در خیزش خود برای ایجاد مدینه ‌فاضله و تحققش از این آرمان استفاده کردند. باید به این نکته توجه داشت که اندیشه ‌مهدویت در کیسانیه در سیری فَرایشی مسیرش را پیمود، زیرا این اندیشه، ابتدا ریشه و پایه‌ای ‌استوار در این جنبش نداشت و در گذر زمان در فِرَق ‌منشعب از آن تغییر مسیر و نگرش داد. این پژوهش در صدد است با بهره‌گیری از روش تاریخی، مبتنی بر توصیف و تحلیل داده‌های ‌تاریخی به پرسش اصلی پاسخ دهد.

منطق تأویل در مباحث هستی‌شناسانه حکمت متعالیه حاکی از امکان کشف لایه‌های ژرف حقیقت و بیان مختصاتش، و منوط به تقریر نسبت انسان با هستی و حقیقت است. برآیند این منطق، که بر موازنه تام مراتب انسان، قرآن و عالم با هم تأکید دارد، رسمیت درجات متعدد وجودی است و نظریه «علم و عمل اشتدادی» نیز محصول چنین نگرشی است. ترسیم ابعاد این نظریه مستلزم مطرح‌کردن برخی مطالب وجودشناسانه درباره انسانی است که در شدیدترین مرتبه وجودی قرار گرفته است و شدیدترین درجه علم و عمل را دارد. از این‌رو، پیوند منطق تأویل با آموزه انسان کامل و اصل امامت در حکمت متعالیه، یکی از لوازم أهم منطق تأویل است. هدف این مقاله تبیین استدلالی جایگاه امام به عنوان انسان کامل در نظام هستی بر اساس نظریه مذکور است. به نظر می‌رسد صدرالدین شیرازی مسائل مربوط به امامت را با اهتمام به حقانیت منطق تأویل و نظریه علم و عمل اشتدادی مطرح کرده باشد؛ چراکه جامعیت، جایگاه و مقام، لزوم وجود و شناخت امام از اموری است که با تفطن به مختصات این نظریه اثبات‌پذیر است، و علاوه بر آن، دالّ بر همسویی سخنان صدرای شیرازی با آموزه‌های تشیع در باب تداوم امامت است.

مقاله حاضر به مناسبات جریان‌های فکری (کلامی) و سیاسی شیعیان معاصر کشور کویت با حکومت و سایر مسلمانان پرداخته است. جریان‌های فکری و کلامی شیعیان کویت شامل جریان‌های اصولی، اخباری و شیخی است. جریان‌های سیاسی نیز تشکل‌های التحالف الوطنی الاسلامی (معتقدان به ولایت فقیه)، تجمع العدالة والسلام (طرفداران مرجعیت شیرازی)، تجمع المیثاق الوطنی، تجمع الرسالة الانسانیة (شیخی‌های احقاقی) و مستقل‌ها را شامل می‌شود. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی، و شیوه گردآوری اطلاعات مصاحبه‌ای و کتاب‌خانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس روش‌شناسی و معیارهای جریان‌شناسی، از سه جریان اصلی فکری و کلامی که بر مواضع سیاسی و اجتماعی تأثیرگذارند، دو جریان اخباری و شیخی، جریان‌هایی درون‌گرا و حافظ نظم موجودند و در مقابل اصولی‌ها جریان‌ساز بوده‌اند و بیشتر تشکل‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرده‌اند. قریب به اتفاق جریان‌های شیعی، تعاملی مثبت با یکدیگر، با حکومت و سایر جریان‌ها، به استثنای جریان سلفی تندرو، دارند.

کتاب نقد اصول المذهب الشیعة نوشته ناصر القفاری، به صورتی گسترده و شدید، عقاید و باورهای شیعی را نقد، و به آن هجمه کرده است. از جمله باورهایی که هدف هجمه وی قرار گرفته، عصمت امام است. نویسنده در کتابش با استفاده از مغالطات متعدد، باور شیعیِ عصمت امام را نقد می‌کند. این پژوهش، با هدف تبیین مغالطات قفاری در نقد عصمت صورت گرفته و با توجه به محدودیت مقاله، فقط به سه مغالطه دروغ، مغالطه منشأ و مغالطه نقل‌قول ناقص می‌پردازد. شواهد متعدد در این پژوهش نشان می‌دهد نویسنده با نسبت‌دادن دروغ به افراد و جریان‌ها، ایجاد منشأ متعدد برای عقیده عصمت و تقطیع روایات ائمه b در قالب شبه‌استدلال‌ها، قصد تحریف حقیقت و القای دیدگاه‌های غیرواقعی بر مخاطب را دارد. در این مقاله از روش توصیفی‌تحلیلی استفاده شده و شیوه گردآوری داده‌ها نیز کتاب‌خانه‌ای است.