جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با ورود مدرنیته به ایران «شهر» به معنای امروزین آن متولد شد و تاکنون دگرگونی‌‌های زیادی را گذرانده است. از آنجا که دگرگونی‌‌ها در سامانۀ کالبدی شهر در سه بُعد؛ مسکن، تجهیزات شهری و حمل‌ونقل، چالش‌‌هایی را در زیست مؤمنانۀ زنان ایجاد کرده است، پژوهش حاضر با رویکرد موضوع‌‌شناسانه به این چالش‌‌ها و به‌منظور حل آنها از سوی سیاست‌گذاران اجتماعی، برنامه‌‌ریزان شهری و فقیهان، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده‌‌های موجود در منابع اسنادی به ژرفکاوی این پرسش می‌‌پردازد که نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران چگونه بوده است؟؛ بنابراین پس از بررسی تحولات شهری در سه دورۀ قاجار، پهلوی و بعدازانقلاب به تبیین چالش‌‌هایی می‌‌پردازد که در اثر این تحولات به وجود آمد و زندگی دیندارانۀ زنان را متأثر ساخت. یافته‌‌ها نشان می‌دهد تحولات مسکن چالش‌‌هایی نظیر ایجاد مانع در درونی‌شدن حکم حجاب، محرومیت از ظرفیت مجالس خانگی در جهت افزایش سواد دینی زنان و... را ایجاد کرده است. تحول در تجهیزات شهری چالش‌‌هایی نظیر تبدیل‌شدن حضور زنان در فضاهای شهری به‌عنوان یک مطالبۀ فمینیستی، تقویت روحیۀ مصرف‌‌گرایی و... را موجب شده و تغییرات در حوزۀ حمل‌ونقل چالش‌‌هایی همچون افزایش تمایل زنان به تردد شبانه در شهر را در پی داشته است

تکنولوژی مدرن، در عین فراهم‏آوردن امکانات فراوان برای انسان، پیامدهای ناگوار فراوانی نیز داشته است؛ اما با آنکه گفتگوی فراوان اندیشمندان از پیامدهای آن، علل و عوامل پیامدها و چگونگی ارتباط میان این علل و پیامدها، به‏صورت مبسوط بحث نشده است. پژوهش حاضر می‏کوشد در چارچوب رویکرد اخلاق فلسفی، با روش تحلیلی و عقلی و نیز استناد به دیدگاه‏ نظریه‏پردازان تکنولوژی، به این بُعد از پیامدها بپردازد. از منظر اخلاق فلسفی، تکنولوژی مدرن، برمبنای معانی دنیاگرایانه و حاکمیت شهوت ‏و غضب بر عقل شکل گرفته که این بنیاد معنایی، به نابودی زیبایی‏های اخلاقی و انسانیت انسان، سیری‏ناپذیری و سلطه‏جویی وی بر دیگران، تعطیلی قوه تعقل و وارونگی شناختی، اسارت عقل و تمام وجود انسان تحت حیوانیت، سیلان و بی‏هویتی و در نهایت با شکل‏دهی سیرتی حیوانی، به رنج وصف ‏ناپذیر نابودی انسان می‏انجامد؛ بدین ‏لحاظ، تکنولوژی نیز در سطح کلان اجتماعی به نابودی ارزش‏های انسانی، سلطه بر طبیعت، انسان و جامعه، امکان‏زدایی تعقل نظری و تغییر ادراکات و طرز فکر افراد، سیلان و بی‏هویتی دائمی و اسارت فرهنگ و انسان تحت الزامات تکنولوژی انجامیده و در نهایت با شکل‏دهی جهان‏زیست افراد، به‏عنوان محرک بیرونیِ حرکت جوهریِ نفوس انسانی، بستر شکل‏ گیری هویت ثانویه ناسازگار با فطرت و هویت اصیل انسانی در افراد را فراهم می‏کند که حاصل این ‏همه، عیان‏سازی تناقض پنهان در فرهنگ و تمدن غربی است.

اندیشه تکفیر به مسئله سلفی‌گری و بازگشت به اندیشه و رویه سلف ارجاع داده می‌‌شود که از صدر اسلام تاکنون اشخاصی مانند احمد بن حنبل، ابن‌تیمیه و ابن ‌عبدالوهاب تبلیغ کرده‌اند و در دوره معاصر گسترش یافته است. هدف این پژوهش بررسی عوامل درونی جهان اسلام در گسترش اندیشه تکفیر است. عوامل درونی، آن دسته از شرایط داخلی جوامع اسلامی‌ هستند که زمینه را برای شکل‌گیری و گسترش این مفهوم آماده کرده‌اند؛ بدین‌ترتیب این پرسش مطرح می‌‌شود که چه عواملی در درون جهان اسلام موجب ترویج و گسترش اندیشه تکفیر در دوره معاصر شده‌ است؟ به نظر می‌‌رسد اندیشه تکفیر با ایده‌سازی و جذب مخاطبان به وسیله سازوکار‌های ارجاع به صحابه اولیه صدر اسلام و با سوء استفاده از برخی ارزش‌های اسلامی‌ توانستند آنان را از دایره مفاهیم مقدس اسلامی‌ دور ساخته و در ذهن حامیان خود حالتی مشروع و ایدئولوژیک بدهند؛ همچنین تجربه گروه‌های تکفیری مانند داعش نشان می‌‌دهد که اندیشه تکفیر برای مخاطبان مناطقی که با فقر، جهل، ناآگاهی و تفرقه و بی‌ثباتی مواجه‌اند جذابیت بیشتری دارد. پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی و نظریه سازه‌انگاری برای تحلیل مجموعه عوامل درونی دخیل در گسترش اندیشه تکفیر بهره برده است.

هدف پژوهش حاضر استخراج مؤلفه‌های کنش‌ اجتماعی اسلامی‌ و مقایسه آن با سبک‌های هویت است. روش این پژوهش مقایسه‌ای و از نوع تحلیل عامل اکتشافی و تحلیل واریانس است. اینکه کنش اجتماعی اسلامی‌ از چه مؤلفه‌هایی تشکیل شده و ارتباط آن با سبک‌های هویت، چه تفاوت‌هایی در مقایسه با هم دارند؟ از پرسش‌های این پژوهش است. جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه کنش‌های اجتماعی اسلامی ‌(بر اساس برداشت تفسیری از آیات و روایات) و نیز بر پایه پرسش‌نامه سبک‌های هویت انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش طلاب و دانشجویان شهر قم است که از میان آنها 388 نفر به شیوه‌ نمونه‌گیری در دسترس، انتخاب گردیدند. یافته‌ها نشان می‌‌دهد که کنش‌های اجتماعی اسلامی‌ دارای چهار مؤلفه (عامل) مجزا در بین کنشگران اجتماعی است. هنجارمندی دینی، خودشیفته‌گریزی در روابط اجتماعی، ارتباط‌جویی دین‌محور و مرزیابی اخلاق‌مدار، از این سازه به دست آمد. این سازه از کنش اجتماعی اسلامی‌ در ارتباط با هویت سه‌گانه چنین است که سبک‌های هویت اطلاعاتی و هنجاری تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند، اما هر کدام از آنها با سبک هویت اجتنابی تفاوت معناداری دارند؛ یعنی افراد با سبک هویت اطلاعاتی و هنجاری، سطوح بالاتری از کنش‌های اجتماعی اسلامی‌ را از خود نشان می‌‌‌دهند و دارندگان سبک هویت اجتنابی درجات ضعیفی از کنش اجتماعی اسلامی‌ را دارا می‌‌باشند.

مهدویت یکی از مهم‌ترین آموزه‌ها در فرهنگ و اندیشه اسلامی‌ است و از اهمیت و جایگاه ممتازی برخوردار بوده و دارای آثار و کارکردهای بسیاری در عرصه‌های اجتماعی می‌باشد. تبیین مهدویت‌پژوهی با رویکرد اجتماعی و با روش توصیفی - تحلیلی می‌‌تواند بسیاری از مسایل ناظر به عرصه‌های اجتماعی را پاسخگو باشد. به نظر می‌‌رسد در ابعاد اعتقادی، تاریخی و فرهنگی به مهدویت توجه شده، ولی در بعد اجتماعی به طور شایسته به آن پرداخته نشده است. در همین راستا هدف این پژوهش تبیین کارکردها، الزامات و ساحت‌های آموزه‌های مهدویت‌پژوهی در عرصه‌های اجتماعی است. مهم‌ترین کارکردهای مهدویت‌پژوهی با رویکرد اجتماعی شامل نظم اجتماعی، انسجام و همبستگی، ایجاد امنیت اجتماعی و تبلور هویت اجتماعی و امیدواری است. الزاماتی که در این پژوهش مورد تبیین قرار گرفت عبارت‌اند از: اجرای عدالت همگاهی، توجه به هویت اسلامی‌ و بین الادیانی و مبارزه ریشه‌ای با فساد و نهادینه‌سازی ارزش‌ها در جامعه. ساحت‌های آموزه‌های مهدویت در عرصه‌های اجتماعی نیز بر دو ساحت خانواده و نهاد تعلیم و تربیت متمرکز می‌‌باشد.

هدف اصلی این پژوهش، مقایسه‌ای میان تکامل اجتماعی با تفسیر و بیان استاد مطهری و دیدگاه هربرت اسپنسر است. روش مورد استفاده در این مطالعه، توصیفی-تطبیقی بوده و ابزار جمع‌آوری اطلاعات، اسناد، مدارک، کتاب‌ها و مقالات معتبر و با روش کتابخانه‌ای بوده است. مطابق با نتایج این پژوهش، گرچه رویکرد تکاملی اسپنسر با نگاه استاد مطهری به مفهوم تکامل، متفاوت است، هر دو با دو نگاه متفاوت به این مفهوم پرداخته‌اند؛ یکی با نگاه دینی متأثر از آموزه‌های دینی اسلام و برخی از اندیشمندان اجتماعی و دینی همچون علامه طباطبایی ره و دیگری با رویکرد جامعه‌شناختی و تحت تأثیر اندیشه‌های داروین و لامارک به این موضوع پرداخته است؛ برای نمونه هر دو در تعریف تکامل اجتماعی که به معنای تنوع و تقسیم کار بیشتر است و همچنین اعتقادنداشتن به تکامل تک‌خطی با هم اشتراک دارند؛ اما از دیدگاه استاد مطهری تکامل اجتماعی از راه وفاق‌ها و سازگاری‌های جمعی پدید می‌آید، نه از راه تفاوت‌ها و تضادها؛ ولی اسپنسر تکامل جامعه را نتیجه جنگ‌های سیاسی و منطقه‌ای می‌داند.

برایان ترنر، از جمله متفکرانی است که بر بنیادهای بدن‌مندی که در متفکران سده بیستم به‌ویژه نیچه پدیدار گردید، تلاش دارد تا با اصل «غریزۀ تأییدکنندۀ زندگی» در آرای نیچه، موضعی ایجابی در نظریۀ اجتماعی ایجاد نماید. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که اساساً با بررسی آرای او، در هستی بدن‌مندی که به‌ویژه در متفکران سدۀ بیستم میلادی حاکم شد، ورود دوباره دین به عرصه‌‌های نظریه‌‌ورزی با چه توجیهی انجام شده است و آیا این مواجهه، مواجهه‌‌ای منسجم است یا دوباره، چرخشی به سمت نظریه‌های کارکردی روی داده ‌‌است؟ پژوهش حاضر، با بررسی اسنادی آرای ترنر و تحلیل محتوای جهت‌‌دار آن، به این مهم می‌‌‌پردازد. این پژوهش با بهره‌‌مندی از روش‌‌شناسی بنیادین به عنوان چارچوبی نظری، درصدد بررسی انسجام آرای او در مواجهه با دین به این نتیجه دست یافته ‌است که نه‌تنها ترنر در بسیاری از مواضع خود از بنیادهای نیچه‌‌ای در ساحت تفکر تخطی کرده، بلکه قواعد ذاتی دین را با قوانین اجتماعی آن خلط کرده ‌‌است؛ همچنین به‌‌رغم رویکرد مادی، به اعتقادات و ارزش‌‌ها نیز به صورت تفصیلی پرداخته‌‌ است و با نگرشی کارکردی تلاش دارد تا گسست‌‌های ناشی از بدن‌مندی در جامعۀ جهانی را با فضیلت شهروندی حاصل از آموزه‌‌های دینی پرکند.

جمعیت رو به افزایش زنان مبلغ و گستردگی موضوعات مربوط به زنان، در فضای علمی‌ و فرهنگی جامعه و تأثیر‌‌گذاری مستقیم مبلغان زن بر اعضای خانواده، توجه ویژه به امر تبلیغ زنان و لزوم ارتقا‌‌بخشی فعالیت آنان را می‌‌طلبد. هدف این پژوهش ارتقای تبلیغ دینی بانوان، با شناسایی آسیب‌ها و ارائه راهکار،با رویکرد اخلاق تبلیغ دین، از میان ارکان تبلیغ دینی (مبلغ، پیام و مخاطب)، «مبلغ» می‌باشد و از میان امور متعدد مربوط به مبلغ، «پوشش مبلغ» انتخاب و این پرسش مطرح شده‌‌ است که «چه مواردی در زمینه پوشش بانوان مبلغ، به اخلاق تبلیغ دینی آنان، آسیب می‌‌رساند و ریشه‌های این آسیب‌ها کدام است؟ روش این مقاله، توصیفی‌– تحلیلی است. داده‌ها با روش مصاحبه به‌ دست‌آمده و با تکنیک تحلیل مضمون، تحلیل شده ‌‌است. یافته‌ها می‌‌‌ر‌ساند: مضامین برندپوشی، ناآراسته‌پوشی و غیرمتعارف‌پوشی، ناظر به گونه‌هایی از پوشش بانوان مبلغ است که همگی نامناسب تلقی می‌‌شوند و علت انتخاب این پوشش‌ها، عدم شناخت پوشش مناسب، ناتوانی در انتخاب پوشش مناسب و نابسندگی نظام تربیتی حوزویان است؛ ثانیاً مضامین شیک‌پوشی و فرم‌پوشی ناظر به دو‌گونه پوشش مطلوب، اما چالش‌برانگیزی‌‌است که بی‌توجهی به روایت‌ها دال بر شیک‌پوشی، افراط‌‌ و تفریط در شیک‌پوشی، بافت منطقه تبلیغی، سطح معیشتی مبلغان و خلط مصداقی پوشش شیک و نامتعارف، موجب این چالش شده و باید مورد ملاحظه قرار بگیرد.

این مقاله با ، با هدف تمهیدبخشی از مبانی انسان‌شناختی تحقق سبک زندگی مطلوب و با روش توصیف، تحلیل و دلالت‏پژوهی، به بررسی علل و عوامل درونی صدور فعل انسانی از دیدگاه آیت‌الله جوادی‏آملی پرداخته است. وصف «انسانی» در «سبک زندگی انسانی» و «فعل انسانی» به مرتبه‏ای از مطلوبیت ناظر به وجوه برتری شأن و منزلت انسان نسبت به دیگر موجودات اشاره دارد. زیرا انسان دارای امکانات شناختی است که از حواس، خیال، وهم و عقل سازمان می‌یابد. در کنار اینها ساختاری از جذب و دفع با درجات فراوان، در وجود او است که تمایلات او را شکل می‌دهد. مجموعۀ این ساختارها در قلب انسان، نوعی سلیقه و نظام ترجیحات ایجاد کرده که به مشیت ختم می‌شود که اگر ناشی از امیال باشد، فعلی مشترک با حیوانات صادر می‌شود و اگر منبعث از عقل یا نقل قطعی باشد، فعل انسانی متمایز از حیوانات محقق می‌شود. افعال با تبدیل به الگوهای رفتاری به نسبت پایدار، زمینه‏ساز تحقق سبکی از زندگی می‏شوند که ممکن است شایستۀ صفت «انسانی»، یا مستحق وصف «حیوانی» باشد.

زیارت اربعین حسینی در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از ارزش‌های الهی معطوف به ارزش، خود شکوفایی و رونق سرمایه اجتماعی را به همراه دارد. مطالعه این مراسم بزرگ معنوی می‌تواند کارکردهای سرمایه اجتماعی را باز تعریف و آشکار سازد. اجتماع عظیم راهپیمایی اربعین حسینی به عنوان یک جنبش اجتماعی، کارکردهای گوناگون اجتماعی و حقوقی دارد که، در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن ابعاد سرمایه اجتماعی، به بررسی دستاوردهای این رویداد مهم مذهبی پرداخته شد. روش تحقیق حاضر، کاربردی و اسنادی است و در این خصوص تلاش بر توصیف محتوای منابع و متون جمع‌آوری شده به روش میدانی و کتابخانه‌ای بوده است، تا ابعاد گوناگون پیاده‌روی اربعین و ابعاد حقوقی و اجتماعی این مراسم شناسایی و معرفی شود. نگارندگان در نوشتار پیش رو، این واقعه بزرگ اجتماعی را از منظر سرمایه اجتماعی و با نگاه به کاردکردهای اجتماعی و حقوقی آن با روش اسنادی و بهره‌گیری از شواهد و واقعیت‌های موجود بررسی کرده‌اند. نتایج نشان داد که مراسم اربعین، آثار و پیامدهای حقوقی- اجتماعی چون وحدت، تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش روحیه مقاومت، اعتماد اجتماعی، انفاق، کاهش جرم، قانون مداری، کمک به صلح و امنیت بین‌المللی و ترویج آموز‌های حقوق کیفری بین‌المللی را به همراه دارد.