جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از ظاهر اقوال امام علی علیه السلام، نگرشی منفی نسبت به زنان در برخی اذهان شکل گرفته که با بررسی سیره در کنار اقوال، به دست می‏آید، زن در اندیشه امام علیه السلام برگرفته از نگاه قرآنی بوده و از کرامت انسانی برخوردار است. امام علیه السلام با تصدی حکومت، در پی انقلابی دیگر با همان مبانی و اصول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برآمد. آنچه برای حضرت در فرصت چندساله حکومت مهم بود، حضور عالمانه و جدی در صحنه فرهنگی بود. امام علیه السلام، برای نیل به اهداف عالی در زمینه فرهنگی، دست به اقدامات زیربنائی زد که زنان در آن جایگاه ویژه و نقش مهّمی ایفا نمودند. مبارزه با جهل عمومی و ارتقای سطح علمی افراد جامعه به خصوص بانوان، مبارزه با سنت های جاهلی احیا شده درباره زنان و در نهایت فعالیت های ایشان به منظور اعتباربخشی به جایگاه انسانی زنان، از جمله فعالیت های فرهنگی علوی در خصوص احیاء مقام و حفظ جایگاه زن قلمداد می گردد. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و مبتنی بر داده‏های تاریخ، خاصه متون مکتوب و صادره از امامj، غبارزدائی از چهره زن و فهمی صحیح از اندیشه‏‌ها و آموزه‏های علوی را رسالت خود می‏داند و می‏کوشد، اندیشه‏‌های حضرت در باب زنان را بازخوانی کند. مهمترین رهاورد این پژوهش، آن است که نگاه امام علیه السلام به زنان، فاقد هر نوع تبعیض‏ نگری جنسیتی بوده و حضرت در سطحی در خور و سزاوار زنان، آنان را در فعالیت های اجتماعی مشارکت داده و نقش آفرین ساخته است و برای مشارکت اجتماعی زنان همواره بسترهای مناسب را در جامعه فراهم نمود تا آنان بتوانند بدون دغدغه‏‌ای به فعالیت بپردازند.

یکی از کاربردی­ترین مفاهیم در نهج البلاغه مفهوم علم خداوند است. یکی از روش­های کشف معنی علم خدا ، توجه به مفاهیم همنشین است که نقشی تعیین کننده و تکمیل کننده، در مقصود حضرت علیj در ارتباط با مفهوم علم الهی دارد. این رویکرد سعی دارد، با ملاحظه سیاق و با توجه به مجاورت کلمات و تکیه بر مجموعه کلی نهج­البلاغه، انسجام و پیوستگی معارف آن را بیان کند. پژوهش پیش روی با روشی اسنادی- تحلیلی در نهج­البلاغه در پی پاسخ به این سؤال است که حضرت امیر j در تببین و تحلیل صفت ذاتی علم الهی از چه صفات همنشین و هم معنایی استفاده کرده است و در پایان به این نتیجه می­رسد که واژگان و صفاتی نظیر محیط، مبتدع، حکیم، سمیع و بصیر بیشترین فراوانی آماری و نقش همنشینی در صفت علم الهی را دارند. به دیگر سخن احاطه­ی باریتعالی بر همه­ی امور، نوآوری­اش در آفرینش، حکمت و دیدن و شنیدنش؛ نشانه­ای از آگاهی و علم ذاتی خداوند بر همه­ی اشیاء و موجودات است.

نسبت سنجی بین خطبه شقشقیه وکلیت میراث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرمؤمنان علیه السلام، سنت فرهنگی اسلام را در قالب معرفت سیاسی امامت و ولایت پدیدار می­سازد. این داوری از آن رو اهمیت می­یابد که "خطبه ناتمام شقشقیه" را از سویی می­توان آیینه تمام نمای مهم­ترین تحولات سیاسی­ و اجتماعی­ دانست که نه تنها در جامع نهج­البلاغه که در کلیت میراث خاندان عصمت بازتاب یافته است و از سویی دیگر، می­توان آن را به مثابه تصدیق کننده راستین مسائلی دانست که زوایایی از فکر و فلسفه راستین زندگانی را در علم و عمل دینی- حکومتی امام علی علیه السلام ترسیم می­کند. بدین سان، درمسیر اولیه ارائه پاسخ به این پرسش که وجود تقارن معنایی وتناسب محتوایی در بین میراث فرهنگی امامj و خطبه سوم نهج البلاغه در خصوص آسیب شناسی حکومت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و تحولات جامعه عصر آن حضرت حامل چه پیامی است؟ امکان این فرضیه فراهم می­شود که امیرمؤمنان علیه السلام در اندیشه سیاسی و کنش­های سیاسی و اجتماعی خود دارای ملاحظاتی اساسی و تعیین کننده بود که از جهان بینی توحیدی، عقلانیت مدنی و درایت سیاسی آن حضرت ناشی شده و براساس "آموزه­های اسلام" مبتنی بر قرآن کریم و سنت پیامبر اکرمk قوام یافته و بیانگر نگاه متعالی و انسانی او به سیاست و رهبری جامعه و ارتباط صیانت ذات حضرتش با آن است. چنین فرضیه­ای رساننده این معناست که وحدت نظر و عمل در همه شئون اعتقادی و سیاسی امیرالمؤمنین جریان یافته و در قالب "سیاست متعالی" و"صیانت ذات"1 که بدون تردید مهم­ترین ارکان رهبری و حکمرانی راستین در یک جامعه دینی محسوب می­شود متجلی گردیده است. در مسیر اخذ این معنا روش تفسیری "هرمنوتیک عام" را به منزله چارچوب روشی این نوشتار برگزیده­ایم تا به واسطه آموزه­های شلایرماخر بتوانیم عمل تفسیر متن (خطبه شقشقیه) را در تبیین موقعیت زیست دینی- سیاسی گوینده آن، معطوف به شرایط زمینه­ای متن به کار گیریم.

خداوند سبحان جهان را آفرید و انسان را بر اساس اهداف خلقت در زمین سکنی گزید تا به اهداف عالیه خلقت که همانا رهسپار شدن به سوی خالق خویش از طریق فطرت و کسب معرفت دست یابد. برای تحقق این امر اسباب و وسایل مورد نیاز از جمله عقل، حس و قلب را در اختیار انسان قرار داد تا بتواند به آسانی راه را پپیماید و چون این ابزار محدود هستند فلذا خداوند متعال بر انسان منت نهاد و در راستای اهداف خلقت پیامبران و اولیای خود را به همراه کتاب آسمانی قرآن فرستاد تا از این طریق به سبیل سعادت دست یابد، البیته نظریه دیگری در مقابل این معارف، نظریه ای مبنی بر تصادفی بودن جلقت جهان آفرینش است که اخترشناسان آن را ارائه داده‌اند. پژوهش حاضر به صورت اسنادی و تحلیلی از کتاب گراسنگ نهج البلاغه که توسط سیدرضی گردآوری شده به عنوان کتاب انسان ساز در همه اعصار و ازمان بوده است و به وسیله آن آثار ثابت خواهیم کرد که جهان بر اساس اهداف متعالی خلق شده و نظریه فوق بی اساس بوده و هست از جمله آثار به معنادار بودن زندگی، کنترل نفس، معنادار بودن مبارزه و جهاد که هر یک از مطالب فوق رابطه تنگاتنگی با مسئله خداشناسی دارد.

هوش هیجانی یا (EQ) مبحثی بسیار مهم در روان شناسی است که سعی در تفسیر جایگاه هیجان‌ها و احساسات در توانمندی انسان دارد. یکی از شایستگی‌های مهم هوش هیجانی بحث مدیریت تضاد و تعارض است. مدیریت تضاد را بهره‌گیری از هوشمندانه‌‌ترین روش برای مقابله با تعارض و یا تغییر مسیر آن در جهت اثربخشی و اهداف سازمان یا جامعه تعریف کردها‌ند. سه شیوه اصلی مدیریت تعارض عبارت است از مدیریت ذهنی و مدیریت نرم و مدیریت سخت تعارض. در پژوهش حاضر؛ پس از تحلیل گوشه‌های مهمی از زندگی امام علی علیه السلام مانند جریان خلافت پیامبر، جنگ جمل، ماجرای صفّین، ماجرای حکمیت، و آشوب خوارج نتیجه این شد که: امام علی علیه السلام ضمن به کار گیری شیوه‌های مدیریتی متناسب با انواع تعارض‌ها، اغلب تضادها و تعارضات پیش آمده نزد گروهی از مسلمانان را با درایت و تکیه بر منطق و استدلال و تلاش در جهت اقناع و اصلاح ایشان به شیوه مدیریت نرم حل نموده است. سبک مدیریتی علی علیه السلام در مواجهه با تعارضهایی که در قالب فتنه‌ها و کارشکنی‌ها ظهور یافتند، نشان از هوش هیجانی و توان مدیریتی بالای ایشان در رویارویی با تعارض‌های زمان خویش دارد.

رهبری به عنوان یکی از وظایف مدیریت و در زمره مهمترین مهارت ها یعنی مهارت انسانی، نقشی حیاتی در پویایی و بالندگی سازمان ها دارد. برای شیوه رهبری نظریه‌های فراوانی مطرح شده است. هدف این نوشتار پاسخ به این پرسش است که رهبری بر اساس آموزه‌های علوی چگونه است؟ با مراجعه به منابع اسلامی، دو دسته گزاره، مشخص می‌شود. دسته اول به صورت مطلق توصیه به نرمش و رفق می‌کند و دسته دوم علاوه بر نرمش، به شدت عمل نیز توصیه می‌نماید. مقتضای جمع بین دو دسته آن است که برای مدیران، اِعمال هر یک از نرمش و شدّت عمل ضروری است و بر اساس اصلی‌ترین گزاره دسته دوم، نرمش اصل است و اِعمال شدت، وابسته به موقعیّت است و تا مادامی که بتوان با نرمش و رفق، امور را به سامان رساند، نوبت به شدت عمل نمی‌رسد. استخراج شاخص های نرمش و مراتب شدت عمل برای پژوهش های بعدی پیشنهاد می­شود. روش این پژوهش، آمیخته از اجتهاد حوزوی و میدانی است.

بینامتنیّت (تناص) یکی از مهمترین مباحث زبان شناسی است که در دوره­های اخیر بیشتر مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته است، ضرورت پرداختن به این بحث به این جهت است که در فهم بهتر متون به ما کمک می‌کند . سوال اصلی این پژوهش بررسی مسئله بینامتنیت بین قرآن و نهج البلاغه در بحث اشراط الساعه می‌باشد و روش تحقیق روش مقایسه­ای(تطبیقی) است. تناص در اشراط الساعه بین قرآن و نهج البلاغه در کتب مختلف به طور پراکنده در بعضی موارد به آن پرداخته شده است ولی به این صورت که کل قرآن مجید و نهج­البلاغه در بحث اشراط الساعه مورد بررسی قرار گرفته باشد برای اولین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است و نتیجه و نوآوری این تحقیق کشف وجود شش مورد تناص است که پنج مورد آن تناص نفی ‌متوازی و یک مورد آن تناص از نوع نفی کلی می‌باشد و موارد افتراق سیزده مورد است.

دشمن شناسی از محورىترین مسایل در تقابل‌های خصمانه به شمار می‌رود. در سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار نیز به این امر توجه بسیار شده است. در میان معصومان، حضرت على با توجه به شرایط حکومتی پنج ساله خویش با دشمنان بیشتری روبرو بود که گروهی از آنها سابقه درخشانی در زمان پیامبر داشتند. از جمله آنها اصحاب جمل بود که با توجه به وجهه آنان نزد مسلمانان، آمادهسازی سپاه برای مقابله با آنها دشوار بود. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد تلخیصی، مضامین خطبه‌های امام در بازه زمانی قبل از جنگ جمل در رابطه با معرفی این گروه مورد کدگذاری و مقوله‌بندی قرار گرفته است. این مضامین در سه مقوله اصلی«پیشبینی شکست دشمن»، «نکوهش کنش ناپسند دشمن» و «افشاگری سیاسی در مورد دشمن» دسته بندی شده که در آنها امام برای اقناع مخاطبین از ادات تأکیدی بیشترین بهره را برده است. فراوانی مقوله افشاگری، بیشترین سهم را از سخنان امام داراست. بیشترین بسامد مضامین این مقوله نیز به بیعت شکنی طلحه و زبیر اختصاص دارد که میزان اهمیت این موضوع از دیدگاه حضرت علی را نشان می‌دهد.

بر اساس باور شیعیان، با رحلت رسول الله (ص)، حق خلافت علی بن ابی­طالب(ع) که امام بلافصل، بعد از آن جناب بود_ از کف ایشان ربوده شد. آنگونه که به تصریح وی، ایشان با صبری بی بدیل ناگزیر راه چاره را در آن یافت که به منظور حفظ جان اندک یارانِ قائل به امامت خویش، وضعیت موجود را تحمل نماید؛ و وحدت امت اسلام را بر حقّ خویش مقدم بداند. این مجاهدات صبورانه علی بن­ابی­طالب(ع) برای حفظ حیات نونهال تشیع، پس از پایان گردهمایی سقیفه پیوسته ادامه داشت، تا آنکه با حضور بی نظیر مسلمین بر آستان ایشان، وی را به خلافت برگزیدند. پژوهش حاضر می­کوشد به شیوه­ی تحلیل تاریخیِ گزاره­‌های موجود در نهج­ البلاغه، به این سؤال پاسخ دهد که امیرالمؤمنین(ع) در طول مدت خلافت خویش، به ویژه در روزهای واپسین حیاتش، برای استمرار حفظ نیروی انسانی شیعه، به عموم شیعیان چه اندرزهای را توصیه نمود؟ یافته­‌های این پژوهش نشان از آن دارد که امام در پی مواجهه­‌ی شیعیان با مسائل و بحران­‌های سیاسی نوظهور، برای حفظ نیروی انسانی شیعه، آنان را به پایبندی به سه اندرز راهبردی که ماهیتی سیاسی داشت توصیه نمود. نخست، منع آنان از جنگیدن با خوارج پس از پایان حیات وی. دوم، التزام ایشان به تقیه در مواجه با والیان و هواداران معاویه و بنی امیه. سوم، تبعیت کامل آنان از خط مشی سیاسی، اجتماعی و اعتقادی اهل البیت(ع).

عدالت از جمله مفاهیمی است که دانشمندان، همواره به تعریف و بیان آن در اعصار گذشته و حال پرداخته‌اند. این مفهوم یک تکلیف الهی است که باعث تعالی و رشد بشر در حوزه‌های مختلف زندگی شده است. ریشه اصلی این مفهوم در درجه‌ی اول در قرآن کریم، آنگاه در بیانات معصومین علیهم السلام به‌خصوص بیانات گهربار حضرت علی علیه السلام یافت می‌شود. مقاله حاضر سعی دارد تا با تفکر و تدبر در سخنان امیرمؤمنان علیه السلام از طریق مستندات قرآنی بر عدالت اقتصادی از زبان آن بزرگوار به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین ابعاد مهم عدالت، عدالت اقتصادی است. با بررسی واژه عدالت در نهج البلاغه می‌توان به معانی همچون قرار گرفتن هرچیز در جای خودش، انصاف، مساوات و اعتدال (میانه‌روی) دست یافت. در آیات قرآن کریم و سخنان حضرت علی علیه السلام برای عدالت اقتصادی شاخصه‌های مختلفی بیان شده است که برخی از این شاخصه‌ها عبارتند از: عدالت در توزیع، عدالت در بهره‌گیری و مصرف، عدالت در قیمت‌گذاری، عدالت در اوزان، پرهیز از رباخواری در معاملات اقتصادی، راستی و صداقت در معاملات اقتصادی است. از منظر آیات قرآن کریم و سخنان گهربار حضرت علی در نهج‌البلاغه راهکارهای ایجاد عدالت اقتصادی در جامعه اسلامی شامل انفاق، صدقه، زکات و خمس می‌باشد.