جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زندگی انسان‌­ها با حرکت تاریخی خود، تحت تأثیر عوامل مختلف، همواره دو مسیر متناقض را پیموده، به گونه­‌ای که تنازع، پیوسته جز لاینفک آن بوده است. مسیر هماهنگ با حرکت پیامبران الهی و مسیری که عامل انحراف از آن می­‌شود. با بررسی در نهج­‌البلاغه دیده می­شود، علی علیه السلام برای تحلیل تعارضات تاریخی، «شبهه» را که در منظومه فکری ایشان، (شباهت باطل به حق) است، عامل مشترک شکل­‌دهی به تضادهای صورت گرفته، ذکر می­‌کنند. نوشته حاضر با مبنا قرار دادن موضوع مورد نظر و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا دیدگاه امام علیه السلام دربارۀ حرکت تاریخ را جستجو و سپس این مسیر را بر پایه شبهه مورد تحلیل قرار داده آمده مؤید آن است که: حضرت، تاریخ را دارای حرکت فراز و فرود علت مدار که در ارتباط با اختیار انسان است، ذکر می­‌کنند و برای آن مسیرهایی خاص بر اساس تمایلات و خواسته­­‌های نفسانی، وساوس شیطانی، تسلط زورمداران، فتنه­‌انگیزی عالم­ نمایان و... به تصویر می­‌کشند که به علت پوشاندن حقایق و وارونه­‌سازی واقعیت‌ها برای جامعه انسانی، در موارد متعددی حرکت متضاد تاریخی طی می­‌شود.

جامعه دینی مبتنی بر منابع اصیل دینی خود، به بازخوانی و طراحی الگوهای کلان اجتماعی می­‌پردازد. در ایران اسلامی که خواهان برپایی تمدن نوین اسلامی است، این مسئله ظهور و بروز بیشتری نیز دارد. یکی از کلان الگوهای نظام اجتماعی در تمدن نوین اسلامی، نظام آموزشی و یکی از منابع اصیل این تمدن نیز نهج البلاغه است. از این­رو ضرورت دارد که دلالت‌های تربیتی نهج البلاغه بر شاخصه­‌های تدریس مؤثر مورد بررسی قرار گیرد. از جمله شاخص‌­های تدریس مؤثر می­‌توان به گفتار روان، ساده­‌گویی، پرهیز از پیچیده‌­گویی اشاره نمود. از سوی دیگر، نهج البلاغه نیز نوعی ظریف از فصاحت و بلاغت را در بر دارد که هم از لحاظ محتوایی و هم از لحاظ ساختاری می­‌تواند بیانگر الگوی آموزشی مطلوب باشد. این الگوی آموزشی، توانایی سنجش کمی و کیفی نظام آموزشی مطلوب را هم دارد. پژوهش حاضر اطلاعاتی که به صورت کتابخانه­‌ای به دست آورده است، را به صورت توصیفی-تحلیلی بررسی نموده و دلالت‌های کیفی تربیتی نهج البلاغه بر شاخصه­‌های تدریس مؤثر، بررسی و کاوش می­‌گردد. اما طراحی الگوی مطلوب مستنبط از نهج البلاغه به پژوهش­‌های آینده واگذار می­‌گردد.

تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از نهج‌البلاغه به زبان فارسی انجام گرفته، اما به‌طورکلی به دلیل کاستی­‌هایی که در ترجمۀ زبان عربی به زبان فارسی وجود دارد، این ترجمه­‌ها مورد نقد و بررسی بسیاری از ادیبان قرار گرفته‌اند. در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از معاجم مختلف لغوی، کتاب­های صرفی و نحوی و شروح نهج­‌البلاغه، چالش­های پیش روی مترجمان در برگردان مشتقات باب استفعال، مورد مطالعه قرار گیرد. بر این ­اساس، داده­‌های مربوط به هشت مورد از مشتقات باب استفعال از کل خطبه­ های نهج ­البلاغه انتخاب و در شش ترجمۀ فارسی نهج‌البلاغه (فیض الاسلام، انصاری، شهیدی، زمانی، دشتی و آقا میرزایی) مورد بررسی و نقد قرار گرفت. یافته­‌های این پژوهش نشان می­‌دهد که «خطا در تشخیص ساختار فردی» و «خطا در تشخیص ساختار جمعی» از مهم‌ترین لغزش­های ساختاری در برگردان مشتقات باب استفعال است. ازنظر کمّی نیز گزارش آماری عملکرد مترجمان در نمونه­‌های مورد بررسی، بیانگر این است که ترجمه­‌های­ شهیدی و دشتی بدون هیچ لغزشی در تشخیص ساختار فردی و همچنین در تشخیص ساختار جمعی در برگردان مشتقات باب استفعال، موفق­‌ترین ترجمه بوده‌­اند. از آن‌سو، ترجمۀ فیض‌­الاسلام تنها در تشخیص ساختار فردی، بدون هیچ لغزشی، موفق­ترین ترجمه بوده است.

دین اسلام از ادیان مبتنی بر وحی متن­محور است و پژوهش دربارۀ این دو میراث «ثقلین» در مطالعات اسلامی اهمیت ویژه‌­ای دارد چرا که این دو متعلق به جامعۀ انسانی بوده و از دل فرهنگ انسانی برآمده‌­اند و به نوبه خود فرهنگ آفرین شده­‌اند و اگر با بیان علمی و روزآمد مطرح شوند، می‌­توانند به تناسب نیازهای روز همچنان فکرساز و فرهنگ‌­آفرین باشند.باید توجه داشت مطالعۀ حدیث بدلیل ظنی الصدور بودن بخشی از آن­ها و آسیب­‌هایی که بدان رسیده، نیازمند دقت بیشتری است. بررسی سند و متن، دو عنصر نقد حدیث از قدیم تا امروز می‌­باشد و نیاز است ضمن آن­ها، از علوم یاری­گر حدیث و روش­های متن­‌پژوهی معاصر نیز کمک گرفت تا بتوان مفاهیم زندگی­‌ساز آنها را با بیانی نو برای مخاطبان بیشتری ارائه کرد. یکی از متون تأثیرگذار اسلامی در حیطۀ فکری­ فرهنگی، نهج البلاغه است که برخی بدلیل مرسل بودن، ایرادهایی به آن گرفته­‌اند. پژوهش حاضر سعی دارد با نمونه­‌پژوهیِ خطبۀ 174 نهج البلاغه و نگاهی متمرکز به عناصر مؤثر در فهم حدیث، اعتبار آن را تحقیق کند و محتوایش را از نظر حدیثی و نیز از این منظر که متنی زبانی است بررسی نماید تا مشخص شود برای این متن روایی، چگونه تعیین اعتبار می­‌شود و می­‌تواند ملاک عمل قرار گیرد تا بار دیگر در حوزۀ موضوعی خود، فرهنگ آفرین باشد.

مکاتب مختلف انسان شناسی با توجه به مبانی نظری خود، تصویری از ماهیت ، حقیقت و گستره وجودی انسان ارائه نموده اند. این مبانی نظری نیز بر برنامه ، سبک زندگی و شیوه سلوک انسان در زندگی تاثیری مستقیم دارد. این مقاله با تکیه بر نهج­البلاغه به تحلیل و بررسی سلوک آدمی در مسیر زندگی می­پردازد. بر اساس سخن حضرت امیرj ، انسان حقیقتی پویا دارد« کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلاّ وِعاءَ العِلمِ ؛ فإنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ » وبا توجه به این ساختار به سوی کمال مطلق و جاودانگی در حرکت است. .اما انسانی که در این مسیر قرار نگرفته و به معراج نرفته، قدرت تصور و ادراک ابدیت را ندارد ونهایت ادراک او نیز شنیدن اوصاف ابدیت از کلام آنانکه به حقیقت رسیده­اند می باشد . شوق باطنی تشنگان این مسیر در رسیدن به مقصوداز یک سو، و بی خبری انسان از خطرها وموانع طریق سلوک، و احیانا وجود رهزنانی که در این مسیر قرار دارند از سویی دیگر، پیمایش این مسیر را دشوار می سازد. از این رو برای برون رفت از این موانع و راه یابی به صراط مستقیم، لازم است به منبع و تکیه گاهی مطمئن روی آورد. تا پاسخی در خور شوق باطنی انسان طالب رستگاری باشد. این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی وبا استفاده از منابع کتابخانه ای گردآوری شده است، به واکاوی شاخصه های سالک از منظر امامj با تکیه و تاکید برخطبه 220 نهج البلاغه همت گماشته است. طبق یافته ها سالک باید از خودسازی شروع وتحت تعلیم استاد توانمند به پیراستن خود بپردازد و تا رسیدن به صراط مستقیم لازم است که پایش و مراقبت کامل از عقل و قلب و قوای خود را داشته باشد. تا در پیمایش مسیر سلوکی از حرکت باز نایستد.

عبرت گیری تاریخی از مهم ترین دستاوردهای مطالعه و تحلیل تاریخی است که با شرط بکارگیری ابزار صحیح و دست یابی به واقعیت های تاریخی و فهم درست از آنها ارزشمند و کارامد می‌باشد. پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل کتاب نهج‌­البلاغه کوشیده است در گام اوّل ابزار و زمینه های عبرت­ گیری از تاریخ را بیان کند. از طرفی، در راستای بحث عبرت آموزی تاریخی، برخی افراد به تطبیق‌های تاریخی رو می‌آورند. شبیه سازی موضوعات تاریخی اگر همراه با شاخص حق نباشد و گرایش های مادی، هوای نفس و تعصّبات سیاسی اجتماعی در آن دخیل باشند، موجب تحریف حقیقت، فتنه انگیزی و گمراهی و با سوء استفاده از جهل دیگران موجب فریب آنها می‌شود و تطبیق افراد بر گذشتگان تاریخ و مطابقت حوادث بر گذشته‌های تاریخ بدون معیار می‌تواند آثار مخرّبی در پی داشته باشد. بنابراین رسالت دیگر این نوشتار آسیب شناسی این مقوله و پاسخ به سوال پیرامون آسیب‌های تطبیق تاریخی است. درنتیجه این تحقیق پیرامون تطبیق­‌ها و شخصیّت سازی‌های تاریخی و ممنوعیت قیاس افراد با حضرات معصومین علیهم السلام بحث کرده و آسیب‌ها و مخاطرات شبیه ‏سازی‌های تاریخی را بیان می‌نماید.

تصویرپردازی هنری به عنوان یکی از تکنیک‌های زیر‌مجموعه بلاغت جدید، امروزه در تحلیل متون ادبی قدیم و جدید به‌ کار‌ می‌رود. سیدقطب از نویسندگان معاصر برای نخستین بار در کتاب «تصویرپردازی هنری در قرآن» تصویرهای برخی از آیات را بر اساس عناصر تصویرپردازی هنری مورد بررسی قرار داده ­است. از آن‌جا که تصویرپردازی و ترسیم زنده و گویای حقایق و مفاهیم، یکی از ویژگی‌های اساسی خطبه­ های نهج‌البلاغه نیز هست، مقالۀ حاضر با هدف تطبیق نظریۀ سید‌قطب در باب تصویر‌پردازی هنری، به روش توصیفی- تحلیلی، عناصر تصویرپردازی هنری نکوهش دنیا و دنیاطلبان را در خطبۀ 113 استخراج و تحلیل کرده است. یافته­ های پژوهش نشان می‌دهد که تخییل حسی از راه تشخیص، تجسیم، هماهنگی هنری و توصیف از عناصر تصویرپردازی هنری پرکاربرد در صحنه‌های مورد مطالعه است و این عناصر به زیبایی جنبه‌های نکوهیدۀ دنیا و دنیاطلبان را برای مخاطبان ترسیم‌ می‌نماید.

برای شناخت جایگاه قرآن و یافتن روش های انس با آن و تعریف صحیح و دقیق آنها بهترین روش، بررسی آیات و روایات است. در روایات اهل بیت علیهم السلام، قرآن کریم از جایگاهی رفیعی برخوردار بوده و در مورد حفظ آن نصوص و اشاراتی وارد شده است. بررسی این روایات و به طور ویژه بررسی خطب و حِکَم نهج البلاغه گویای آن است که قرآن حقیقتی فراتر از الفاظ داشته و ذو مراتب است. و به تبع آن حفظ قرآن نیز تنها به حفظ الفاظ آن اطلاق نشده، بلکه علاوه برحفظ الفاظ آن یا از بَرکردن قرآن، حفظ مفاهیم یا فهم و ذکر آن، حفظ حدود یا عمل به آن و حفظ قلبی یا دریافت حقایق آن است. هر مرتبه علاوه بر آن که ارزش و اهمیت خود را دارد می تواند مقدمه ای برای مرتبه بالاتر باشد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت عصمت علیهم السلام، در بالاترین مرتبه حفظ قرآن قرار داشته و دیگران به مقدار پاکی و طهارتی که دارند می توانند از آن بهره مند باشند.

شورش ناکثین در دوران خلافت امام علی علیه السلام، یک رفتار جمعی خشونت‌آمیز و هنجار‌شکن و فرآیندی ناسازگار با تعادل اجتماعی بود. حکومت امامj که با شورای امت تشکیل شد، به نظر می‌رسید مقبول همگان قرار گیرد، ولی افرادی که مدعی مصاحبت با رسول خداa بودند، نظیر طلحه، زبیر و عایشه، جنگ جمل را بر آن حضرت تحمیل کردند. دو عامل محرومیت از اصل خلافت و عدم مشارکت در پست‌های حکومتی نقش بسزایی در مخالفت و تقابل طلحه و زبیر با امام داشت. هرچند آن حضرت با راهکارهای مختلف کوشید تا شعله جنگ جمل را خاموش و از ریختن خون مسلمانان جلوگیری کند، اما به مقصود خویش در اصلاح بسیاری از آنان نرسید و فتنه آنان به جنگ کشیده شد. این پژوهش به شیوه توصیفی‌ـ تحلیلی انجام گرفته به بررسی عوامل ایجاد آشوب و طغیانگری در حوزه حکومت اسلامی امام علی علیه السلام و تبیین چهره‌های مؤثر ناکثین پرداخته‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم ترین انگیزه‌های سران جریان ناکثین در ایجاد شورش عبارت بود از: ریاست‌طلبی، سودجویی، دنیاگرایی وعدم تحمل عدل علوی. این جریان در عصر خود موجب انحراف برخی از مسلمانان و نیز ایجاد تفرقه درمیان امت اسلامی و پیدایش دو جنگ صفین و نهروان گردید و در پی آن‌، مذاهب کلامی و نحله‌های فکری‌-‌ عقیدتی مختلفی بوجود آورد که هر یک خود عامل اختلاف در بین مسلمین گردیدند.

حضرت علی علیه السلام به عنوان نمونه اعلای انسان تربیت شده یا انسان کامل از طریق ایجاد چرخش ارزشی و معرفتی در مبانی تربیتی زمان خود، رویکردی واقع­گرایانه نسبت به تربیت در پیش گرفتند. ایشان از طریق ترسیم تصویری واقعی از ماهیت دنیا و سیر انسان در آن، توجه به واقعیت گریزناپذیر مرگ و نقش تربیتی آن و پرداختن به جایگاه مهارت­های ارتباطی و شناختی برای متربیان، بنای تربیت را بر امور تجربه پذیر و واقعی، نه انتزاعی و آرمانی استوار کردند. آنچه از رویکرد تربیتی واقع­گرایانه حضرت علی علیه السلام استنباط می­شود این است که نظر به فضائل معرفتی و هنجارهای غیرمعرفتی بصورت توأمان در امر تربیت ضروری است و از مسیر گفتمان اخلاقی و تربیتی، اولویت فضایل فکری و تأثیر آن در فضائل عملی و نقش عواطف انسانی در این میان آشکار می­گردد. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است و هدف آن استنتاج رویکرد تربیتی واقع­گرا از کلام حضرت علی j در گسترۀ مکتوبات آیة الله دین پرور، بعنوان نهج البلاغه پژوه معاصر است. استفاده از آثار آیة الله دین پرور به دلیل توجه موشکافانۀ ایشان به عمق و ظرافت­های بیانی حضرت، باعث شده است اثبات واقع­گرایی تربیتی با قرائن بیشتر و تبیین­های عالمانه­تری صورت گیرد.