جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نهج‌البلاغه، زهد و زندگی زاهدانه بسیار ستایش و توصیه شده است. شناخت مفهومی واژه «زهد» به قصد رسیدن به یک تعریف منطقی و جلوگیری از هرگونه مغالطه و انحراف فکری پیرامون زهد، نیاز اساسی به‌شمار می‌آید؛ چنانکه شناسایی عوامل مؤثّر در ایجاد زهد، آثار مترتّب بر آن نیز برای آراسته شدن به این فضیلت، ضروری است. در این مقاله، با روش تحلیلی و استناد به منابع مرتبط با این موضوع، ضمن تحلیل مفهومی و بررسی تعریف اصطلاحی مورد نظر شارحان نهج‌البلاغه از زهد و میزان هماهنگی آن با مفاد سخنان امام علیه السلام، به عوامل حصول زهد و آثار آن از دیدگاه نهج‌البلاغه پرداخته شد. یافته‌های تحقیق نشان‌دهنده این است که «زهد» یعنی بی‌میلی و ترک عملی نسبت به هر چیزی که مانع از رسیدن به هدف (قرب الهی و نعیم اخروی) است نه اجتناب از عالَم طبیعت و بهره نبردن از مواهب مادّی. زندگی در عالَم طبیعت، وسیله و مقدّمه برای تحصیل سعادت ابدی (هدف نهایی) و واجد ارزش مقدّمی است. تلقّی «وسیله» به عنوان «هدف» دنیایی است مذموم که مانع از وصول به هدف می‌شود و باید از آن إعراض کرد‌. به میزان عمق معرفتی انسان به چنین بینشی، مرتبه‌ای از مراتب زهد در او حاصل می‌شود و آثار اخلاقی و عملی آن را در خود می‌یابد.

همه انسان‌ها برای رفع نیازهای خود در جامعه و دوری از انفعال، نیاز به برقراری ارتباط با افراد جامعه دارند و زمانی می‌توانند با دیگران رابطه برقرار کنند که بتوانند افکار، علایق و ذهنیات خود را در قالب رفتار، به دیگران منتقل نمایند. بنابراین، رفتار که تنها راه برقراری ارتباط انسان با محیط اطراف اوست، یکی از مهم‌ترین ابعاد زندگی انسان به شمار می‌رود. از طرفی رفتار، مهم‌ترین بستر بروز تربیت صحیح یا ناصحیح در انسان بوده و یکی از راه‌های دستیابی به تربیت صحیح، آشنایی با روش‌های رفتاری آسیب‌زا در تربیت است. با این توصیف این پژوهش بر آن است، با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از متون دینی و داده‌های علوم معاصر به تبیین مهم‌ترین روش‌های رفتاری آسیب‌زا در تربیت با تکیه بر معارف علوی بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین این روش‌ها؛ تنبیه، تشویق نابه‌جا و جدال بوده و راه‌کارهایی همچون رعایت اصول تنبیه و تشویق و به کار گیری آن در زمان و مکان خود و دوری از برخورد خصمانه با کودک می‌توان ارائه کرد.

شخصیّت برجسته و الهی امام علی علیه السلام نمونه انسان کامل است که خداوند ایشان را برای هدایت مردم به عنوان الگو و معلّم اخلاق برگزیده­ است؛ از این رو ضرورت دارد افکار و ایده‌هایش در موضوع تعلیم و تربیت مورد مطالعه قرار گیرد تا با دستیابی به یک الگوی کاربردی، از پیرویِ طرح‌های وارداتی که مناسب جامعه اسلامی نیست، پرهیز شود. معلّم و شاگرد به عنوان دو رکن مهم از ارکان فرهنگی جامعه به شمار می‌آیند، که شناخت و رعایت حقوق آنها موجب رشد و تعالی هرچه بهتر نظام تعلیم و تربیت خواهد شد. این مقاله با روش توصیفی– تحلیلی به بررسی الگوی کاربردی حقوق متقابل معلّم و شاگرد از منظر امام علی علیه السالم پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امام علیه السلام حقوق متقابلی برای معلّم و شاگرد شامل: تواضع، فراگیری دانش، گستاخی و درشتی نکردن، مشورت کردن و ... در نظر گرفته است. از این رو معلّم باید با تأسی از آن حضرت از ایشان سرمشق گرفته و غبار جهل و نادانی را از صفحۀ سفید جان شاگرد بزداید و دانش آموز نیز در این فضای محبّت آمیز باید فراگیری را امری مقدس دانسته و با تمام وجود در یادگیری در کنار خودسازی تلاش نماید.

مکتب اسلام با آموزه های فکری پیامبرصلی الله علیه و آله و امامان پس از ایشان و به خصوص امیرمؤمنان؛ علی علیه السلام معنادارست؛ آموزه‌های فکری فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که به تدریج فرهنگ اسلام و طبعاً تمدّن اسلام را بنا نهاد. نهج البلاغه؛ به عنوان یکی از منابع مهم معارف علوی است و تمدّن اسلامی به معنای ظهور اسلام در تمام شئون زندگی بشریت است. از آن‌جایی که اصول فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست از مهم‌ترین اصول هر تمدّنی به شمار می‌رود، در این نویسه، نگارنده برآن است تا به بررسی اصول تمدّنی از زبان امیر مؤمنان، امام علی علیه السلام، بپردازد. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر نهج البلاغه نگاشته شده است. یافته‌های حاصل در این پژوهش، تبیین‌گر نگاه امیرالمؤمنین علی علیه السلام به ابعاد مختلف مؤلفه‌های تمدّنی است. این مقاله با بررسی معارف رسیده از امیرالمؤمنین علیه السلام می­‌توان به این مهم دست یافت که بایسته‌ها و نبایسته‌های فرهنگ، جامعه، اقتصاد و سیاست در نیل یافتن به تمدن اسلامی از جمله مواردی است که در کلام حضرت بازتاب یافته است.

اسلوب، روشی است که گوینده یا نویسنده برای بیان اندیشه‌ها و احساساتش برمی‌گزیند. سبک بیان مقاصد، تأثیر فوق‌العاده‌ای بر مخاطب در پذیرش یا ردّ مطلب ارائه شده دارد. هدف پژوهش حاضر، پاسخ به این سوال است که سبک خطاب و کاربرد آن در قرآن و نهج ­البلاغه چگونه است و چه ویژگی‌ها و امتیازاتی دارد. در پاسخ به این مسأله به روش توصیفی و تحلیلی، ابتدا خطاب‌های این متون بر اساس اسلوب ترکیبی تقسیم شد، سپس جهت شناسایی مشخصه‌ها و امتیازات این اسلوب‌ها، نمونه‌های موردی اغراض بلاغی آنها مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهد سبک انشایی در قرآن و سبک خبر در خُطب نهج ­البلاغه، حضور بسامدی دارد. در تمامی این سبک‌ها، بجز سبک‌ خبر، معنای ثانویه غلبه دارد. کاربرد این اسالیب در معنای ثانویه، از نظر روانی، تأثیر زیادی بر مخاطب می‌گذارد، لذا هر دو متن از اسالیب در تبیین معارف الهی، هدایت و تربیت مخاطبان استفاده شایانی نموده‌است. شناسایی این معانی در گرو توجه به قرائن متصل و منفصل متن است، بنابراین بدون توجه به این اسلوب‌ها و معانی مجازی آنها، فهم متون فوق دچار نقصان است.

معادل­‌گزینی در ترجمه فرایند بسیار مهم و حساسی است که دقت نظر بالای مترجم را می­‌طلبد، و لازمه آن تسلط کافی بر دو زبان مبدأ و مقصد است. ترجمه سید جعفر جعفر شهیدی از کتاب نهج البلاغه به اذعان بسیاری از صاحبنظران یکی از بهترین ترجمه­‌هایی است که تاکنون از این کتاب به عمل آمده به گونه‌­ای که ترجمه مذکور در سال 1369 به عنوان کتاب برگزیده سال معرفی شد و از طرف بسیاری از مجامع علمی و ادبی مورد ستایش قرار گرفته است. نویسندگان در این جستار، ترجمه خطبه قاصعه از این کتاب را به عنوان نمونه انتخاب کرده و با متن عربی آن مقایسه نموده و بر اساس رویکرد متن­‌مدار معادل­‌گزینی در آن را در دو سطح، واژگان و بافت متنی مورد تحلیل و بررسی قرار داده­‌اند. یافته­‌های این پژوهش نشان می­‌دهد، با وجود تلاش­‌های فراوانی که در برگردان این کتاب گرانقدر مبذول شده، و به رغم همه زیبایی­‌ها و ظرافت­‌های بکار رفته در آن، به نظر می­‌رسد استاد شهیدی در معادل­‌گزینی برای معنای ارجاعی و همچنین معنای بافتی و متنی برخی از واژه­‌ها چندان دقیق عمل نکرده است.

اسلام برای سعادت دنیوی و اخروی بشر، هدف بعثت انبیاء را در تشکیل جامعه آرمانی می‌داند که مبتنی بر اصول و قواعد الهی باشد. یکی از اهداف والای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، تشکیل حکومت الهی و به‌تبع آن ایجاد چنین جامعه‌ای تلقی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که از منظر نهج‌البلاغه، جامعه آرمانی چه ویژگی‌هایی دارد؟ و حضرت علی علیه السلام چه استراتژی‌هایی را برای نیل به این جامعه بیان می‌دارند؟ برنامه‌ریزی بر اساس استراتژی‌های تعیینی ائمه معصومینb، اصلاحات همه‌جانبه، شفافیت امور و پاسخگویی و درنتیجه برقراری عدالت اجتماعی در همه ابعاد آن، ضرورت رابطه مستقیم ولایت با جامعه، توجه و اهتمام توأمان به ابعاد معنوی و مادی در جامعه، جاری شدن و حاکمیت قرآن و لزوم مردم‌سالاری و دموکراسی دینی از یافته‌های این پژوهش به شمار می­رود. در مجموع می‌توان گفت نیل به جامعه آرمانی با چنگ زدن به ریسمان الهی و به‌کارگیری دستورات و استراتژی‌های پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام به دست می‌آید.

حکمت عملی، مبحثی جامع، کاربردی و ناظر بر بایدها و نبایدهای زندگی فردی و اجتماعیست که در آثار تعلیمی- حکمی از بسامد بالایی برخورداراست. از ‌آن‌جایی که ادبیات فارسی پس از اسلام، همواره تحت تأثیر آموزه‌ها ، معارف قرآن و احادیث قرار داشته‌؛ نهج‌البلاغه، توأمان با داشتن فصاحت و بلاغت، چند بعدی بودن و شمول آن بر آموزه‌ها و معارف الهی و حکمی، توانسته‌است به مثابه منبعی سرشار از آموزه‌های معنوی فردی و اجتماعی، مورد توجه ویژۀ نویسندگان،شاعران و ادیبان، قرار‌بگیرد. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی بازتاب مضامین مرتبط به حکمت عملی علوی نهج‌البلاغه در حدیقةالحقیقۀ سنائی پرداخته‌‌است. اثبات این بازتاب‌ها، در کنار اظهار ارادت خالصانۀ سرایندۀ آن، به امام­علیg، نشان داده‌است که نهج‌البلاغه، یکی از منابع فکری سنائی، در سرودن حدیقه است و این اثر می‌تواند در راستای اشاعه فرهنگ اصیل اسلامی _ ایرانی و صیانت از میراث مکتوب، به عنوان پل ارتباطی، میان اندیشه‌های امام علی علیه السلام و مخاطبانش، نقش ویژه‌ای، ایفا کند.

استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهمترین نظریه‌های شناختی، حوزۀ وسیعی از زبان و تجارب را تشکیل می‌دهد که در آن یک حوزۀ مفهومی بر اساس حوزۀ مفهومی دیگر فهمیده می‌شود. یکی از مؤلفه‌های مورد توجه در استعاره مفهومی، مفهوم سازی است که زبان با ایفای نقش در این فرایند، زمینه فرایندهای پیچیده تلفیق مفهومی را فراهم می‌نماید. مفهوم نفس به عنوان یکی از مباحث مهم موجود در نهج البلاغه، در قالب‌های استعاری گوناگونی نمود یافته و بررسی چگونگی مفهوم سازی آن می‌تواند تناظرها و زوایای نهفتۀ محتوایی موجود در آن را، فرادید مخاطب قرار دهد. بر این مبنا پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی به چگونگی مفهوم سازی نفس در خطبه های نهج البلاغه پرداخت و به این نتایج دست یافت که امام علی علیه السلام جهت تبیین مفهوم نفس از حوزه‌های مبدأ متفاوتی چون؛ انسان، سرمایه، کالا، حیوان سرکش و... بهره برده و نام نگاشت نفس به مثابۀ انسان از بسامد بالایی برخوردار است و بازنمایی نفس بر این مبنا، این امکان را برای مخاطب فراهم می‌نماید تا از طریق حوزه‌های ملموس‌تر، به درک آسانتر و گسترده‌تری نسبت به لایه‌های مختلف نفس برسد.

آموزه‌های والای نهج‌البلاغه در راستای تحقق مفاهیم بلند و مضامین عالی قرآن مجید معنا می‌یابد. هدف از این پژوهش بازشناسی و تحلیل مقالات نوشته شده در خصوص نهج‌البلاغه با رویکرد فرهنگی طی پانزده سال (از سال 1380 تا سال 1395) است. از آنجا که اکثر پژوهش‌های انجام شده امروزه در قالب مقاله درآمده و آنچه در این تحقیقات عرضه می‌شود عصاره‌ی معارف نهج البلاغه است؛ بر این اساس نگارنده به‌دنبال این سؤال که میزان توجه نویسندگان به مسایل فرهنگی تا چه حد بوده و به کدام مفاهیم حوزه فرهنگی در نهج البلاغه پرداخته‌اند؛ مقالات نوشته شده در این خصوص بر اساس فهرست مقالات فارسی و کتاب‌شناسی نهج‌البلاغه،‌ شناسایی، بازیابی و طبقه‌بندی شد. سپس با استفاده از روش کیفی از نوع تحلیل محتوا مفاهیم و آموزه‌های فرهنگی نهج‌البلاغه از مقالات استخراج و بعد از استنتاج آماری مفاهیم، و گاهی تصحیح بعضی از ارجاعات، یافته‌های تحلیل توصیفی ارائه شد و مشخص گردید از میان مفاهیم استخراج شده بیش‌ترین فراوانی مربوط به مفهوم معاد و یاد آخرت با 215 مصداق و 27 فراوانی، و بقیه مفاهیم فرهنگی با فراوانی‌های نسبی بعد از آن، مورد توجه نویسندگان در این بازه زمانی بوده که دلایل کمّی و کیفی توجه به این مفهوم ارائه شده است.