جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اساساً خاستگاه‌های کلامی عارفانِ پیرو مذاهب اسلامی در آرا و چه‌بسا در کشف و شهود آنان تأثیرگذار است. بر این اساس، قیصری در بیان مصادیق مکاشفات و کرامات متأثر از اندیشه‌های کلامی اهل سنت است. سید حیدر آملی نیز به‌عنوان یک عارف شیعی، رسول خدا(ص) و اهل‌بیت او را برتر از دیگر پیامبران و اولیا و برگزیده اهل عالم و کامل‌ترین آن‌ها می‌داند. ازنظر امام خمینی نیز علی (ع) صاحب ولایت مطلقه کلی است و ولایت باطن خلافت است و ولایت مطلقه کلی باطن خلافت دنیایی است. با این حال، عرفان شیعی تفاوت ماهوی با عرفان اسلامی در جهان اهل سنت و جماعت ندارد، البته فرقی اساسی در مصادیق انسان کامل وجود دارد که به اعتقاد عرفای شیعه، دوازده امام، مصادیق اصلی و حقیقی انسان‌های کامل هستند و این مشابهت در مفاهیم، نشانگر هم‌­افق بودن تشیع و عرفان در مبحث ولایت است.شاید بتوان گفت عرفان شیعی ـ اگر معنای محصلی داشته باشد ـ بیشتر حاصل تبلور اندیشه‌های کلامی شیعی در بیان مصادیق انسان کامل است چراکه عرفان شیعی اساساً تعلیقه‌ای بر عرفان اسلامی در جهان اهل سنت و جماعت است و اصولاً در مبانی عرفانی، تفاوت چندانی با آن ندارد مگر در تعیین مصداق انسان‌های کامل. بدین‌سان در این مقاله، تجلیات کلام شیعی را در نگاه حکیم و عارف شیعی معاصر، امام خمینی، بر اساس تعلیقات او بر مقدمه عارف اهل سنت، شرف‌الدین قیصری، مورد بررسی، تحلیل و نقد قرار می‌دهیم.

فضائل عقلانی و اخلاقی از مهم‌ترین مسائل انسان‌شناسی معاصر است. این مبحث در ترسیم انسان متعالی و استکمال نفس جایگاه ویژه ای دارد. امام خمینی فیلسوفی فضیلت مدار و عمل‌گراست که ویژگی‌های متعددی را برای انسان متعالی برمی‌شمارد. بسیاری از این ویژگی‌ها تحت عنوان فضایل عقلانی و اخلاقی قابل‌جمع‌اند. بیان اجناس چهارگانه فضایل، اقسام عقلانی و اخلاقی آن، نامتناهی بودن و چگونگی کسب آن‌ها، نقش اعتدال در فضایل و جایگاه فضیلت در اجتماع انسانی از مباحث موردتوجه ایشان است. امام همچون ملاصدرا، علم را در رأس فضایل عقلانی و عدالت را در رأس فضایل اخلاقی مطرح کرده‌اند. پژوهش حاضر با روش مطالعه اسنادی درپی تبیین رویکرد خاص امام خمینی در استفاده از مفهوم محوری فطرت در تعریف فضایل است که در بستر رویکرد تقدم علم عملی بر نظری ایشان در سراسر منظومۀ فکریشان گسترده شده و از ابتکارات ویژۀ ایشان است. تأکید مضاعف امام بر فضایل اخلاقی نسبت به فضایل عقلانی سبب توجه ویژه ایشان به تشکیل مدینۀ فاضله در راستای فضیلت‌مندی نوع انسان است. غلبه رویکرد فطرت محورانه و عمل‌گرایانۀ ایشان سبب تسری فضایل از حوزه فردی به حوزه مسائل سیاسی و اجتماعی است. وی تزکیه نفس را عامل فضیلت‌مندی و حجب ظلمانی و نورانی را مانع دستیابی به فضیلت حقیقی و قرب باری‌تعالی دانسته و به‌تبع این بحث، سخن از رذایل بی‌نهایت را نیز مطرح می‌کنند که سبب نقص در شکل‌گیری هویت انسانی و سقوط او در جانب کاستی و نقصان است. فضیلت‌مندی انسان در اندیشه امام به حدی پررنگ است که می‌توان روش او را در شناخت انسان، انسان‌شناسی فضیلت‌گرایانه دانست.

تحولات سیاسی ـ اجتماعی حادث‌شده طی دهه های اخیر در منطقه خاورمیانه، چالش‌های قابل‌توجهی را برای کنش سیاست خارجی ایران فراهم آورده است. ازاین‌رو، این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چالش‌های سیاست خارجی ایران در طول یک دهه اخیر، به‌واسطه شکل‌گیری نظم نوین سیاسی در خاورمیانه، از چه ماهیتی برخوردار است؟ رویکرد این پژوهش، سنت تفکری انتقادی تحلیل لایه‌ای علت‌های سهیل عنایت‌الله بوده و روش پژوهش نیز روشی ترکیبی است به این معنا که از روش‌ فرا تحلیل (تحلیل مضمون) و روش استنتاجی برای تبیین علل چالش در لایه‌های مختلف تحلیل استفاده‌شده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در نظم نوین معاصر در خاورمیانه، چالش‌های فراروی سیاست خارجی از ماهیتی چند ساختی و چندلایه‌‎ای برخوردار است که در هر یک از لایه‌ها، طیف متنوعی از عوامل و مؤلفه‌ها نقش‌آفرین هستند چنانچه در سطح علی، تغییر در الگوهای همکاری و تعارض منطقه‌ای، مسائل امنیتی، تعارض منافع بازیگران سطح نظام و به‌طور مشخص آمریکا با منافع ملی ایران و نیز برخی موضوعات ریشه در سطح نظام داخلی کشور در شکل یافتن وضعیت چالش نقش‌آفرین هستند و یا این‌که در سطح گفتمانی تقابل گفتمان اسلام سیاسی مبارز با گفتمان عادی‌سازی و در سطح اسطورگی مؤلفه‌هایی چون صلح بین‌المللی، ورودی آشوب‌ساز و تهدید فناورانه در ساخت وضعیت چالش، نقش‌آفرین هستند. این بینش چندسطحی به پدیده‌های سیاسی می‌تواند زمینه ساخت یک تفکر راهبردی و منظومه‌ای در کنش سیاست خارجی کشور را فراهم آورد.

عقد معلق، عقدی است که تأثیر آن برحسب انشا موقوف بر امر دیگری باشد و شرط فاسخ، شرطی است که انحلال عقد را موکول به امری می­‌کند. علی‌­رغم وحدت ماهیت تعلیقی این دو نهاد، تمایز موضوع تعلیق آنان سبب شده تا احکام و آثار متفاوتی داشته باشند. در این مقاله، ضمن بیان تعریف و احکام کلی تعلیق در انعقاد و انفساخ قرارداد، تفاوت این دو نهاد از حیث احکام و آثار، با تأکید بر دیدگاه امام خمینی، موردمطالعه قرارگرفته است. در این نوشتار، نشان داده خواهد شد که به نظر امام خمینی، چون تعلیقِ ایجاد عقد نسبت به انشای آن انجام می‌­گیرد تا پیش از وقوع معلق­‌علیه، عقدی ایجاد نشده، هیچ‌گونه تعهدی به وجود نمی‌­آورد و ملکیتی را منتقل نمی­‌سازد؛ ولی در تعلیق انفساخ قرارداد، ابتدا عقد کاملی شکل می‌­گیرد؛ اما با وقوع معلق­‌علیه، عوضین به مالکان پیشین خود بازمی‌گردند؛ بنابراین، مالکان، در عقد معلق، حق هرگونه تصرف در مال خویش را خواهند داشت، لیکن در عقد مشروط به‌شرط فاسخ، منتقل­‌الیه مکلف به حفظ موضوع معامله است. هرچند تخلف از این حکم تکلیفی، اثر وضعی ندارد.

قاعده‌ی احسان و ائتمان به عنوان دو قاعده‌ی مهم در اسقاط ضمان شناخته می‌شوند. اهمیت پرداخت به این دو قاعده از آن رو است که در بسیاری از ابواب فقهی برای نفی ضمان به آنها استناد می‌شود. . از خلال مباحثی که مرحوم امام خمینی در کتب فقهی خود بیان نموده‌اند اینگونه به نظر می‌رسد که موضوع قاعده احسان اذن شرع و عقلاء به اتلاف و عمل ملازم با آن است. پس هرجا که مصلحت تلف بیش از مفسده‌ی آن باشد، موضوعی برای اجرای قاعده‌ی احسان است. از آن سو موضوع قاعده‌ی ائتمان مطلق امانات شرعی و مالکی که اذن مالکی و شرعی به غیر از اتلاف و عمل ملازم با آن تعلق گرفته است. همچنین رویکرد مرحوم امام خمینی در ارتباط با نسبت این دو قاعده با ادله‌ عام ضمان آن است که خروج قاعده‌ی احسان از ادله‌ی ضمان، تخصصی و خروج قاعده ائتمان به تخصیص است. تبیین تفاوت ماهوی این دو قاعده آثاری دارد که در مقاله بدان پرداخته شده است. از جمله‌ی این آثار عدم امکان اشتراط مسئولیت و ضمان در قاعده احسان و امکان اشتراط ضمان در قاعده ائتمان است.

موضوع این مقاله مجادله های کلامی سال های اخیر در باب نسل پنجم نظریه های انقلاب است. پس از رخداد انقلاب های عربی در سال 2011 ، بحث های دامنه داری بین انقلاب پژوهان در خصوص چگونگی تحلیل و تبیین این رویدادها درگرفته است. مسئلۀ این مقاله ظهور نسل پنجم نظریه های انقلاب است. در این نوشتار با کمک روش تحلیل انتقادی، ضمن نقد نسل چهارم نظریه های انقلاب، در خصوص ظهور نسل پنجم بحث خواهد شد. نتایج حاصله از مباحث مطرح شده حاکی از آن است که رویدادهای انقلابی سه دهۀ اخیر فاقد برخی از مؤلفه های اساسی نسل چهارم نظریه های انقلاب(به طور خاص، وجود ایدئولوژی، رهبری و سازمان انقلابی) بوده اند. بنابراین «انقلاب» واجد تعریف جدیدی شده است« کنش جمعی اعتراضی، ناگهانی(تا حدودی)، نسبتاً آرام، غیر خشونت آمیز، همراه با بسیج توده ای، با بهره گیری گسترده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، فاقد رهبری واحد و ایدئولوژی، همراه با دگرگونی سیاسی در راستای دموکراتیزه کردن فرایندهای حکومت گری». نظریۀ انقلاب «جدید» با فاصله گرفتن از انقلاب های اجتماعی(اسکاچ پل، فورن، گلدستون) و انقلاب های ایدئولوژی محور(فورن، گلدستون) در پی تحلیل فرایندی است که منجر به دگرگونی سیاسی در کشورهای استبدادی شده است

در آثار امام خمینی می توان سه رویکرد را در رابطه با مسائل مربوط به مرگ تشخیص داد: رویکرد مابعدالطبیعی (فلسفی), رویکرد اخلاقی و رویکرد عرفانی.در رویکرد فلسفی نگاه ایشان دنباله رو نگاه صدرایی به مسئله مرگ است, لذا مرگ در امتداد حرکت جوهری نفس و نتیجه کمال آن تفسیر می گردد و بر این اساس نگاه سینوی به مرگ در باب تبیین مرگ و علل آن را مورد انتقاد قرار می گیرد. بر اساس این دیدگاه مرگ امری وجودی است که میل به جاودانگی یکی از نشانه های آن به شمار می رود. رویکرد اخلاقی ایشان به مرگ نتایج و پیامدهایی از جمله عدم وحشت از مرگ, آمادگی برای آن ونگرش مقدمی و غیر غایت انگارانه به دنیا دارد.مرگ اختیاری و فنای عارفانه از مهم ترین مباحث مرتبط با مرگ است که در رویکرد عرفانی امام خمینی مورد توجه قرار گرفته است. در این رویکرد امام مرگ را سرآغاز تکامل انسان می دانند که ساحت معرفت و سراسر وجود وی را در بر می گیرد.

تاریخ اندیشه سیاسی نویسی در ایران تاکنون و عمدتا از منظر رابطه سنت و مدرنیته نگاشته شده است و بدون اغراق می توان گفت که خود این شیوه نگارش اندیشه سیاسی نویسی به گفتمان مسلط و هژمونیک تبدیل شده است که امکان بروز به گفتمان های دیگر را بر همین اساس سخت و دشوار کرده است. در این مقاله به عنوان تلاشی مقدماتی بر فرض مقدمه فوق تلاش شده است تا از دوگانه دیگری تحت عنوان اخلاق و سیاست برای گفتمان شناسی گفتمان های فکری در ایران استفاده شود. بر این اساس به لحاظ نظری رابطه ای خاصی میان این اخلاق و سیاست مطرح شده است و بعد به عنوان مثالهایی در خصوص گفتمان های فکری در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. روش این مطالعه توصیفی است. گفتمان اسلام گرا مبتنی بر متافیزیک حداکثری و دخالت اخلاق گرایانه در سیاست، گفتمان مارکسیست ایرانی قائل به عدم دخالت و جریان فکری لیبرالیسم ایرانی هر چند که تاکنون تلاش چندانی برای تعریف این رابطه نکرده است لیکن مبتنی بر کمترین دخالت ممکن است.

عصر حاضر مملو از جنگ های منطقه ای در خاورمیانه و جهان است و دفاع از سرزمین و موجودیت ایران اسلامی طبق نظریه های ژئواستراتژیک محدود به جغرافیای کشور نیست. متفکران در حوزه قانون و سیاست و به عبارت دیگر دیپلماسی و حوزه هستند. روشن است که دفاع از خود در برابر پرخاشگری دیگران امری منطقی و روایی است و فقط پرخاشگری علیه دیگران ناپسند تلقی می شود. نگاهی به اصول فقهی نشان می دهد که دفاع مشروع و استفاده از زور برای جلوگیری از آسیب ضروری است. بدیهی است که مقاله حاضر ، ضمن پرداختن به آن ، در صدد تبیین دفاع مشروع از دیدگاه اسلام ، اصول فقهی آن و دامنه جهاد دفاعی ، از جمله؛ دفاع از اسلام در برابر فتنه دشمنان؛ دفاع از دارالاسلام و دفاع از شهروندان دولت اسلامی و معتمدین و شرایط و محدودیت های جهاد دفاعی است و قصد دارد نظرات حضرت امام (ره) را متمرکز کند.

تجزیه‌پذیری یا فسخ جزئی قرارداد یکی از ضمانت اجراهای پذیرفته‌شده در بسیاری از نهادهای حقوقی کشورهای توسعه‌یافته و نیز نظام‌های بین‌المللی است که امکان اجرای جزئی قرارداد را به‌جای برهم زدن کامل و یا اجبار به اجرای کامل آن فراهم می‌آورد؛ در این میان عقد بیع اقساطی به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد بیشتر ازنظر تجزیه‌پذیری موردتوجه قرارگرفته است تا جایی که در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا مواد خاصی برای آن وضع گردیده است. با رویکرد تحلیل اقتصادی و معیارهای ارائه‌شده برای «کارآمدی» و «کارایی» قرارداد چنین ضمانت اجرایی مورد تأیید قرار می‌گیرد و برای حداکثر سازی بهره‌مندی دو طرف عقد حکم به این امر می‌دهد.اما مقنن در حقوق ایران به دلیل نگاه سنتی و غیراقتصادی به حقوق چنین راه‌حلی را صراحتا پیش‌بینی ننموده است؛ باوجوداین می‌توان راهکارهایی در فقه و مبانی حقوق و ازجمله نظرات حضرت امام خمینی (س) برای تجزیه عقد را جست تا کارایی این دسته از عقود را به حداکثر رساند.