جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کتاب الهی و مقدس مسلمانان است که از حیث جاودانگی با دیگر کتاب‌های مقدس متمایز است. با گذشت قرن‌ها نیز این کتاب آسمانی، ماندگاری و قابلیت خود را برای هدایت همه بشر اثبات کرده است. در پژوهش حاضر، دیدگاه دانشمندان غربی در خصوص جاودانگی قرآن بررسی شده است و هدف تحقیق نیز اثبات همین جاودانگی است. ابتدا سخن برخی از دانشمندان غربی که به صراحت جاودانه بودن این کتاب را تأیید کرده‌اند، آورده شده، سپس ویژگی‌های قرآن که لازمه جاودانه بودن آن است، بیان شده است. ذیل هر عنوان دیدگاه‌های برخی مخالفان آورده شده که با توجه به دلایل موجود، نقد نیز شده‌اند

دانشنامه‌نویسی پیرامون علوم و معارف قرآنی یکی از رویکردهای مستشرقان یا همان قرآن‌پژوهان غیرمسلمان در دوران معاصر است. دانشنامه‌ قرآن (The Qur'an: An Encyclopedia) ویراسته «الیور لیمن» استاد مطالعات فلسفی در دانشگاه کنتاکی (آمریکا) و متخصص در فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی یهودی قرون میانه، یکی از همین موارد است. یکی از مباحث مهم این دانشنامه، بحث «اعجاز یا تقلیدناپذیری» قرآن است. بحث اعجاز قرآن در این دانشنامه در چند مدخل از جمله: مدخل‌های اعجاز قرآن، مطالعات قرآنی، معجزه‌ بودنِ قرآن، زبان و قرآن مطرح شده است. اما پیکره اصلی بحث در همان مقاله یا مدخل «اعجاز قرآن» اثر «اشتفان ویلد» ارایه شده است؛ بیان این دانشنامه درباره «اعجاز قرآن»، به رغم داشتن نقاط قوتی مانند، بیان ساده و روان، طرح اکثر جوانب بحث، و ...، حاوی ادعاهایی است که نیازمند تامل و بررسی هستند. از جمله‌ می‌توان به این موارد اشاره نمود: پیشینه و سابقه وجودیِ شفاهی و مکتوب بحث اعجاز؛ تحدّی قرآن و ادعای تحدی به آوردن یک آیه مثل قرآن؛ اعتقاد به اعجاز قرآن و مقایسه آن با اعتقاد اهل کتاب به اعجاز عهدین؛ هجمه‌ها و شبهات و نیز دفاعیات برخی مستشرقان از اعجاز قرآن و وضعیت مباحث اعجاز در سده اخیر.

نوشتار حاضر در سه بخش کتاب واژگان دخیل در قرآن آرتور جفری را با محوریت واژگان عبری نقد و بررسی کرده است. ابتدا خلاصه‌ای در احوال و آثار علمی آرتور جفری و شخصیت اجتماعی وی ارائه شده و سپس چند ملاحظه کوتاه درباره کتاب او را یادآور گردیده و با سیری کوتاه در آیات مربوط، به بررسی واژه‌های دخیل در قرآن از دیدگاه مفسران و علمای علم لغت پرداخته است. پدیده توارد لغات و اخذ و عاریه زبانی از زبان دیگر به عنوان مقدمه‌ای لازم برای پیگیری موضوع واژگان دخیل است که به همراه ذکر اقوال و دلائل عمده قائلان به وقوع الفاظ اعجمى در قرآن، بخش دیگری از این پژوهش است. در ادامه ضمن بررسی پیشگفتار آرتور جفری که درکتاب خود آورده است، تقسیم‌بندی واژه‌ها توسط آرتور جفری و اعتقاد جفری مبنی بر اخذ بیشتر واژگان از منبع یهودی ـ عبری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

شناخت زبان هر متن از راه‌های فهم و تفسیر متن می‌باشد که ایزوتسو به عنوان یکی از زبان‌شناسان مشهور به این روش پرداخته است. ایشان با روش زبان‌‌شناسی و انجام تحلیل‌های نشانه‌شناسی به مطالعات قرآنی پرداخته است، اما تحلیل و بررسی رویکرد معناشناسی وی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار با روش تحلیلی و با هدف بررسی معنا‌شناسی ایزوتسو، در کنار نقاط قوت این روش و تأثیراتی که در روشمندسازی مطالعات قرآنی دارد، نبود ضابطه و معیار خاص در انتخاب کلمات کلیدی، ریشه‌شناسی کلمات، رسیدن به میدان‌های معنایی و کاربرد‌شناسی را از نقاط ضعف این رویکرد می‌داند.

مستشرقان از ابتدا بیشتر همت خود را برای تخریب چهرۀ اسلام و قرآن گذاشتند که در لابلای آن، انگیزه‌های متفاوتی از جمله انگیزۀ تبلیغی، استعماری، علمی و اقتصادی را دنبال می‌کردند. بعد از قیام مهدی سودانی ضد ارتش مصر و انگلستان، جریانی شکل گرفت که مستشرقانی از جمله دارمستتر را با عقیدۀ اسطوره‌انگاری مهدویت به حیطۀ موعودگرایی اسلامی و افرادی چون هانری کربن و فان فلوتن را به تقویت مهدویت از دیدگاه اسلامِ شیعی گرایش داد. این مقاله به نقد و بررسی این دیدگاه‌ها می‌پردازد.

قرآن‌پژوهان و مفسران از جهات مختلف از جمله رویکرد ادبی به قرآن توجه نموده‌اند. این رویکرد در قرون اولیه همان علوم ادبی صرف، نحو و علوم بلاغی بود، ولی در دوره معاصر تلفیقی از این علوم و علوم جدید است که با نگاهی متفاوت به متن قرآن توجه دارد. برخی دانشمندان نواندیش مسلمان نظیر امین الخولی و همسرش بنت الشاطی، نصر حامد ابوزید و محمد آرکون با هدف به روز رسانی پیام قرآن و پاسخ‌گویی به چالش‌ها از شیوه‌های ادبی غرب همچون زبان‌شناسی و نشانه‌شناختی پیروی کرده و با بهره‌گیری از مطالعات پیرامونی و درونی به تحلیل تاریخی و روان‌شناختی و جامعه‌شناختی متن دینی پرداخته‌اند.آنان به قرآن به مثابه یک اثر هنری ـ ادبی نگریستند که باید با بهره‌گیری از پژوهش‌های نوین ادبی در سیاق تاریخی‌اش تفسیر گردد. و البته در این زمینه نیز دچار انحرافاتی شدند. در این مقاله همراه با توصیف کلی دیدگاه پایه‌گذاران این شیوه ادبی، ضمن اشاره به دیدگاه محمد آرکون و نظر او در موردتبدیل به کتاب شدن قرآن همچون عهدین وتحت تأثیر قرار گرفتن نوشتار قرآن از بستر تاریخی و فضای جامعه سیاسی، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

دایرة‌المعارف نویسی قرآن سابقه دیرینه دارد و دانشنامه قرآن الیورلیمن «قرآن: یک دایرة‌‌المعارف» (The Quran: An Encyclopedia) دومین دایرة‌‌المعارف نگاشته شده توسط مستشرقان پیرامون قرآن‌کریم است که با سرویراستاری پروفسور الیور لیمن (Oliver Leaman) در سال 2005 م در آمریکا نوشته و در یک جلد به چاپ رسید. این دائرة‌‌‌المعارف اگرچه از آن جهت که تلاشی جدید برای ارائه مفاهیم قرآنی به مخاطب ناآشنا با کتاب وحیانی مسلمانان است، تقدیر کردنی است؛ اما از جهات مختلفی مانند: دخالت دادن ذهنیت و پیش فرض‌های رایج در اذهان مستشرقان، و اشتباهات فاحش دیگر دچار کاستی‌هایی است. دایرة‌‌‌المعارف الیور لیمن تنها دو عالم شیعه (شیخ مفید و آیت الله خویی) را در مدخل‌های خود جا داده است؛ اما علت انتخاب این دو شخصیت را روشن نکرده است. این پژوهش که به صورت توصیفی ـ تحلیلی تهیه گردیده و نقش این دو عالم شیعه را در گسترش علوم در این دائرة‌المعارف بررسی نموده و کمبودهایی که در این زمینه جبران و کامل کرده است.

تاریخ قرآن و موضوعات آن از مسائل مهم حوزه اسلام است که همواره کانون توجه قرآن‌پژوهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است. به نظر می‌رسد مطالعات گسترده خاورشناسان که با تکیه بر پیش فرض‌های خاص آنان بوده، سعی در نادیده گرفتن آثار شیعه در این موضوع مهم داشته‌‌اند. خاورشناسان در کنار منابع مسیحی و یهودی، همگی از منابع اهل سنت استفاده کرده‌اند که پیش فرض‌های غرض ورزانه و نتیجه گیری‌های اشتباه را در موضوعات تاریخ قرآن در پی-داشته است. اکثر مطالعات تاریخ قرآن مستشرقان، برگرفته از تاریخ قرآن نولدکه بوده است. در این نوشتار سعی شده نظرات خاورشناسان پیرامون نقش شیعه در تاریخ قرآن با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی گردد.

گلدزیهر، مستشرق مجاری الاصل، در بخش اول اثر مشهور خویش «العقیدة و الشریعة فی الاسلامی»، متعرض بحث عصمت نبی اکرم شده است. وی در مقاله «محمد و اسلام» با استناد به دلایلی، صلاحیت پیامبر اکرم را به عنوان «اسوه حسنه» کاملا ردّ و سپس با تکیه¬ بر این ادعا، معصومیت ایشان را انکار می¬کند. اگرچه در واکنش به دیدگاه وی، پاسخ¬های موجزی از سوی محققان اسلامی داده شده است بخش‌هایی از آن همچنان بی¬پاسخ مانده است؛ لذا پژوهش حاضر درصدد است با اتخاذ روش تحلیلی ـ انتقادی، ضمن بیان دقیق نظریه¬ گلدزیهر در این خصوص و استخراج مبانی و مستندات نقلی و درون دینی وی هر یک را به¬طور جداگانه مورد ارزیابی و مداقّه قرار¬دهد. یافته¬های پژوهش از عدم تسلط و اشراف علمی گلدزیهر بر منابع اسلامی اعم از آیات و روایات و در نتیجه فهم ناقص و نادرست او حکایت می‌کند.

جمع زیادی از مستشرقان در رد و انکار وحیانیت قرآن، تلاش‌هایی کرده و دراین خصوص شبهاتی مطرح نموده‌اند. برای نمونه این دسته از مستشرقان نظریه «اقتباس قرآن ازعهدین» را مطرح کرده، بدین وسیله اصالت متن و استقلال محتوایی قرآن را مخدوش نموده، آن را در بسیاری از موارد منعکس کننده متون یهودیت و مسیحیت قلمداد می‌کنند. پرسش‌هایی که مطرح می‌شود این است که نظریه اقتباس چیست؟ پژوهشگران شیعه در راستای رفع این شبهه و پاسخ به آن به چه ادله‌ای استناد کرده‌اند؟ پژوهش حاضر در جهت بررسی این شبهه، به بیان ادله مطرح شده در رد آن از سوی علمای شیعه می‌پردازد. مستشرقان به علت وجود برخی اشتراکات در تعالیم موجود در قرآن و عهدین از قبیل: عقاید، احکام و قصص انبیا، ادعای اقتباس قرآن ازعهدین را مطرح کرده‌اند؛ امّا به منشأ مشترک همه وحی‌های الهی و تفاوت‌های ماهوی مضامین قرآن و عهدین و تناقض‌های موجود در عهدین که نتیجه تحریف در آن است و همچنین برخلاف عهدین، به عدم تعارض مفاهیم قرآن با علوم جدید و اینکه قرآن پاسخگوی نیازهای بشر در هر زمان و مکان است، توجه نکرده‌اند. این ادله اثبات می¬کند که هیچ یک از دلایل مدعیان شبهه نمی‌تواند ادعای آنان را ثابت نماید. روش مطالعه در این تحقیق از نوع پژوهش اسنادی، به صورت توصیفی ـ تحلیلی است و برای تبیین دیدگاه به کتب و مقالات مختلف مراجعه شده است که در نهایت تحلیل نگارندگان ارائه شده است.