جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله پژوهش حاضرتبار‌شناسی ادیان الهی از دیدگاه علامه طباطبایی است که آیا‌‌ می‌توان ادیانی مانند: هندوییسم، بودیسم و برهمنیسم و...را، با توجه به وجود برخی مفاهیم توحیدی، ادیان الهی نامید‌ یا از گردونه ادیان الهی خارجند؟ مسئله نجات پیروان این مکاتب را چگونه باید بررسی کرد؟ موضوع این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد از نظر علامه طباطبایی، با توجه به تعریف و ابعاد دین و شالوده و بنیاد آن، ادیانی مانند هندوییسم، بودیسم و برهمنیسم و جینیزم از زمره ادیان الهی خارجند، زیرا به تعدد خدایان، انکار نبوت و تناسخ اعتقاد دارند. بدون باور به خدا و توحید، و با عدم اعتقاد به پیام‌آوران الهی و معاد، ادیان فوق، ادیانی زمینی محسوب می‌شوند. و ادیان و مذاهب غیرالهی در صورت تقصیر منتهی به حقانیت و نجات نمی‌شوند.

مساله این‌تحقیق بررسی نظریه جهش ایمان کی‌یرکه‌گور و نقد آن از نگاه ایمان اسلامی است. روش به‌کار رفته در این‌تحقیق، روش تحلیلی-توصیفی است. ایمان به‌خدا مسأله محوری اندیشه‌های کی‌یرکه‌گور است. وی در موضوع ایمان، دو مطلب اساسی‌را دنبال می‌کند: اول آن که در علوم بشری یقین دست نیافتنی است. دوم پژوهش‌های عینی، نمی‌توانند مبنای ایمان قرار گیرند. ایمان ناظر به‌تصمیم است و فرد مؤمن به‌مدد جهش ایمان، خدا‌را درآغوش می‌کشد. تحقیق پیش‌رو با این‌پیش‌فرض که کی‌یرکه‌گور عقل و استدلال‌را از مبانی ایمان نفی می‌کند در پی یافتن پاسخ این پرسش است‌‌که شخص جوینده ایمان، چگونه می‌تواند از میان خدای یهودیان، خدای مسیح و خدای اسلام، خدای خود‌را انتخاب کند؟ آیا این‌شخص، می‌تواند گزینشی بدون ایراد منطقی داشته باشد؟ ایمان مورد ادعای کی‌یرکه‌گور، علاوه بر گرفتاری تناقض و ایراد‌های فنی دیگر،که عاری از برهان، و استدلال و آگاهی است، همانند ایمان عوام‌الناس و کودکان است‌‌که در‌برابر شبهات و چالش‌ها هیچ نوع مقاومت ندارد و ازاین‌رو، سودی به‌حال صاحبش ندارد.

نصر حامد ابوزید ( نماینده جریان نومعتزله) برخلاف دیدگاه اکثر فلاسفه و متکلمان اسلامی در موضوع وحی، گاهی وحی را مترادف با الهام و گاه یکسان با تجربه دینی می‌انگارد و نقش فاعلی پیامبر در فرایند وحی را تقویت و با ادعای گفتمانی بودن و تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه، تاریخ‌مندی قرآن را توجیه می‌کند. مسأله تحقیق حاضر این است چه اشکالات عقلی و نقلی بر ادّعاهای وی خصوصاً ادعای اصالت فاعلیت پیامبر و گفتمانی و تاریخ‌مندی قرآن مترتب است؟ در تحقیق حاضر با بررسی تطبیقی دو دیدگاه فوق به روش توصیفی ـ تحلیلی، به یافته ‌های زیر دست می‌یابیم: الهی بودن توأمان محتوا و الفاظ وحی، نقش قابلی پیامبر در فرایند وحی، فراتاریخی بودن قرآن، غیریّت مقوله مواجهۀ ملازم با دریافت حقائق (تجربه وحیانی) از مقوله حقائق دریافتی از عالم غیب؛ بطلان گفتمانی بودن و تاریخ‌مندی قرآن به دلیل مغایرت مبانی و لوازم آن با اصول مسلم عقلی ( ادله برون دینی ) و مخالفت با ادله نقلی(ادله درون دینی).

این مقاله در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول به دنبال بررسی رویکرد انتقادی عابدالجابری در بررسی میراث عربی-اسلامی می‌باشد در این بخش با روش کتابخانه‌ای به توصیف ابعاد مختلف نظریه جابری پرداخته‌ایم. او برای بنیاد نظریه خود سه مدخل اساسی تعریف می‌کند: اول نقد رویکردهای لیبرالی، مارکسیستی و بنیادگرایانه در بررسی میراث، دوم تعریف عقل و عقلانیت و سوم فرآیند روش‌شناختی جهت بررسی میراث می‌باشد. جابری بعد از این سه مدخل به نقد عقلانیت عربی-اسلامی در دو سطح تکوین تاریخی و بافت ساختاری و در سه حوزه معرفت، سیاست و اخلاق می‌پردازد. در بخش دوم با مبنای روش‌شناسی بنیادین به بررسی نظریه جابری در دو سطح عوامل معرفتی ـ منطقی و عوامل وجودی ـ اجتماعی پرداختیم. بر این مبنا نتیجه گرفتیم که مواضع هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی جابری در مسیر روش‌شناسی‌های برساختی ـ تفسیری حرکت می‌کند و حوزه‌های معرفتی که مبتنی بر استقلال سوژه هستند را فعال می‌کند. در نتیجه مبانی فکری جابری و روش‌شناسی که وی برای رسیدن به نظریه خود طی می‌کند در بستر عقلانیت‌های غربی است.

موضوع دانش عرفان نظری، حقّ سبحانه تعالی است و تعیّنات ذات مطلق فقط در قالب اسماء و صفات الهی قابل شناسایی است، لذا بحث از اسماء وصفات که موجب شناخت خداوند است، ضرورت می‌یابد. مقاله حاضر با روش کتابخانه‌ای و توصیفی-تحلیلی، با مداقه درآراء سبزواری به مسئله اسماء و صفات‌الهی از منظر معرفت‌شناسی و نقش آن در ایجاد موجودات، سلوک ومعرفت الهی، به ارتباط حقّ با عالم آفرینش و نیز علم و مشیت الهی می‌پردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد از منظر وحدت شخصی وجود، وجود‌حقیقی خداوند است وسایر موجودات نماد و شئون آن هستند که از طریق اسماء با خداوند ارتباط دارند. صفات نیز از نظر مفهوم متکثر و از نظر ذات دارای یک مصداق بوده و تعلیم اسماء، تکوینی و وجودی است. اگرچه نمی‌توان اسماء و صفات خداوندی را جدای از ذات باری تعالی دانست، ولی در مقام اطلاق، اسماء و صفات را می‌‌توان برای او اعتبار نمود.

ابن تیمیه (بنیان‌گذار مکتب سلف در جهان اسلام) از جمله شخصیت‌هایی است که در برخورد با آرای مخالف نظر خود، با محکوم کردن آنان به تکفیر، ایشان را به توبه توصیه نموده و در صورت امتناع، حکم به قتل آنان می‌دهد. در این میان، شیعیان نیز از جمله کسانی هستند که به تکفیر محکوم شده‌اند. مسئله تحقیق برآن است که چگونه ابن تیمیه باوجود منابع دست‌اول و متواتر، درجوامع روایی اهل سنت که در اثبات حقانیت مذهب شیعه وجود دارد، به تکفیر و منحط بودن این مکتب می‌پردازد. پژوهش پیش‌رو، با بهره‌گیری از روش تحقیق کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، صورت پذیرفته و یافته های تحقیق در واکاوی اندیشه ابن تیمیه نشان می‌دهد که وی، یا اصلاً مصداقی برای ادعای خود ارائه نمی‌دهد و به‌ کلی‌گویی می‌پردازد و یا اگر مصداقی ذکر می‌کند، شیعه را از جاعلان حدیث معرفی نموده که از روایات ضعیف بهره جسته‌اند. این در حالی است که منابع روایی و تاریخی اهل سنت، مشحون از استناداتی است که اندیشه او در باب تکفیر شیعه را به چالش می‌کشد.

ایمان عاملی ا‌ست که در یک مکتب اخلاقی دینی، نقش مهمی در بستر سازی عناصر آن ایفا می‌کند. عمل اخلاقی به عنوان یک سنجه مهم در فاعل اخلاقی نیز از این تاثیر مبرا نیست. علامه طباطبایی به عنوان یک فیلسوف اخلاق معاصر در حوزه دین در خصوص کارکرد ایمان در عمل اخلاقی دارای نظرات بنیادی است. لذا مسئله نوشتار حاضر بررسی دیدگاه ایشان از منظر معنایی، وجودی و معرفتی ایمان در عمل اخلاقی، با روش توصیفی ـ تحلیلی است. در نهایت یافته ها حاکی از آن است که ایمان، مهم‌ترین عامل در معنا و وجود می‌باشد، البته به نحو اقتضاء نه لزوم. نقش معرفتی ایمان در عمل اخلاقی در نظر علامه از دو بعد قابل بررسی و تحلیل است. از جنبه دیگر با توجه به تشکیکی بودن ایمان، نقش معرفتی‌اش در عمل ذو مراتب خواهد بود و ایمان در این بعد، نافی شکاف بین معرفت و عمل نیز می‌باشد.

اسلام کامل‌ترین پیام الهی است که هویت ارزشمند زنان را معرفی و جایگاه انسانی آنان را اعتلا بخشید. اما تعصب‌های جاهلی و فقر معرفتی سبب تحریف معنا و تفسیر نادرست گزاره‌های دینی و آسیب جدی به فهم حقایق دینی در حوزه‌ی زنان و انطباق آن با مقتضات زمان گردید. از این رو مساله این تحقیق شناسایی آسیب‌های تبیین گزاره‌های دینی حوزه‌ی زنان از منظر عقل می‌باشد؛ که با رویکرد عقلانی و با استفاده صحیح از داده‌های منطقی در مواجه با احادیث، موجب تبیین درست گزاره‌های دینی و رد روایات جعلی و تفاسیر نادرست می‌گردد. یافته‌های تحقیق حاضر حاکی از لزوم کاربست منطق و روش‌های عقلانی در تبیین و فهم درست گزاره‌های دینی است که در این پژوهش به روش تحقیق اسنادی ـ تحلیلی انجام شده و با رویکرد مستقیم به مساله، آن را واکاوی نموده و به تحلیل عقلانی و منطقی آن پرداخته‌است.

از ساحت‌های مورد اشاره در قرآن مفهوم خزائن‌ است که به عنوان سرچشمه‌ جهان خلقت معرفی شده ودر حیطه قدرت خداوند متعال است. در این پژوهش با روش توصیفی-تطبیقی به چگونگی بررسی مفهوم خزائن و تحلیل تطبیقی ابعاد هستی‌شناختی آن از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان و رشیدالدین میبدی در کشف الاسرار پرداخته شده است. در خصوص علمی یا عینی بودن خزائن، یافته‌های تحقیق نشان می دهد که خزائن الهی متشکل از دو عالم علم و عین است که این مطلب در نظریه علامه طباطبایی مشهود است، اما نگاه یک وجهی به خزائن در تفسیر میبدی (اکتفا به ساحت عین)، مشهود است. در حوزه‌ی خزائن و مراتب هستی، علامه طباطبایی خزائن را منبع اعلای فیض الهی دانسته که تنزل از آن بصورت توالی از مبدأ اعلی بر اساس رابطه‌ عِلّی و معلولی است، حال آنکه از نظر میبدی، خزائن ناظر برعلم خداوند بر ادار‌ه‌ی امور و احاطه‌ی به فیوضات و مراتب عوالم و نفس در حوزه‌ی توانایی و اختیار انسان است، منتها ورودی به کیفیت استقرار نظام مراتبی و نحوه افاده‌ی فیض ندارد.

مسئله مقاله حاضر تبیین و ارزیابی فرضیات ونزبرو در امور مرتبط با نبوت است. از این رو نخست تمایز میان کاربرد قرآنی دو لقب «نبی» و «رسول» و ساختارهای دال بر انتصاب به نبوت را مورد بررسی قرار می دهد. سپس امکان اقتباس افترایات کفار خطاب به پیامبر| از نسبت‌های منقول عهد عتیق درباره انبیا را به بحث می گذارد. در گام بعد جهان شمولی و همگانی بودن ماموریت انبیا و آیات دال بر هر یک و نیز میزان ارتباط میان این آیات و فرازهای عهدین را تبیین می کند. از آنجا که ونزبرو با تحلیل ادبی به بررسی پرداخته است، این مقاله نیز با بهره‌گیری از روش تحقیق تحلیلی-انتقادی آرای وی را ارزیابی می‌کند. در مجموع یافته‌های این تحقیق عبارتند از: همسان پنداری ونزبرو میان نسبت‌های ناروای منقول در قرآن و عهدین و وجوه تمایزی که برای «نبی» و «رسول» در نظر می گیرد، با خطا همراه است و از میان عبارات قرآنی و آیاتی که به باور وی انتصاب به نبوت، محدودیت یا عمومیت ماموریت انبیاء و آموزه تفضیل را نشان می‌دهند، تنها چند مورد بر این امور دلالت دارند.