جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: کاربست معرفت فطری در شناخت صفات خدا از دیدگاه صدرا و دکارت با نظامهای فلسفی مختلف، تلاش برای بازنمایی نقش فطرت در کسب معرفت یقین‌بخش و استخراج وجوه اشتراک و افتراق خداشناسی فطری در فلسفة اسلامی و فلسفة غرب با هدف دستیابی به معیار و مبنایی مستحکم در اثبات معناداری گزاره‌های الهیاتی و تکامل مباحث خداشناسی است. روش: در این پژوهش عقلی، به نگرش این دو اندیشمند به شناخت صفات خدا مبتنی بر ادراک فطری با روش توصیفی، تحلیلی پرداخته شد. یافته‌ها: مهم‌ترین وجوه اشتراک صدرا و دکارت در این زمینه، ابتنای شناخت اوصاف الهی بر معرفت فطری و بهره‌مندی از عقل و شهود در شناخت صفات خدا؛ و از جمله وجوه افتراق این دو اندیشمند، تفاوت در تعیین مصادیق اوصاف الهی و اقسام و گسترۀ صفات خدا می‌باشد. نتیجه‌گیری: وجود اختلاف در مبانی فلسفی و معرفت‌شناختی نظیر اصالت وجود، اعتقاد به علم حضوری و به کار‌گیری ابزار وحی و شهود عرفانی در کنار عقل در فلسفۀ صدرا و نیز اصالت مفهوم، عدم شناخت علم حضوری و به کارگیری صرف عقل یا شهود عقلانی از جانب دکارت، در کنار رویکرد عرفانی صدرالمتألهین نسبت به صفات خدا در مقابل نگاه فلسفی و مقیاس صرفاً ریاضی دکارت در حوزۀ مباحث خداشناسی، این دو دیدگاه را متمایز گردانده است؛ اما اتفاق در برخی مبانی، موجب آرای مشترک و مشابهی در امکان شناخت فطری خدا و صفات او شده است.

مسئلۀ پیشرفت و تعالی جوامع اسلامی، در شمار مهم‌ترین مسائل جهان اسلام است که اندیشمندان و متفکران مسلمان و غیر مسلمان دربارۀ آن سخن گفته‌اند. علامه محمدتقی مصباح یزدی نیز به عنوان یک فیلسوف و اسلام‌شناس، با رویکرد فلسفی و دینی در این باره مطالب فراوانی مطرح کرده است. هدف: در این تحقیق، موانع پیشرفت جوامع اسلامی از منظر ایشان مطالعه شده است. روش: روش پژوهش در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و مراجعه به مکتوبات و بیانات علامه مصباح تنظیم شده است. یافته‌ها و نتایج: او موانع پیشرفت جوامع اسلامی را در چهار ساحت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار داده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: عدم شناخت اسلام، سلطۀ فرهنگی بیگانگان، ضعف باورهای دینی، سطحی‌نگری و ظاهرگرایی، خودباختگی و تقلید کورکورانه، در ساحت فرهنگی؛ حاکمیت رهبران ناصالح، سلطۀ کفار و بیگانگان و تفکر جدایی دین از سیاست، در ساحت سیاسی؛ تعصبات نابجای مذهبی و قومی و نژادی، تفرقه و کشمکشهای اجتماعی و شکل‌گیری هویتهای جدید بر اساس ارزشهای غیر اسلامی، در ساحت اجتماعی و اسراف و تبذیر، رباخواری و دنیاطلبی و اشرافی‌گری خواص در ساحت موانع اقتصادی.

هدف: از آنجا که جدال کلامی و اقناع مخاطب به ‌شیوۀ صحیح و مؤثر، یکی از موضوعات مهم تعاملات اجتماعی از گذشته‌های دور تا عصر ارتباطات کنونی بود؛ پژوهش حاضر در راستای کاربردی کردن مفهوم «مجادلۀ احسن» بر ‌اساس آموزه‌های قرآن کریم و با الگوگیری از سیرۀ عملی امام علی(ع) صورت پذیرفت. روش: گردآوری اطلاعات در ‌این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی بود. یافته‌ها: بر ‌خلاف معنای لغوی جدال که اغلب به «ستیزه‌جویی کلامی» تعبیر می‌شد، قرآن کریم به معنای مثبت جدال نیز توجه کرده و از آن به «جدال احسن» تعبیر می‌کند و شاخصه‌هایی را نیز برای دستیابی به ‌آن معرفی کرده بود. نتیجه‌گیری: با استناد به ‌آیات قرآن کریم، پنج مورد از ضروری‌ترین ویژگی‌های جدال احسن، شامل بیان تمثیل، همدلی با مخاطب، استفاده از برهان، حفظ ادب و پرهیز از استهزا و رعایت انصاف و پرهیز از تعصب‌ورزی انتخاب شد. سپس با بررسی سیرۀ امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به طور جداگانه برای هر کدام از آنها مصادیق عملی تبیین شد.

هدف تبیین فراگیری مسئله زکات، از آیات، اخلاق اقتصادی و اجتماعی قرآن کریم، بعنوان کتابی جهانی و پاسخگوی نیازهای ثابت و متغیرزندگی همگام با تحولات جوامع است. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی، مسئله زکات جامع را بر این اساس، که هر چیزی زکاتی دارد؛ از دیدگاه آیات قرآن و روایات بررسی کرده است. یافته مقصود از ادای زکات، که همطراز نماز قرار داده شده، «زکات جامع» است که محدود به اموال نبوده و مختص قشر خاصی نیست؛ و شامل زکات در همه مسائل زندگی می باشد. نتیجه هم‌‌پوشانیِ مفهومی زکات با صدقات، انفاق واحسانات، و تعمیم آن بر دیگر مصادیقی نظیر زکاتِ : علم، جاه، عقل، خانه، نعمت، قدرت، جمال و ...، در تضمین طهارت مالی و پاکی تولد، تلطیف عواطف، گشایش در عقده های محرومان و درمان خصلت‌های بخل و طمع و پرورش صفات گذشت و ایثار، نقش بسزایی دارد. لذا پیوسته به زکات همراه نماز، سفارش شده است.

هدف: این پژوهش به هدف شناسایی عامل حفظ و بقای ادراکات انسانی و به دنبال آن کشف رابطه و نسبت ادراکات، پیش و پس از مرگ، در اندیشه ملاصدرا، انجام شد. روش: به این منظور، تحقیقی نظری و بنیادی با استفاده از منابع مکتوب و با روش توصیفی– تحلیلی صورت گرفت. یافته ­ها: در جهان مادی، ادراکات حصولی انسان، وابسته به بدن جسمانی است، اما نقش اندام­های حسی در آن‌ها صرفاً اعدادی است. ادراکات فی‌نفسه مجردند که بر مبنای نفس شناسی صدرایی، از بستری جسمانی روییده و مراتب تجرد و تکامل را تا رسیدن به جهانی دیگر می­پیمایند. قوه خیال و مرتبه مثالی نفس، حامل ادراکات و عامل بقای آن‌هاست. با ترک بدن مادی و تغییر ساحت وجودی انسان، ادراکات نیز به‌گونه‌ای متفاوت باقی می­مانند. نتیجه­ گیری: ادراکات پسامرگی برخلاف ادراکات پیشامرگی هیچ وابستگی حصولی به ذهن ندارند، بلکه حضوری و مرتبه­ای از خود نفس­اند که با حرکت جوهری نفس به نهایت تکامل و ثبات خود رسیده­ و احضار آن‌ها به معنای مشاهده نفس توسط خود نفس در همان مرتبه از ادراک است.

ایمان و مسائل مربوط به آن همواره یکی از مباحث محوری حکمای اسلامی بوده است. دانشمندان مسلمان ازجمله ملاصدرا به‌صورت مستقل به مقوله ایمان پرداخته است؛ که مراتب ایمانی را به زبانی، تقلیدی، عقلی و کشفی تقسیم نموده است. هدف: مقاله این بوده است که دیدگاه ملاصدرا را در خصوص رابطه ایمان و محبت به خویش را بررسی کند و با روش: اجتهادی و استنباطی به مسئله محبت به خود که یکی از موضوعات مهم و دغدغه‌های انسان معاصر پرداخت. یافته‌ها: یافته‌ها و تحلیل و بررسی آثار ملاصدرا حاکی از آن بود که ایمان شاخص و کلید معمای محبت به خویش است. نتیجه‌گیری: محبت به خویش ناظر به‌مراتب ایمانی است و افراد با توجه به درجه ایمانی، نسبت به خود مهر می‌ورزند و یا با خود نامهربانی می‌کنند.

هدف: از این پژوهش، شناسایی شاخصه‌های فردی و اجتماعی حیات طیبه با توجه به آمال پیامبران و مؤمنان است. روش: این تحقیق از حیث هدف، کاربردی است و از روش توصیفی – تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. یافته‌ها: ازآنجاکه پیامبران و مؤمنان حقیقی از راه‌یافتگان به حیات طیبه به شمار می‌روند، دعاها و آرزوهای فردی و اجتماعی آنان می‌تواند بیانگر شاخصه‌های فردی و اجتماعی حیات طیبه باشد. آرزوهایی که به بُعْد اجتماعی حیات مؤمنین تعلق دارد، با توجه به برخی آیات و روایات، به‌طور اتم و اکمل در جامعة آرمانی عصر ظهور تحقق خواهد یافت. نتیجه‌گیری: با توجه به آرزوهای بیان شده از لسان انبیا و اولیا در قرآن، شاخصه‌های فردی و اجتماعی حیات طیبه به ترتیب عبارتند از: دریافت حکمت و پیوستن به صالحان، عبودیت حقیقی، برخورداری از هدایت الهی و...؛ نق اقتصاد، امنیت پایدار و فراگیر، سلب قدرت دشمنان و پیروزی بر آنان، تزکیه امم و... .

نظریه بدنمندی ذهن را جانسون و لیکاف ،در پاسخ به مساله ذهن-بدن، و بر اساس نظریه استعاره اولیه مطرح کرده اند. مساله مقاله تعریف بدنمندی از طرف آن دو و نقد بر اساس مبانی صدرا می باشد . از نظر لیکاف و جانسون ذهن و کارکردهای آن به ویژگی های فیزیکی بدنی و سیستم عصبی وابسته است ، و مغز نقش علیت در پردازش های ذهن دارد . آنان بر ضرورت بدن به مثابه منشأ جسمانی ساختارهای فهم مثل طرح واره های تصویری تاکید می کنند. در دیدگاه ملاصدرا، اگرچه حیثیت هستی شناختی بدن و نفس در ابتدای تکوّن یکی است و کارکردهای نفس در آن محقق می شود، در بحث بلوغ صوری وادراکی نفس و تعامل نفس و بدن دیدگاهی فراتر از دیدگاه دکارتی ونوخاسته گرایی دارد، شباهت حدوث جسمانی ملاصدرا با نوخاسته گرایی در فراتر بودن هویت ذهن از ماده جسمانی و تفاوت آن دو در این است که در نهایت صدرا بدن را مرتبه نازله نفس و از شئون آن می داند نه برعکس. از دیدگاه او، نفس در ابتدای تکوّن بدنمند است با تعریفی متفاوت از بدنمندی جانسون ولیکاف ،آنگاه در روند استکمال، که با فاعلیت نفس برای بدن همراه است به نفسمندی بدن می رسد.

هدف: نشر معارف متصدی تدوین کُتب درسی تفسیر در دانشگاه است، تاکنون این کتب حول محور غُرر آیات تدوین شده است؛ اما کتاب درسی بر محور «تربیت» نوشته نشده است. روش: روش این پژوهش توصیفی تحلیلی است. یافته‌ها: بر اساس یافتة پژوهش، نوشتن تفسیر تربیتی با در نظر گرفتن روش‌های عام تفسیر، و نیز روش‌های خاص تفسیر تربیتی مانند: توضیح آیات با عنایت به فرایند تربیت، استخدام علوم تربیتی برای توضیح آیات، توجه به بعد تربیتی قرآن در بیانات تفسیری، نظریه‌پردازی‌های تربیتی بر اساس قرآن و ضرورت توجه به مبانی عام تفسیر، و نیز مبانی خاص تفسیر تربیتی مانند: وجود آموزه‌های تربیتی در قرآن، توجه به اصل تزکیه و تربیت قبل از آموزش، جامع‌نگری قرآن به تربیت و توجه آن به همه ابعاد انسان، هماهنگی قرآن با فطرت انسان، توجه به الگوهای تربیتی مطرح شده در قرآن و استفاده از ابزارهای معرفتی متفاوت در شناخت تربیت، و در نظر گرفتن قواعد عام تفسیر مانند: قاعده بطن آیت‌الله معرفت مورد نیاز بوده است، نتیجه‌گیری: با توجه به نیاز تربیتی دانشجویان در حوزه‌های معرفتی، فطری، اخلاقی و رفتاری از یک سو و نگاه به روش‌شناسی، مبانی و قواعد تفسیر موضوعی تربیتی، ضرورت نگارش این تفسیر به‌ویژه برای دانشجویان رشته علوم تربیتی نمایان شده است.

پایه و اساس تمدن بزرگ اسلامی برخلاف سایر تمدن‌ها، بر نگاه ویژه به جایگاه و هدف علوم، فنون و هنر در زندگی مدنی انسان استوار است. هدف: بررسی مقایسه‌ای تمدن اسلام با تمدن‌های بزرگ جهان بر اساس کتاب التعریف بطبقات الامم قاضی صاعد اندلسی. روش: توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای بوده که با استفاده از کتاب التعریف قاضی صاعد اندلسی و به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری‌شده است. یافته‌ها: مفهوم تمدن اسلامی و اشاره به ملت‌های بزرگ باستانی و متمدن، ارکان مشترک و نیز تفاوت تمدن‌های بزرگ، معیار متمدن بودن از نگاه قرآن کریم و مقایسه تمدن‌های بزرگ و وجه تمایز تمدن اسلامی از شاخصه‌های این پژوهش بود. نتیجه‌گیری: تمدن اسلامی تفاوت‌های بنیادین و اساسی با تمدن‌های دیگر داشته و ازنظر قاضی صاعد به لحاظ توجه دین اسلام به هدف علم، فن و هنر در زندگی مدنی انسان، مهم‌ترین دلیل برتری تمدن بزرگ اسلامی بر سایر تمدن‌های بشری، نگرش خاص و ویژه‌ی آن به انسان مبتنی بر علم و معرفت دینی است.