جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صادق هدایت از برجسته ترین داستان نویسان ایرانی ست که بیش از نویسندگان دیگر ایرانی، در ادبیات معاصر جهان نام برآورده است. برخی از آثار صادق هدایت لایه دار و تاویل پذیرند و برای رمزگشایی از برخی نوشته های او باید به زمینه های فکری و مطالعات فرهنگی اش توجه کرد. داستان کوتاه "تاریک خانه" که پس از بوف کور به نگارش درآمده، از داستان هایی است که هدایت آن را بااهمیت دانسته و با خرسندی و خوشایندی از آن یاد کرده است. اما در این مقاله، داستان تاریک خانه هدایت از زاویه ای دیگر و برای نخستین بار- بر مبنای سنت تدفین "گور خمره ها" تفسیر شده است. زیرا با توجه به آگاهی های مردم شناسانه و مطالعات باستان شناسانه هدایت و نیز با توجه به مرگ اندیشی او در بسیاری از آثارش، می توان تاریک خانه را بر مبنای آیین تدفین گور خمره ای - که آیینی بسیار قدیمی است - بازخوانی کرد. در تاریک خانه افزون بر اشاره های کوتاه، هفت نشانه قابل توجه وجود دارد که پیوند این داستان را با مراسم تدفین گورخمره ای آشکار و از عناصر موجود در داستان رمزگشایی می کنند.

در این مقاله قصد نگارنده این است که هنر شاعری عبدالرزاق بیگ دنبلی، متخلص به مفتون را در دو منظومه عاشقانه اش از زوایای مختلفی از قبیل عاطفه، تخیل، موسیقی، زبان و شکل مورد بررسی قرار دهد و توان شعری، میزان تقلید یا ابتکار، و در نهایت درجه اعتبار و اصالت شعر او را با تکیه بر شواهد گوناگون آشکار سازد. و در ضمن این تحلیل، خوانندگان آثار ادبی را با دو مثنوی فوق که اخیرا به زیور تصحیح آراسته شده اند - آشنا گرداند.

در طول قرون دوم تا دوازدهم م در گستره جغرافیایی وسیعی، از دریای سیاه تا چین، مردمی ایرانی تبار زندگی می کردند که به زبانی از شاخه زبان های ایرانی میانه شرقی به نام زبان سغدی سخن می گفتند. این زبان که مدت ها به عنوان زبان میانجی  زبان تجاری و ابزار ارتباطی در انتقال فرهنگ و ادبیات بین شرق و غرب آسیای مرکزی ایفای نقش کرده است، در برخورد با زبان های اقوام دیگری که در طول تاریخ، این منطقه را مورد تاخت و تاز قرار داده اند، تاثیر زیادی بر آنها گذاشته و البته خود نیز از آنها تاثیر پذیرفته است. یکی از این زبان ها زبان ترکی است. نفوذ زبان سغدی در میان ترکها تا قرن یازدهم میلادی ادامه داشت تا اینکه کم کم به دلیل فشار زبان ترکی از یک سو و زبان فارسی و عربی از سوی دیگر، زبان سغدی جایگاه خود را از دست داد.آنچه در نوشته حاضر مورد بررسی قرار گرفته است سندی سغدی- ترکی از ناحیه دون، هونگ مربوط به زمانی بین قرون نهم تا یازدهم میلادی است که به خوبی تاثیر این دو زبان را بر یکدیگر نشان می دهد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

به دلیل توجه عمده به ادبیات پیش از قرن هشتم و کم توجهی ناشی از آن به دوره های بعد، به ویژه عصر قاجار و زندیه، آثار این دوران مورد بررسی علمی قرار نگرفته و به درستی شناخته نشده است. بی شک در قرون دوازدهم و سیزدهم نیز آثاری ارزشمند می توان یافت که از آن جمله است: «اصول الفصول فی حصول الوصول» در موضوع عرفان و تصوف که ویژگیهای یک کتاب مرجع را دارد.این کتاب حجیم، آخرین اثر رضا قلی خان هدایت است و از آن جا که او در اوج پختگی و کمال به نوشتن آن پرداخته، اهمیتی دو چندان می یابد. «اصول الفصول» یک دایره المعارف جامع است که در طی آن تمامی موضوعات مربوط به عرفان مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. این اثر ارزشمند تاکنون به چاپ نرسیده و حتی یک مقاله در معرفی آن نوشته نشده است.از «اصول الفصول» دو نسخه خطی باقی مانده که یکی در کتابخانه مجلس با 820 صفحه و دیگری در کتابخانه بوعلی سینای همدان با 520 صفحه موجود است. این مقاله برای اولین بار به معرفی کامل اصول الفصول می پردازد و ویژگیهای ممتاز آن در حد توان نگارنده به پیشگاه اهل فرهنگ و ادب ارایه می دهد.

«گاو»، اثر غلامحسین ساعدی و «مسخ»، نوشته فرانتس کافکا از جمله آثار داستانی کوتاه معاصر به شمار می روند که دارای ژرف ساختی کاملا شبیه به یکدیگرند. این دو اثر در واقع بیانی اکسپرسیونیستی از جامعه عصر ساعدی و کافکاست که می کوشد با رویکردی جادویی، رئالیسم ترس و خفقان و استبداد حاکم بر ایران بعد از کودتای 28 مرداد و پراگ 1900 را به تصویر کشد. این دو اثر، با وجود داشتن ژرف ساخت یکسان، در حوزه شیوه شخصیت پردازی، کاملا با یکدیگر متفاوت اند، کاربرد گفتگو در مقایسه با سایر شگردهای پردازش شخصیت، بسامدی بسیار اندک در این مسخ دارد و در مقابل، توصیف با دامنه کاربرد وسیع، منطق حاکم بر شیوه شخصیت پردازی آن به شمار می رود.«مسخ» به عنوان یکی از آثار برجسته ادبیات جهان، مورد توجه بسیاری از ناقدان و نویسندگان از جمله ولادیمیر ناباکوف قرار گرفته است. درباره «گاو» اثر ساعدی نیز بسیاری سخن گفته اند اما در هیچ یک از آثار مذکور، به طور مبسوط به بررسی شگردهای شخصیت پردازی در داستان کوتاه «گاو» و مقایسه آن با «مسخ» کافکا پرداخته نشده است؛ از این روی، در پژوهش حاضر عوامل موثر در پردازش شخصیت در دو اثر داستانی «گاو» و «مسخ» مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است.

در ادبیات تطبیقی بیش از هر چیز می توان به نقاط وحدت اندیشه بشری پی برد که چگونه اندیشه ای در نقطه ای از جهان توسط اندیشمندی، ادیبی و یا شاعری مطرح می شود و در نقطه دیگر همان اندیشه به گونه ای دیگر مجال بروز می یابد.در این مقاله، نویسنده با بررسی و تحلیل زندگینامه و اندیشه دو شاعر زن، فروغ فرخزاد و سیلویا پلات، شعر آن دو را در حیطه لفظ و معنا و بلاغت مورد مطالعه قرار می دهد و به احصا و برشمردن این مشابهت ها می پردازد. افق های مشترک شعر و اندیشه این دو شاعر با نگاهی به درون مایه های مشترک اشعار ایشان، با ذکر نمونه های فارسی و انگلیسی شعر پلات و نمونه هایی از اشعار فروغ فرخزاد، به این نتیجه نهایی دست می یابد که چگونه دو شاعر، هر چند در یک برهه زمانی نزدیک به هم، اما با وجود فرسنگ ها فاصله و بی خبری از وجود یکدیگر، تا چه اندازه می توانند از مشابهت های گوناگون برخوردار باشند. در این جستار، نگارنده با روش نقد روانشناختی، درونمایه هایی هم چون عشق، ناامیدی و یاس، معشوق و مرد، حسرت، سادگی و زودباوری های زنانه، زوال و نابودی، همذات پنداری با گیاهان، کمال گرایی، مرگ اندیشی و مرگ آگاهی، به عنوان درونمایه های مشترک و ذکر مثال ها و شواهد متعددی از میان اشعار ایشان، به مطالعه تطبیقی شعر و اندیشه این دو شاعر دست می یازد.

در تاریخ زبان فارسی نقاط ناشناخته ای وجود دارند که ادراک و شناخت آنها جز با بررسی متون فارسی در دوره های مختلف تاریخی امکان پذیر نیست. به همین جهت در پژوهش حاضر، به بررسی ویژگی های زبانی متن دانشنامه علایی ابن سینا به عنوان یکی از متون مهم نثر فارسی قرن پنجم پرداخته شده است تا علاوه بر آشنایی با آن، سبک و طریقه نوشتار زبان فارسی در آن زمان نیز بررسی می شود. برای دستیابی به این هدف، پس از بررسی مطالعات انجام شده بر متون زبان فارسی کلاسیک و معرفی آثار فارسی ابن سینا، انواع نثرهای فارسی – به ویژه نثر دوره سامانیان، و شیوه های واژه گزینی ابن سینا در حوزه علوم نظری معرفی شده اند و سپس داده های گرد آمده از کتاب دانشنامه علایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.

بنابر آیه ای از قرآن کریم (الاحزاب، 72) خداوند بر آسمانها و زمین و کوهها امانتی عرضه کرد اما آنها از پذیرفتن آن امتناع کردند و انسان که ظلوم و جهول بود، بار امانت را پذیرفت. تفسیرهای گوناگونی بر این آیه شریفه و اینکه آن امانت چه بود، بیان شده است. اکثر مفسران کلام الهی، آن امانت را استعداد یا صفت و یا عقیده ای می دانند که خداوند در قلب انسان به ودیعت نهاده است. اما ابن عربی بر اساس مبانی عرفانی خویش، امانت و امانت دهنده و حامل امانت را یکی می داند. در این مقاله کوشش شده است تفاسیر متعدد عرفای ایرانی و ابن عربی از آیه امانت که در آثار وی پراکنده است، بر اساس وحدت وجود و تجلی خداوند در عالم تحلیل گردد.

بحث تقابل عقل و عشق یا «فلسفه و عرفان» بحث فراگیر و دراز دامنی است. کمتر اثری عرفانی می توان پیدا کرد که از پرداختن به این موضوع غفلت ورزد. در میان صاحبان آثار عرفانی، مولانا از جمله بزرگ ترین شاعران و عارفانی است که در موارد زیادی به این موضوع پرداخته و راه شناخت مبتنی بر دل (کشف و شهود باطنی) را بر شناخت عقلی برتر دانسته است. در سایر متون عرفانی نیز جلوه های مختلف این تقابل به چشم می خورد؛ لیکن تفاوت عمده نگرش مولوی به این مساله با دیگران صرف نظر از ژرف نگری ها و باریک بینی های وی در بیان آفات عقل گرایی و تمسک به عقل به منزله راهی غیر قابل اعتماد در معرفت، انگشت نهادن بر فلسفه به عنوان یک علم و فن است که ویژگی های خود را دارد و از ابزارهای خاص فلسفی و عقلانی در شناخت بهره می برد. مولانا در مثنوی، گاه با اشاره دقیق به همین اصطلاحات فنی فلسفی که فیلسوفان در عرضه اندیشه های فلسفی خود از آنها سود می جویند به ستیز با فیلسوفان برخاسته و با بی اعتبار دانستن ابزار فلسفیان، در ستیزی که در نهایت به تقویت بینش عرفانی او می انجامد وارد شده است. در این مقاله سعی شده است اندیشه های خردستیزانه مولوی را با تکیه بر نقد برخی از این اصطلاحات، در مثنوی بررسی کنیم.