جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

وجوه و نظایر یکی از ضرورت های اولیه برای مترجمان قرآن کریم است. با توجه به گوناگونی موارد کاربرد واژه ها در زبان عربی، همواره با این مشکل رو به رو هستیم که واژه ای در جمله ای معنایی می دهد، اما همان واژه در جمله دیگر معنایی متفاوت و حتی گاهی متضاد دارد و تنها با قرینه های مختلف می توان به مفهوم درست آن پی برد. وجوه و نظایر از دانش هایی است که پیش نیاز فهم و تفسیر قرآن کریم به شمار می رود و یکی از مباحث مهم علوم قرآنی است که راه احتمال را در فهم معانی قرآن باز می کند و گاهی موجب اشتباه می شود و دستاویزی برای فتنه جویان به شمار می رود.وجوه و نظایر در قرآن نشان می دهد که این کتاب عظیم لایه های مختلف معنایی دارد. بنابراین، فهم دقیق تر قرآن منوط به فهم وجوه و نظایر است. گاهی مترجمان در ترجمه واژه ها دچار لغزش شده و واژه ای را که در موارد گوناگون معانی متفاوتی دارد، همه جا یکسان ترجمه کرده یا وجه معنایی واژه را متناسب با معنای موجود در کتب وجوه قرآن ترجمه نکرده اند. در این جستار، وجوه معنایی واژه «فتنه» را در پنج ترجمه مشهور قرآن (مکارم، فولادوند، مجتبوی، خواجوی و صادقی تهرانی) بررسی و به لغزش های مترجمان اشاره می کنیم. گفتنی است در این جستار، بررسی و اساس کار بر وجوه معنایی متمرکز است نه بر نظایر.

گروهی از مسلمانان – پس از دوره صحابه و تابعین – در فن قرائت قرآن و کارایی این مهارت از شهرت چشمگیری برخوردار شدند تا آن حد که به عنوان افرادی متخصص و ماهر و صاحب نظر در امر قرائت مورد اعتنا قرار گرفتند، چرا که تمام عمر خود را صرف بحث و بررسی مساله قرائات کردند. از میان این گروه هفت نفر با عنوان «قرا سبعه» دارای معروفیت و حسن شهرت خاصی شدند. یکی از اینان نافع مدنی است که افراد زیادی قرائت وی را نقل کرده اند از میان آنها روش و قالون شهرت بیشتری دارند.از آنجا که دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت حجت و موثق معرفی کرده اند و قرائت او در غرب دنیای اسلام مورد اهتمام بوده و هست. این مقاله پیگیر آن است که اصول قرائت وی را دریابد و گزینش های ورش را در مساله قرائت ارایه دهد.ویژگی مشهود قرائت ورش، قرائت به تحقیق، تاکید بر اماله و سپس مد طویل است، همان گونه که تخفیف همزه نیز در قرائت او به وضوح دیده می شود، بنابراین آنچه قرائت او را از قرائت رایج دنیای اسلام متمایز می کند، اهتمام بیشتر به برخی مسایل تجویدی است و نه آنچه به تغییر معنوی و یا حتی لفظی آیه ها و واژگان قرآن کریم منتهی شود، و به جرات می توان گفت همین ویژگی هاست که قرائت او را مورد اهتمام جدی دانشمندان علم قرائت قرار داده است.

احسان در لغت علاوه بر معنای معروف و متداول (تفضل و نیکوکاری)، ناظر بر چگونگی انجام کار و به معنای «انجام عمل به نحو نیکو و شایسته (درستکاری)» است. حسن و نیکویی عمل هم به تناسب و سازگاری اجزای آن با یکدیگر، و سازگاری و تناسب مجموعه اجزا با غایت و هدفی است که از انجام آن عمل مدنظر است. بنابراین احسان یعنی رعایت این دو تناسب با مقام عمل. در نظام معنایی حاکم بر قرآن، احسان با مفاهیمی از قبیل توحید ربوبی، تقوا، استقامت، عبادت، ایمان و عمل صالح پیوند دارد، ما هم به بررسی حوزه معنایی در قرآن می پردازیم که شبکه به هم پیوسته ای از روابط مفاهیم مرتبط با آن است.بررسی آیات احسان در قرآن نشان می دهد که احسان مربوط دو فاعل دارد یکی خدا و دیگری انسان. درباره خداوند، احسان به دو معنای احسان پدیده ها، و تفضل و انعام آمده که احسان پدیده ها از سوی خداوند، به معنای «تحقق و ایجاد» اشیای درست و مناسب، و حسن و نیکوست؛ و دیگر چگونگی انجام عمل در آن مطرح نیست. درباره احسان انسان باید گفت که به دو معنای تفضل و احسان عمل است. احسان عمل، ناظر بر چگونگی انجام آن و متعلقش در قرآن، عبادت است که باید از سر شکرگزاری و از روی علم، ایمان و یقین به آخرت و با صبر و استقامت همراه باشد. این احسان عمل است که در قرآن موضوعیت دارد و احسان به معنای تفضل زاییده و لازمه آن است. شایان ذکر است معنای تفضل در احسان برگرفته از همان معنای لغوی احسان است؛ با این بیان که در آن، تاکید بر سازگاری عمل با میل و خواسته محسن الیه – که اجابت آن، غایت و هدف عمل است – می باشد.

با گسترش مباحث جدید در حوزه علوم اجتماعی و انسانی، دیدگاه های نو برای تبیین علل تفاسیر گوناگون و مختلف از یک متون در دوره های تاریخی ارایه شده است. از جمله این دیدگاه ها طرح مفهوم میثاق اجتماعی (قرارداد اجتماعی) و نقش آن بر فهم تفسیر از یک متن است. استفاده از این مفهوم می تواند به تبیین علت تغییر آرای تفسیری در برخی از آیات قرآن کریم در ادوار تاریخی مسلمانان کمک شایسته ای کند. در این جستار آوای مفسران درباره عبارت قرآنی «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم...»، پس از طبقه بندی، تحلیل و ارزیابی شده است در این میان کوشش شده است تا اختلاف نظر مفسران بر اساس میثاق اجتماعی دوره های مختلف تاریخی فهم و تحلیل شود. بر مبنای یافته های این بررسی در دوره معاصر تاریخ تفسیر به دلیل بیداری مسلمانان و آغاز نهضت اصلاح گری، تفسیر جدیدی از واژه «تغییر» در آیه مورد بحث، مطرح شده است که عبارت است از «تغییر از وضعیت نامطلوب به مطلوب». این تفسیر در تقابل با تفسیر واژه «تغییر» در دوره های پیشین یعنی «تغییر از وضعیت مطلوب به نامطلوب» قرار می گیرد. با توجه به بررسی تاریخی زمینه های اجتماعی شکل گیری این تغییر دیدگاه مفسران معاصر در تفسیر آیه یاد شده، «مثبت انگاری امر تغییر» به منزله میثاق اجتماعی موثر در شکل گیری این دیدگاه نو، معرفی شده است.

بعد‌از رحلت پیامبر (ص)، جریان‌های فکری و کلامی متعدد و معارض با یکدیگر که بیشتر، از اهل سنت بودند، پدیدار شدند که در هر‌یک از آن‌ها، برای تبیین اندیشه‌ها، علاوه‌بر قرآن، به روایات نبوی (ص) استناد می‌شد. در‌اثنای این تکاپوها، برخی آیات، دچار تحریف معنوی شدند و روایات نیز دست‌خوش تحریف لفظی و تبیین ناصواب (تحریف معنوی) و‌یا گرفتار وضع شدند. اهل‌بیت (ع) در مواجهه با چنین روایاتی که دست‌مایة عقاید جریان‌های فکری و کلامی بودند، گاه مواضع تحریف روایات را آشکار می‏کردند، گاه با تبیین صحیح روایات، سوء‌برداشت‌ها را می‌زدودند و‌گاه با استناد به ادلّة عقلی و نقلی، جعلی‌بودن حدیث را نشان می‌دادند.

از دیر باز، پژوهشگران مفاد واژه های عرش و کرسی را در قرآن کریم بررسی کرده و در پی یافتن پاسخ این پرسش بوده اند که این دو واژه بیانگر یک واقعیت اند یا اینکه دو واقعیت را بیان می کنند؛ بدین صورت، آنها نظریه هایی متفاوت را- که ناشی از تخصص و نیز برداشت های گوناگونشان از منابع است- درباره دو واژه مورد بحث طرح کرده اند: گروهی آیات در بردارنده این دو واژه را جزو متشابهاتی قلمداد کرده اند که باید بدانها ایمان آورد و از تعمق در آنها خودداری کرد. برخی دیگر اظهار نظر درباره دو واژه را روا دانسته اند.از این گروه، عده ایی کرسی و عرش را پدیده هایی ماده ای پنداشته اند که خود به چند دسته بدین شرح تقسیم می شوند: جسم گرایان عرش را محل استقرار خدا و کرسی را موضع قرار گرفتن پای آن ذات بی مثال قلمداد کرده اند؛ برخی برآن اند که عرش و کرسی، دوجسم عظیم کیهانی اند، کرسی مشتمل بر آسما نها و زمین، و عرش حاوی کرسی و محیط بر ان است، عده ای کرسی و عرش را تعبیری از فلک هشتم ونهم در نظام کیهان بطلمیوسی شمرده اند و گروهی اندک نیز این دو را سیاره های زحل و مشتری پنداشته اند. دسته سوم، این واژه ها را نمادین و کنایه محض از امور ذیل-با توجه به رویکردهای متفاوتشان-تصور کرده اند: کنایه از علم اجمالی و تفصیلی ذات ربوبی؛ بخش فیزیک و متافیزیک هستی؛ علم گسترده الهی؛ قدرت بی کران خدا؛ احاطه تدبیری فراگیر آفریدگار بر همه آفریدگان؛ مجموعه جهان هستی و مشیت خدا. نگارنده در پرتو آیات و روایت ها، و با توجه به همه مبانی و رویکردها معتقد است دیدگاه اثبات تنزیهی، و تفسیر عرش به مرکز تدبیر و مدیریت جهان و مقام صدور فرمان های خداوند، علاوه بر هماهنگی آن با ظاهر آیات و روایت ها، به نوعی بیشتر اقوال و نظریه ها را تحت پوشش خود قرار می دهد.

مقایسه دیدگاه های قرآن و کتاب مقدس درباره زن

از مهم ترین پیش فهم های تفسیر قرآن، تبیین قلمرو معارف آن است؛ چه، نوع نگرش ما به این مساله، نقش و دخالتی اساسی در نحوه تبیین پیام ها و رهنمودهای قرآن در پی خواهد داشت. مفسران قرون اخیر (14 و 15 هجری) به این امر توجه کرده و برای آن اهمیت ویژه ای قایل شده و درصدد برآمده اند تا با تبیین موسع کارکرد دین و تعلیمات آسمانی، ابعاد بیش تری از نقش آفرینی و کارآمدی قرآن را در زندگی بشر بنمایانند. سید قطب از مفسران معاصر قرآن با اهتمام بسیار به موضوع جامعیت قرآن، آن را به سان یکی از اصول اساسی خویش در تفسیر آیات قرآن و در تبیین مفاهیم و آموزه های دین اسلام قلمداد کرده است. نویسنده این جستار بر آن است چرایی و چگونگی جامعیت قرآن را از دیدگاه سید قطب، به ویژه در تطبیق با نظریات علمای شیعه، بکاود و میزان درستی نظرگاه او را سنجیده، ضرورت ها و بایستگی های آن را یادآور شود.

مقاله شفاعت اثر مستشرق آمریکایی خانم والری جف هافمن است که در دائره المعارف قرآن لایدن، یکی از دائره المعارف های برجسته و مورد رجوع جهانی پیرامون قرآن کریم منتشر شده است. از آنجا که نقد و ارزیابی اینگونه آثار زمینه آشنایی افکار عمومی با اسلام حقیقی را فراهم می سازد لذا پژوهش حاضر به منظور مشخص نمودن فضای فکری مستشرقان در خصوص آموزه های قرآنی برای پژوهشگران مسلمان به ارزیابی این مدخل پرداخته است. نوشتار پیش رو ضمن اشاره به محتوای مقاله، نظریات نادرست هافمن درباره شفاعت را با استفاده از مصادر معتبر اسلامی و استدلال های متقن در بوته نقد قرار می دهد. در این جستار مشاهده می شود نظریه های ذکر شده با تتبع اندک و سطحی از آیات قرآن و متأثر از مبانی فکری گروهی از اهل تسنن و برگرفته ازبرخی روایات در کتب ایشان بوده که مخالف دلالت های قرآنی و احادیث قطعی صادر شده در این زمینه است .