جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتیبه فرمان کوروش تاکنون اساس پژوهش های فراوان قرار گرفته، ولی به نقش خدای نبوی بین النهرینی در این کتیبه از منظر اسطوره شناختی عنایت چندانی نشده است. کتیبه فرمان کوروش آسیب هایی دیده و نبو و مردوک تنها خدایانی هستند که نامشان در این نوشته باقی مانده است. خدای نبو، صاحب خویشکاری توکل بر خط، کتابت، خرد، محافظت از کاتبان و تا حدی شادی بخشی، گاه وزیر و گاه فرزند مردوک انگاشته می شد. هدف نگارنده در این مقاله بررسی این موضوع است که چرا کوروش هخامنشی در فرمان (استوانه) مشهور خود، که به هنگام فتح بابل دستور نگارش آن را صادر کرد، در کنار نام مردوک از خدای نبو یاد کرده و انگیزه کوروش یا کاتبان تحت فرمان او در استفاده از نام این خدا، به جای نام خدایان دیگر، چه می توانسته باشد. با این هدف ابتدا به معرفی خویشکاری ها و معبد و خاستگاه نبو می پردازیم و سپس نقش او در جاهای مختلف و متون پادشاهی در طول زمان و همچنین اهمیت آمدن نام نبو و مردوک را در کنار یکدیگر ذکر می کنیم. آنگاه به بررسی تقش نبو در استوانه کوروش می پردازیم و نتیجه می گیریم که به احتمال فراوان نبو، به دلیل جانشینی مردوک، حفاظت از پادشاهی کوروش و جانشینش کمبوجیه، توکل بر خرد و عمر طولانی و شادی و قدرت بخشیدن و مشروعیت بخشیدن به کوروش وجانشینانش در این کتیبه به جایگاه دوم پس از مردوک دست یافته است.

چه بسا مردمانی در این عهد اتم و برق و کامپیوتر، گوش فرا می دهند به آنچه مرادشان می گوید! آن مردمان می توانند خانم ریگان باشند، یا خانم نهرو، برژنف باشند یا سلطان برنئو!این، همان است که تاریخ ما و دیگر ملل، مشحون از آن است، هیچ فرقی نمی توان از این بابت میان آن ماهیگیر دیلمی که برای تعبیر خوابش سراغ شخصی رفت که «دعوی علم نجوم و تعبیر خواب کردی» و و برژنف که یک راهب روستایی را مراد خود دانست قائل شد، یا میان شاه عباس با آن منجم درباری که در باب نابودی حروفی ها با شاه به شور نشست و خانم نهرو که برای فرستادن موشک ماهواره خود به آسمان از جهت ساعت سعد و نحس، از منجم سالخورده هندی استخاره می خواست. سخن اینست که مردم دنیا هنوز طفل ابجدخوان هستند و زبانی را با گوش جان نیوش می کنند که غیر از زبان آدمیزاد است.

گسترش روابط ایران و آلمان، از آن جا ناشی شد که آلمان نازی برای بدل شدن به یک قدرت مهم در اروپا، نیاز به احیای اقتصادی داشت. در این میان، حضور آلمان در ایران دوران رضاشاه، در سال های 1313-20، هم فرصتی بود که از سوی متفقین به رسمیت شناخته شده بود و هم این که دولتمردان ایران از آن، به عنوان ابزاری برای تعدیل نفوذ شوروی و بریتانیا و نیز نوسازی صنعتی و توسعه اقتصادی کشور استقبال کردند. تا آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال کشور توسط قوای متفقین، روابط دو کشور تا مرز یک اتحاد نظامی و استراتژیک پیش رفت. مساله مهمی که مقاله حاضر به آن می پردازد این است که هدف آلمان از گسترش روابط با ایران چه بود و چنان هدفی چگونه را پیش می برد. در بررسی این مساله، فرض اساسی مقاله آن است که آلمان در روابط خود با ایران در این دوره، در پی گسترش نفوذ در ایران از طریق ابزارهای اقتصادی و فرهنگی بوده است.

مکران، ناحیه ای است که در جنوب بلوچستان و در سواحل شمالی دریای مکران (عمان) قرار دارد. این سرزمین، از موقعیت جغرافیایی ویژه ای برخوردار است و بنادر آن از دیرباز، جایگاه تجاری ممتازی داشته اند. مکران، از تاریخی چندهزار ساله و تمدنی ارزشمند بهره مند است. درباره ریشه لغوی مکران و محدوده آن سرزمین و نیز پیوستگی اداری و سیاسی آن جا با ایالت های مجاور، نظرات گوناگونی وجود دارد. همچنین، در مورد شهرها، بنادر و آبادی های مربوط به مکران، اختلاف آراء بسیار است. در این مقاله، بر اساس اطلاعات موجود در منابع و اسناد تاریخی و جغرافیایی و نیز تحقیقات صاحبنظران، تلاش شده است که پاره ای ابهامات درباره مکران بر طرف گردد.

پادشاهان هخامنشی بر بزرگ ترین امپراطوری عصر باستان حکمرانی می کردند و برای برقراری امنیت داخلی و هم چنین حفظ مرزها و ثغور آن نیاز به امرا و والیانی داشتند تا آنان را در این امر مهم یاری دهند. به طور معمول این امرا و حاکمان از میان طایفه یا خاندان هخامنشی انتخاب می شدند. از جمله این مقامات، بسوس بود که از طرف شاه هخامنشی به مرزداری و والی گری باختر منصوب شد. با حمله اسکندر به شرق، شهربان باختر، شاه هخامنشی (داریوش سوم) را از سمت خود برکنار کرد و به قتل رساند و پادشاهی خود را اعلام کرد. پادشاهی او به سبب بی ثباتی ساختار سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی و هم چنین به دلیل سوء استفاده از اعتماد اطرافیان، تکیه کردن بیش از حد به سپاه، برخورد خشن و نادرست با دوستان و زیردستان و عدم استفاده درست از موقعیت استراتژیک در جنگ، برای مدت زمان زیادی دوام نیاورد و عاقبت با خیانت همراهانش دستگیر و به دستور اسکندر در نزدیکی دامغان امروزی کشته شد. نوشتار حاضر بر آن است تا به بررسی تحولات اواخر عصر هخامنشی بپردازد و با طرح این سوال که چه عوامل و انگیزه هایی موجب شد تا بسوس در مرحله ای به اوج قدرت برسد و بعد از مدتی دولت او سقوط کند، جایگاه او را در این دوره مورد بررسی قرار دهد.بررسی حاضر درصدد است با تکیه بر منابع، تحقیقات و پژوهش ها، ضمن بررسی تحولات این دوره، ابهامات و پیچیدگی های موجود را برطرف کند و پاسخی درست و بدون پیش داوری برای این مقوله ارائه دهد.

این نوشته می کوشد تا بخشی از اوضاع فرهنگی ناشناخته دوره قاجار را، در ارتباط با چگونگی گسترش زبان فرانسه در ایران، مورد بررسی قرار دهد. در این دوره، به ویژه از زمان محمد شاه (1264-1250 ق.)، علل سیاسی - اجتماعی گوناگون از یک سو و از سوی دیگر، نهادها و شخصیت های مختلف، بسترهای مناسبی را برای نفوذ زبان و ادبیات فرانسه در ایران فراهم کرده اند؛ اما چنان که خواهد آمد، مهمترین نقش را در این فرآیند تاریخی «مدارس آلیانس فرانسه»، ایفا کرده است که از سال 1889 (1307 ق.) در ایران پاگرفت. از این رو در بخش نخست این پژوهش، علل و عوامل بسترساز مذکور، مورد مطالعه قرار می گیرند. سپس در بخشی دیگر، پس از بازتاب اهداف آلیانس فرانسه، چگونگی برپایی مدارس آن در ایران و چالش های پیش روی این نهاد، مورد بررسی قرار می گیرند تا نشان داده شود که با وجود این چالش ها، چگونه آلیانس توانست به کمک دولت فرانسه بر آنها چیره شده و راهبرد فرهنگی آن کشور را - با محوریت زبان و ادبیات - به پیش برد. سرانجام در پایان همین بخش، کارکردهای آموزشی و فرهنگی آلیانس فرانسه مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت، تا میزان گسترش زبان و ادبیات فرانسه، در جامعه آنروز ایران بهتر نمایانده شود.

پیش زمینه های نوعی دانش اجتماعی و تحلیل فلسفی تاریخ در دوره اسلامی، در کلمات قصار مشاهیر دینی و سیاسی و نیز اشعار برخی از شاعران بزرگ، با شدت و ضعف وجود داشت؛ اما در این میان، شعر ابن معتز، به دلیل آن که خود از عباسیان بود و در عهدش، مبارزه سختی میان خاندان وی و علویان وجود داشت، روی منازعات قبیله ای، به عنوان یکی از مبانی اصلی تحلیل نزاع های اجتماعی، سیاسی و دینی، حاوی اطلاعات مهمی است. این، همان مسیری است که بعدها مقریزی، در رساله «النزاع و التخاصم» به آن توجه کرد؛ اما نتوانست به نظریه ای فراگیر برسد. ابن خلدون، روی مسایل قبیلگی و عصبیت های موجود در آن، به عنوان مبانی اولیه در شکل گیری نظام اجتماعی و عامل ایجاد تغییر و تحول، بحث های علمی ممتاز داشت. در این مقاله، مروری بر شعر ابن معتز، از این زاویه خواهیم داشت و دیدگاه های وی را که جالب می نماید، مرور و به صورت تطبیقی با مقریزی بررسی خواهیم کرد.

قطب الدین محمد، مشهور به عبداله قطب، عارف زاهد، فقیه و محدث سده های 9 و 10 ق. (15 و 16 م.) است که مهمترین ویژگی عملی زندگی او، طرح تشکیل یک جامعه آرمانی، به نام اخوان آباد است. این تجمع عبادی که در حوالی جهرم شکل گرفت، به سبب دوره ظهور آن و ویژگی های سیاسی و مذهبی منطقه، حساسیت بالایی را در زمان خود برانگیخت و با مخالفت های فراوانی روبرو شد. با توجه به این که امروزه و پس از گذشت قرن ها، از این آرمان شهر، جز طرحی مبهم و غیر مستند، نامی باقی نمانده، این مقاله بر آن است که با استناد به متقن ترین و معتبرترین منابع اطلاعاتی مرتبط - که نامه های به جا مانده از اوست - به تبیین و تشریح این موضوع بپردازد.

شکل گیری و رشد مناطق شهری یکی از نمادهای اصلی شکوفایی اقتصادی محسوب می شود. در آستانه ورود به قرن نوزدهم میلادی که سیر تحولات جهانی سرعت فزاینده ای یافته بود و نقش شهرها با عناصر فعال اقتصادی در این زمینه بیش از سایر گروه های اجتماعی به چشم می خورد، جامعه ایران در دل یک مرحله از بحران های داخلی فرو رفت که نه تنها به توقف کامل فرایند نقش سازی شهرها در عرصه های مختلف سیاسی و اقتصادی انجامید بلکه نشان داد هنوز عناصر پر تحرک ایلیاتی، کنشگران اصلی صحنه های سیاسی هستند و مراکز شهری به نوعی بایستی هم چنان تابعیت پذیری خود را از ساختار ایلیاتی حفظ کنند. به همین دلیل جایگاه شهرها، به تامین کننده نیازهای اقتصادی عناصر مدعی قدرت تقلیل یافت. نوشتار حاضر ضمن بررسی تاثیر چالش های نظامی بر مراکز شهری، نگرش های کریم خان زند به مقوله شهر را نیز مورد توجه قرار داده است.