در کتاب اصول کافی آمده است که حضرت صاحب‌الزمان ـ علیه السلام ـ به آخرین نایب خاصش فرمود: دروغ‌گو است کسی که بگوید مرا دیده است... پس چگونه است کسانی می‌گویند ما امام زمان(عج) را دیده‌ایم و یا داستان های بسیاری که از علماء نقل می‌شود که در آن ها از رؤیت امام زمان(عج) خبر می‌دهند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

در كتاب اصول كافي آمده است كه حضرت صاحب‌الزمان ـ عليه السلام ـ به آخرين نايب خاصش فرمود: دروغ‌گو است كسي كه بگويد مرا ديده است... پس چگونه است كساني مي‌گويند ما امام زمان(عج) را ديده‌ايم و يا داستان هاي بسياري كه از علماء نقل مي‌شود كه در آن ها از رؤيت امام زمان(عج) خبر مي‌دهند؟

دربارة ملاقات با امام مهدي(عج) سه ديدگاه عمده وجود دارد:
1.ديدگاه افراطي: براساس اين ديدگاه تشرف به محضر امام زمان(عج)امري ساده و همگاني است و يكي از مهم‌ترين وظايف منتظران، ديدار با‌ آن حضرت است ولو اين كار به بر زمين ماندن اهداف و آرمان‌هاي بزرگتري بيانجامد، نقد اين ديدگاه و آسيب‌هاي آن مجال ديگري را مي‌طلبد.[1]
2 . ديدگاه تفريطي: براساس اين ديدگاه در زمان غيبت هيچ كس نمي‌تواند به محضر امام مهدي(عج) شرفياب شود.[2]
3.ديدگاه ميانه: طرفداران اين ديدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدي(عج) در زمان غيبت امكان دارد و برخي از انسان‌هاي صالح و پرهيزگار نيز خدمت آن امام عزيز رسيده‌اند ليكن بدون ترديد اولاً شرفيابي به محضر امام مهدي(عج) به شرايط و قابليت‌هاي فراواني نياز دارد و هر كسي توفيق چنين سعادتي را نمي‌يابد و ثانياً منتظران واقعي حضرت بيش از آنكه به دنبال ملاقات با حضرت باشند، بايد در مسير تأسي به آن حضرت و انجام وظايف و نيز فراهم كردن زمينه‌هاي ظهور بكوشند.
يكي از مهم‌ترين دلايلي كه طرفداران ديدگاه دوم ـ عدم امكان ملاقات با امام زمان(عج) ـ براي اثبات نظريه خود به آن استناد كرده‌اند نامه امام مهدي(عج) به علي بن محمد سمري چهارمين نايب خاص آن حضرت است. متن اين نامه كه در اواخر عمر علي بن محمد سمري به او ارسال شده چنين است:
يا علي بن محمد السمري اسمع اعظم الله اجراخوانك فيك فانك ميّت ما بينك و بين ستة ايام فاجمع امرك و لاتوص الي احد يقوم مقامك بعد وفاتك... و سيأتي من شيعتي من يدّعي المشاهدة الا فمن ادعي المشاهدة قبل خروج السفياني و الصيحة فهو كذّاب مفتر...[3]
«اي علي محمد سمري گوش فرا ده، خداوند اجر برادران تو را در سوگ تو زياده گرداند تو تا شش روز ديگر دار فاني را وداع خواهي كرد پس آماده باش و كسي را جانشين خودت قرار مده... و به زودي برخي از شيعيان من ادعاي مشاهده مي‌كنند آگاه باشيد كسي كه پيش از خروج سفياني و شنيده شدن نداي آسماني چنين ادعايي را بكند دروغ‌گو و افترا زننده است....»
حال سؤال اساسي اين است كه براساس دیدگاه میانه چگونه از يك سو امام مهدي(عج) فرموده‌اند مدعيان ملاقات دروغ‌گويند. و از سوي ديگر حكايات فراواني از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدي(عج) در كتاب‌ها نقل شده است.
عالمان فراواني با پذيرش امكان ملاقات در صدد پاسخ به اين سؤال برآمده‌اند از جمله علامه مجلسي در بحارالانوار (ج 52، ص 151) شيخ محمد عراقي در دارالسلام (ص 193) محدث نوري درجنة المأوي ، آيت الله سيد محسن امين در اعيان الشيعة (ج 2، ص 71)
برخي از اين پاسخ‌ها بدين قرارند:
1. منظور از مشاهده در اين روايت ملاقات با امام مهدي(عج) نيست بلكه منظور مشاهده همراه با ادعاي نيابت و وكالت است علامه مجلسي در اين باره مي‌نويسد: «شايد معناي اين نامه امام(عج) به علي بن محمد سمري ـ اين باشد كه كسي كه ادعاي ملاقات با حضرت را بكند و مدعي باشد كه نايب آن حضرت است و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شيعيان مي‌رساند. چنين شخصي دروغ‌گو و افترا زننده است. ما نامه را به اين شكل معني كرديم تا با اخباري كه از ملاقات برخي با امام زمان(عج) گزارش مي‌دهد منافاتي نداشته باشد.»[4] دو دليل بر اينكه منظور از مشاهده در اين نامه ملاقات همراه با ادعاي نيابت است آورده شده است:
الف) دليل اول سياق است، منظور از سياق اين است كه مخاطب اين نامه نايب چهارم است و در اين نامه به او اطلاع داده مي‌شود كه دوران نيابت خاصه به پايان رسيده است و از آن به بعد امام مهدي(عج) نايب خاصي در ميان مردم ندارد بنابراين فضاي حاكم بر اين نامه و مضمون اصلي آن اعلام به پايان رسيدن ارتباط با امام مهدي(عج) از طريق نايبان خاص است وقتي در اين فضا گفته مي‌شود: « از اين پس برخي ادعاي مشاهده مي‌كنند و آگاه باشيد هر كس ادعاي مشاهده كند دروغ‌گو است»‌ منظور از مشاهده همان ارتباط خاصي است كه در اول نامه از آن گفتگو شده و به علي بن محمد سمري پايان يافتن آن گوشزد شده بود يعني مشاهده همراه با نيابت خاص.
ب) واژه مفتر: دومين دليلي كه بر مدعاي فوق اقامه شده است واژه مفتر است كه در اين نامه آمده است: «... فهو كذّاب مفتر» مفتر به كسي گفته مي‌شود كه دروغي را به كسي نسبت دهد. تقرير استدلال به اين شكل است كه:
در معناي واژه مشاهده «... سيأتي من شيعتي من يدعي المشاهدة...» دو احتمال وجود دارد: 1 . ملاقات 2 . ملاقاتِ همراه با ادعاي نيابت و وكالت.
اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها باشد معناي روايت ياد شده اين است كه كسي كه ادعاي ملاقات با امام زمان را بكند دروغ‌گو و افترا زننده است. دروغ گو بودن چنين شخصي معلوم است زيرا طبق مفاد اين روايت كسي نمي‌تواند در دوران غيبت با آن حضرت ملاقات كند پس مدعي ملاقات دروغ‌گو است اما اين شخص افترا زننده نيست زيرا دروغي را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژة مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژة مشاهده ملاقات همراه با ادعاي نيابت باشد كسي كه ادعا كند با حضرت ملاقات كرده و آن حضرت او را به نيابت خود برگزيده است. اين نامه مي‌گويد چنين شخصي هم دروغ‌گو است و هم افترا زننده دروغ‌گو بودنش به اين دليل است به دروغ‌ ادعاي ملاقات با حضرت كرده است و افترا زننده بودنش به اين خاطر است كه به حضرت نسبت دروغي داده است يعني مدعي شده است كه امام مهدي(عج) مرا به نيابت خاص خود برگزيده است و حال آنكه حضرت چنين كاري نكرده است.
بنابراين ما اگر واژه مشاهده را صرفا به معناي ملاقات بگيريم آمدن واژة مفتر در اين نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معناي ملاقات با ادعاي نيابت بگيريم اين واژه لغو نخواهد بود و از آنجا كه امام معصوم ـ عليهم السّلام ـ سخن لغو بر زبان جاري نمي‌كنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نيابت است.[5]
2. پاسخ ديگري كه به سؤال ياد شده داده شده است اين است كه «اصولاً معناي واژة مشاهده ملاقات يا ملاقات همراه با ادعاي نيابت نيست بلكه منظور ادعاي ظهور است يعني اگر پيش از خروج سفياني و صيحة آسماني مدعي شد امام مهدي(عج) ظهور كرده‌اند چنين شخصي دروغگو و افترا زننده است زيرا آن حضرت پيش از تحقق اين دو علامت ظهور نخواهند كرد. همچنان كه امام صادق ـ عليه السلام ـ در حديثي فرموده‌اند:
نمي‌بيند او را در وقت ظهورش چشمي، مگر اينكه همه چشم‌ها او را خواهد ديد پس هر كس براي شما غير اين را بگويد او را تكذيب كنيد.[6]
قرينه مطلب ياد شده اين است كه خروج سفياني و صيحة‌ آسماني از علائم ظهورند پس منظور از ادعاي مشاهده قبل از تحقق اين دو علامت ادعاي تحقق ظهور است.»[7]
خلاصه سخن اينكه: ما بر اين باوريم كه در بحث ملاقات ديدگاه ميانه درست است و روايتي كه در سئوال به آن اشاره شده نفي كننده ملاقات نيست بلكه ملاقات همراه با نيابت و يا ادعاي ظهور پيش از خروج سفياني و صيحة آسماني را نفي مي‌كند. بنابراين ميان اين روايت و حكايات معتبري كه بر ملاقات برخي از مؤمنان پرهيزگار با امام مهدي(عج) دلالت دارد هيچ منافاتي وجود ندارد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)