جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علمای جامعه‌شناسی معرفت ، قایلند که همه آرای کلامی و فلسفی دارای زمینه‌ای سیاسی و اجتماعی‌اند، پیوستگی کلام و سیاست در خاورمیانه بسیار آشکار است و درست تا پیش از شروع عصر امویان، در منازعات سیاسی درون دولت اسلامی، تاثیر مسائل کلامی را در این گونه منازعات می‌توان پیدا کرد. انتقال خلافت به بنی‌امیه، پیامدهایی آشکار در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اصول حکمرانی داشت . حوداث سیاسی که در پی مساله خلافت ، روی داد، دیدگاههایی به وجود آورد که براساس آنها نظریاتی با جلوه سیاسی، شکل گرفت و به سرعت قیافه مذاهب دینی به خود گرفت . این مذاهب به مساله اصول حکمرانی، توجه شدید داشتند و براساس دیدگاه خود، مبانی این اصول را تبیین می‌کردند و طبعا" حکومت و خلافت را تنها شایسته خود می‌دانستند. این دیدگاهها نخست در چهار مذهب متجلی شد: شیعه، خوارج، مرحبه و اهل سنت . بررسی‌هایی که تا به حال پیرامون مدل و نحل صورت گرفته، از دو زاویه بوده است : 1 - از نظر درستی و نادرستی اصل اعتقاد و مذهب ، که از این جهت جزو علوم عقلی است و در فلسفه و کلام باید مورد بحث قرار گیرد. 2 - از نظر آشنایی به زمان پیدایش و اطلاع بر خلاصه معتقدات این مذاهب و تحولات تاریحی بدون لحاظ جرح و تعدیل و اثبات و نفی، که مربوط به تاریخ و بویژه تاریخ مذاهب است . هر پژوهشگری که قصد تتبع و کاوش در مورد هر یک از مذاهب اسلامی داشته باشد، چاره‌ای جز این ندارد که به کتب کلامی و تاریخ مذاهب ، مراجعه کرده و مقصود خود را از منابع، استخراج کند. از سویی پژوهندگان بسیاری وجود دارند که نیازشان به آشنایی با یک مذهب ، کاملا" جانبی و ضمنی است (کمااینکه دانشجویان ادبیات فارسی و عربی، در مواجهه با متون، چنین نیاز جانبی را احساس می‌کنند)، علاوه براین معمولا" همه آن منابع و ماخذ در دسترس نبوده و فارسی‌زبانان با آنها، مانوس نیستند. اینجاست که ضرورت تالیف فرهنگنامه‌هایی درخصوص معرفی مذاهب ، بخوبی نمایان می‌شود و از این رو برخی صاحبنظران را بدین کار واداشته است . کتاب "معجم‌الفرق الاسلامیه" اثر شریف یحیی الامین، از زمره چنین کتابهایی است . نویسنده کتاب اگرچه اثری آکادمیک ارائه نداده، اما توانسته با مراجعه به منابع دست اول (و حتی با نقل دقیق عبارت آنها)، در حدود 480 فرقه اسلامی را معرفی کند و خواننده را از جستجوی مستقیم در کتابهای کلام و تاریخ و فرق، بی‌نیاز گرداند. در ترجمه کتاب ، سعی برآن بوده که حتی‌المقدور ترجمه‌ای روان و ساده و تعهد به متن ارائه شود و پیداست که چنین کاری در مورد مقالاتی که از کتب مربوط به قرون پنجم و ششم هجری قمری، برگرفته شده‌اند، چندان آسان نمی‌نماید. همچنین بر آن بوده‌ام تا برخی مذاهب و فرق از قلم افتاده را که نویسنده به خاطر عدم دسترسی بدان منابع، در فرهنگنامه خود بدانها اشاره نکرده (همچون برخی فرقه‌های صوفیه)، به کتاب بیفزایم، البته حتی‌المقدور سعی برآن بوده که از فرقه‌هایی که شناخت آنها به نحوی به فهم فرهنگ و ادبیات فارسی، کمک می‌کند، سخنی به میان آید.

کتاب «محاکمة السقراط» کتابی است که سه روایت از آپولوژی سقراط را در خود گرد آورده و شامل سه بخش اصلی «اوتیفرون یا درباره تقدس»، «دفاعیه سقراط (آپولوژی)» و «کریتون یا وظیفه شهروند»، به انضمام نمایه است. در بخش هایی از این کتاب می خوانیم: «... آتن در اواخر قرن پنجم دچار بحران سیاسی بی سابقه ای شد. سرزمین دموکراسی، اولین شهر یونان تحت سلطه پریکلس، به لطف قدرت های امپراتوری اش و درخشش فرهنگی اش در طول جنگ پلوپونزی شکست های دردناکی را در تقابل با اسپارت متحمل شده بود که در نهایت با چیره شدن بر رقیب پایان گرفت و نظام الیگارشی خونینی را در آتن مستقر کرد...» در محاکمه سقراط، دفاعیه او اهمیت و تاثیر فراوانی در تاریخ فلسفه و اندیشه بشر داشته و دارد. بی تردید بسیاری از دیدگاه های فلسفی سقراط را می توان در محاکمه اش ملاحظه کرد و به صورت عینی یا کنایی یافت. محاکمه سقراط، قضاوت درباره فرزانگی و داوری درباره عقل و کشمکش کیفیتی از عدالت در میزان ناپایدار جدل سوفسطایی و منطق عقل محض است. اما، هم پای اخلاق به میان می آید، هم روایت تاریخی اهمیت می یابد، هم ادبیات به درخشش روایت مدد می رساند و هم عاطفه انسانی دستخوش مواجهه با تراژدی و شفقت بی پایان برای استاد استادان فلسفه کلاسیک خواهد شد. سقراط چنان معتبر است که در همه این زمینه ها، در مرکز روایت و توجه قرار می گیرد.

«بنیادهاى کیش اسماعیلیان» از آثار برنارد لوئیس (متولد لندن 1916 م) به زبان انگلیسى است که آن را خلیل أحمد جلّو و جاسم محمد الرجب به عربى ترجمه کرده و تحت عنوان «أصول الإسماعیلیة (بحث تاریخی فی نشأة الخلافة الفاطمیة)» منتشر ساخته‌ اند. سپس دکتر ابوالقاسم سرّى، آن را از عربى به فارسى ترجمه کرده است. این کتاب متشکل از پنج مقدمه و متن کتاب تشکیل شده است. متن اثر نیز از شش فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است: 1. رشد اسماعیلیان، 2. امامان مستور و یاوران ایشان، 3. قرمطیان بحرین، 4. اهمیت اجتماعى اسماعیلیان، 5. تلفیق دین‌ ها و مذهب‌ ها یا مذهب شمول در عقیده 6. مردم‌ گرائى.

کتاب «تاریخ اسماعیلیان» اثری است که از تلفیق دو کتاب برنارد لوئیس مستشرق مشهور معاصر انگلیسی ترجمه و منتشر شده است. این دو کتاب یکی به پیدایش و خاستگاه اسماعیلیه و دیگری با عنوان فدائیان اسماعیلیه به تاریخ نزاریان پرداخته است. لویس در طی دوران مطالعه و تحقیق خود به موضوعات متنوعی پرداخته است. علاقه او در ابتدا به تاریخ اسلام در سده‌ های میانی و به ویژه جنبش‌ ها و حرکت‌ های مذهبی نظیر اسماعیلیه بود. سپس به خاورمیانه معاصر روی آورد و پس از آن تاریخ امپراتوری عثمانی را موضوع اصلی پژوهش‌ های خود قرار داد. در نهایت به این نتیجه رسید که این سه موضوع را از طريق بررسی تاریخ روابط اروپا و اسلام از اوایل عثمانی تا به امروز، با یکدیگر تلفیق کند.

كتاب «امامت از دیدگاه تشیع» نوشته محمدحسين مظفر، به بررسي امامت از نظر شيعه مي پردازد. در این کتاب مولف کوشیده است عقیده شیعه را در خصوص امامت و رهبری و شرائطی که امام باید دارا باشد بهمراه ادله ای بس روشن، بیان کند و با طرزی کم سابقه در بیان دلیل ها تنها به ادله عقلی اکتفاء نموده است.

کتاب «فرقه های اسلامی» نوشته مستشرق شهیر آلمانی ویلفرد مادلونگ با ترجمه‌ ابوالقاسم سری، پژوهشی است درباره گرایش های مذهبی و شکل گیری فرقه های بزرگ در ایران، از آغاز دوران اسلامی تا حمله مغول. مولف در این کتاب بخشی را با عنوان مرجئه و سنت گرایی اهل تسنن به بررسی و تحلیل فرقه مرجئه اختصاص داده است.

الفرق نوشتة ابومحمد یمنی، در قرن ششم هجری بوده است که در دوران دو دولت اسماعیلی مذهب صلیحیون و بنی‌زریع می‌زیسته و از اهل سنت بوده است. این کتاب هر چند شامل بخش‌های گوناگونی در ارتباط با فرق اسلامی و اندیشه‌های آنها است، می-توان گفت در میان کتب مرتبط با فرق، در معرفی عقاید اسماعیلیه اطلاعات بسیاری در اختیار خواننده قرار می‌دهد و از این بابت از جایگاه مهمی برخوردار است. رسالة حاضر تصحیح، تحقیق و ترجمة فصل‌های مقدمه، خوارج، معتزله، مرجئه و بخشی با عنوان بیان عقیدة ایمان می‌باشد. در یک نگاه کلی و در مقایسة این فصول با سایر کتب ملل و نحل، این کتاب از یک دید جانبدارانه و در فضایی موافق عصر مؤلف نوشته شده است.