جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش بررسی امکانات و موانع فقهی حضور اجتماعی زنان از رهگذر بررسی فتاوا و آرای فقهی مراجع تقلید است. زنان نیمی از سرمایه های انسانی جامعه را تشکیل می دهند؛ اما در برخی از جوامع به‌خصوص جوامع دینی نگاه متفاوتی نسبت به زنان وجود دارد و دین موانعی برای حضور اجتماعی زنان پدید می‌آورد. دین به‌عنوان یک نهاد در کنار سایر نهادها در زندگی مردم در ایران معاصر هم‌چنان نقش پررنگی دارد. ارزش ها، هنجارها، و احکام دینی ارائه شده از طریق روحانیون به‌عنوان یکی از نیروهای دینی مهم و تأثیرگذار نقش مهمی در شکل گیری و جهت‌دهی زندگی دینی مردم به‌ویژه زنان ایفا می کند. در این پژوهش از دیدگاه محدثی در بخش چارچوب نظری بهره برده‌ایم که گرایش‌های دینی موجود در ایران معاصر را به سه گرایش محافظت‌گرایی دینی، ترمیم گرایی دینی، و بازسازی گرایی دینی تقسیم کرده است. در بخش یافته های تحقیق با تکیه بر روش اسنادی مجموعه ی کتب، مقالات و رسائل مراجع تقلید، فتاوا و آرای آن ها در باب حدود و کیفیت حضور اجتماعی زنان مطالعه و دسته بندی شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل تمامی نقطه نظرات و فتاوای مراجع تقلید شیعه ایرانی است که در سده اخیر در خصوص وضعیت حضور اجتماعی زنان ارائه نموده اند. یافته های تحقیق نشانگر آن است که گرایش دینی محافظت گرایی بر چگونگی حضور اجتماعی زنان در جامعه موثر بوده و به جرأت می توان گفت که در اغلب موارد امر به محدودیت کرده است. اگرچه در سال های اخیر شاهد شکل گیری جریان اندیشه روشنگری هستیم که در تلاش است با تکیه بر آیات و روایات و در پاره‌ای موارد اجتهاد در مبانی دینی موانع شرعی حضور اجتماعی زنان را از میان بردارد، با این‌ همه هنوز دو رویکرد ترمیم گرایی و بازسازی گرایی دینی در حاشیه قرار دارند و نتوانسته‌اند تغییرات محسوسی در وضعیت اجتماعی زنان کشور ایجاد کنند.

درسگفتار فوق در زمینه سنتگرایی، تجددگرایی و پساتجددگرایی است و در زمینه انسان، اختیار، تکنولوژی، منطق، معانی ایدئولوژی و... به بحث می پردازد.

این مطلب برگرفته از گفتار هشتم کتاب جریان شناسی فکری ایران معاصر به قلم حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه منتشره در سال ۱۳۸۸ شمسی و به همت موسسه حکمت نوین اسلامی می باشد.

سنتگرایی، یک جریان روشنفکری دینی است که در اوایل قرن بیستم در عرصه فکری و اجتماعی غرب ظهور کرد. سنتگرایان نیز، گروهی هستند که در جریان ظهور و بروز مدرنیته، به تقابل با آن برخاستند و ساحت دنیای غرب را که در حال تیشه زدن بر پیکر انسان آسمانی و خراب نمودن عوالم فراتر از عالم مادی بود، با تندترین نقادیها به پای میز محاکمه بردند و از انسانی که جویای اصل خویش بود، دادخواهی نمودند. این مقاله، حکایت جریانی است که هم درصدد تشریح نوعی دینشناسی است و هم دغدغه اوجگیری شیوع آثار و عواقب مدرنیته در سراسر جهان را دارد. طرفداران این مکتب فکری معتقدند که مدرنیته، برخلاف اعتقادش، آدمی را گرفتار توهم و سرابی نموده و باعث پیشرفت افقی انسان در جهان مادی شده است و این امر، به خاطر ماهیت مدرنیته است. این مقاله پس از مقدمههایی دربارۀ سنتگرایان، به منظور شفاف کردن این سؤال که «چرا سنتگرایان، غرب را به نقادی کشانیدهاند؟» میخواهد به مبانی نظری این مکتب فکری، به صورت موشکافانه بپردازد، همچنین، به علم و عقل از دیدگاه آنان نیز اشارهای خواهد نمود.

در رساله حاضر دیدگاه سنت گرایان درباره ی معرفت که بر اصل سلسله مراتب واقعیت مبتنی است مورد بررسی قرار خواهد گرفت.از این دیدگاه، معرفت امری الهی است که به واسطه ی عقل شهودی و وحی حاصل میشود. علاوه بر این، معرفت سلسله مراتب متفاوتی دارد که نهایتاً به شناخت مطلق می انجامند.این رویکرد خاص،کاملاً متفاوت از دیدگاه جدید است که به ماده به عنوان متعلَّق شناخت و به عقل استدلالی به عنوان طریق شناخت اکتفا می کند.در پژوهش حاضر به دلیل موضع انتقادی شدیدی که سنت گرایان نسبت به دنیای متجدد دارند پس از معرفی مختصر تجدد و مبانی معرفت شناسی جدید به بررسی مبانی و اصول معرفت از نگاه سنت گرایان پرداخته و در نهایت این دو نگرش را با هم مورد مقایسه قرار خواهیم داد.

موضوع مورد تحقیق سنت گرایی و مدرنیسم می باشد که در یک مقدمه و چهار فصل تدوین یافته است. در مقدمه به طرح تفصیلی موضوع پژوهش از جمله بیان حدود و ثغور مساله و علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن پرداخت شده است. در فصل اول: مفاهیم لغوی و اصطلاحی سنت، دوره های تاریخی فکر بشر و تاریخچه سنت گرایی، و همینطور سنت گرایان و آثار آنان، تفاوت سنت گرایی با بنیادگرایی ، مورد بحث قرار گرفت. در فصل دوم: به آموزه سنت ویژگیهای آن، اصول موضوعه سنت، نقش دین از منظر سنت ازلی، مرتبه و میزان حضور سنت، پرداخته شده است. در این فصل همینطور بحث شده است که آیا حکمت خالده فلسفه است یا مابعدالطبیعه ؟در فصل سوم: در این فصل از نگاه سنت گرایی به انسان پرداخته شده است. فصل چهارم: به موضوع نقد و موانعی که فراروی سنت گرایی قرار دارد، پرداخته شده است و مشخص شده است که سنت گرایی از جهاتی مورد نقد واقع گردید و توضیح داده شده است که چه موانعی سنت گرایی را با چالش روبرو ساخته است. هر چند در تتمه هر نقدی به پاسخ سنت گرایان هم اشاره شده است.

رشد تجددگرایی در چند سده‌ گذشته موجب ایجاد دو جریان «تجدد‌گرایی دینی» و «سنت‌گرایی» در کنار دو رویکرد اصلی «تجددگرایی» و «بنیادگرایی» شده است. سنت‌گرایان، با همت گنون، شوان و شاگردان آنان تعالیم‌ منسجمیمبتنی بر اصول متافیزیکی و بر سیاق حکمت نوافلاطونی ارایه می‌کنند؛ نواندیشان دینی تجددگرایی را به عنوان یک واقعیت و یک فرصت پذیرفته، سعی دارند با بهره‌گیری از عقل و به‌کارگیری علوم جدید، دین را با شرایط انسانِ جدید انطباق دهند. نگرش سنت‌گرایان به دین در سه چهره یا مرتبه قابل تفکیک است که در پژوهش حاضر ابتدا دیدگاه سنت‌گرایان و سپس نواندیشان دینی معاصر ایران در این خصوص مطرح و نهایتاً مقایسه شده‌اند. اولین چهره‌ی دین، ذات و مثال اعلای ادیان است که حاوی ویژگی‌های کلی و مشترک ادیان بوده نزد سنت‌گرایان با نام «دین جاویدان» شناخته شده، مبیّن حقانیت و نجات‌بخشی همه‌ی ادیان است. دیدگاه نواندیشان دینی متمایل به «پلورالیسم دینی» است که در زمینه‌ی باور به حقانیت همه‌ی ادیان، مشابه سنت‌گرایان است لیکن این نگرش حقیقت کل را، جمع حقایق ادیان می‌داند و به خدای واحد ادیان بیشتر نگاهی عقلی دارد تا عینی. دومین چهره‌ی دین، دین وحیانی است که معمولاً حاوی متون مقدس، سنت بنیانگذار و مناسک مدونی است که شالوده و نظام یک دین را پایه‌ریزی می‌کنند. در نظر سنت‌گرایان این چهره از دین، الهی، مقدس و مقدّر است. اما نواندیشان دینی این چهره را امری سپنجی و به عنوان نهال دین تلقی می‌کنند که نگرش بنیانگذارِ دین به جهان را می‌نمایاند و پس از او رشد و تکامل می‌یابد. آخرین چهره‌ی دین، حاصل تعامل دین وحیانی با فرهنگ‌های جوامع دین‌ورز است. در منظر سنت‌گرایان، این وجه از دین حاوی بُعدی انسانی است؛ در تعاملِ گریزناپذیرِ الوهیت و بشریت، مهمترین موضوع حفظ روح قدسی و انسجام صوری دین است که ضامن اثربخشی و درست‌آیینی می‌باشد. اما نواندیشان دینی، اولاً بین دین و معرفت دینی تمایز قائل می‌شوند و دین را منحصر به دوران بنیانگذار دانسته توسعه‌ی آن را معرفت دینی قلمداد می‌کنند که امری کاملاً بشری، متکامل و عقلانی است و ثانیاًٌ به ضرورت تغییرات گسترده یا «اجتهاد در اصول» برای حفظ کارآیی دین در طول تاریخ قایل‌اند؛ در این تغییرات، تنها حفظروح دین مورد توجه قرار می‌گیرد نه حفظ صورت یا انسجام صوری دین.

در این مقاله، دو رویکرد متفاوت سیدحسین نصر و اندرو فینبرگ برای رهایی از مشکلات تکنولوژی مدرن، اجمالاً معرفی و سپس مقایسه شده است. نصر با نگاهی ذات‎گرایانه و منفی به تکنولوژی مدرن، به آسیب‎های فردی، جمعی و زیست‎محیطی فراوانی اشاره می‎کند. راهکار نصر عبارت است از طرد کلی تکنولوژی مدرن و بازگشت به تکنولوژی سنتی. درمقابل، فینبرگ تکنولوژی‎های مدرن را با نگاهی ساخت‎گرایانه و تجربه‎گرا بررسی می‎کند و ضمن بررسی آسیب‎های گوناگون این تکنولوژی‎ها، راه رهایی را توسل به تکنولوژی دموکراتیک اعلام می‎کند. تکنولوژی دموکراتیک، تکنولوژی‎ای است که عموم مردم در طراحی و تولید آن مشارکت داشته باشند. پس از مقایسۀ همه وجوه اختلاف و اشتراک نظر نصر و فینبرگ، نخست روشن شد اساس اختلاف‌نظر فاحش آنان در ارائۀ راهکار، به برداشت متفاوت آنان از ماهیت تکنولوژی و قبل‎تر از آن به جهان‎بینی‎های متفاوت آنان بازمی‎گردد؛ دوم، نشان داده شد که با استفاده از قابلیت‌های هریک از این دو رویکرد و نیز با توجه به مشترکات عقاید ایشان، راهکاری مرضی‎الطرفین به‌دست آمد و آن «مقاومت مردمی در برابر تکنولوژی‎های ناهمخوان با سنت» است. بر ‎اساس این، در جوامعی که به حفظ سنت‎های اصیل خود مایل هستند، مقاومت دموکراتیک در برابر تکنولوژی‎های ناسازگار با سنت، تأمین‎کنندۀ هم‎زمان دغدغه‎های نصر و فینبرگ است.