جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب در اصل ترجمه کتاب ازهاق الباطل محمد کریم خان کرمانی است که در چاپخانه سعادت کرمان چاپ شده است. البته اختلافاتی جزئی با ازهاق الباطل (عربی) دارد. وی این کتاب را به سفارش محمد شریف کرمانی اناری، امام جمعه وقت کرمان، نوشت که عرب و عجم و عوام و خواص بتوانند از آن بهره ببرند(کریم خان کرمانی، بی تا ج، ص ۲). کتاب مشتمل بر یک مقدمه و یازده فصل است. بخش عمده کتاب به ابطال ادعاهای علی محمد باب اختصاص یافته است، اما می توان مباحثی دیگر را در این کتاب مشاهده کرد. نویسنده ضمن اینکه بنای عالم را براساس حکمت خداوند می داند، ضرورت وجود مصلحانی اعم از انبیا، اولیا، حکیمان و عالمان را در هر عصر بیان کرده، به اثبات می رساند که کامل ترین عصر، عصر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که اداره امور را در زمان غیبت به عالمی اعلم واگذار کرده است. این همان نظریه رکن رابع در شیخیه است که محمدکریم خان کرمانی آن را تکامل بخشید(کریم خان کرمانی، بی تا الف، ص ۷۴؛ ابراهیمی، بی تا، ص ۱۳۴). او در این کتاب از شیخ احمد احسائی و سیدکاظم رشتی به تکریم یاد کرده، از شریعت اسلامی به شدت دفاع می کند و آن را همچون روح در بدن لازمه حیات انسانی برمی شمارد. محمدکریم خان کرمانی در فصل نخست کتاب خود به انتقاد شدید درباره این ادعای باب پرداخته که تألیف کتاب بیان را به شیوه قرآن و به نظم و نسق آن می دانست و این کار او را بی ادبی بزرگ به قرآن و مستلزم تکذیب قول خداوند می شمرد (کریم خان کرمانی، بی تا الف، ص ۱۳). در فصل دوم کتاب، اغلاط کتاب بیان طرح و پاسخ های باب به آنها را دور از وجاهت علمی و عقلی معرفی می کند که ارزش پاسخ گویی نخواهند داشت(همان، ص ۱۴). در فصل سوم، نویسنده پاسخ های باب به پرسش هایی که از او در مناظره ها شده است به بوته نقد می سپارد و آنها را کاملاً بی ارتباط به پرسش ها قلمداد می کند. همچنین محمدکریم خان طعنه های باب مبنی بر نفهمیدن کلامش از سوی پرسش کنندگان را بی ضابطه کردن علم، و جهل معرفی می کند(همان، ص ۱۶). در فصل چهارم، مؤلف کتاب ادعای نبوت و آوردن کتاب آسمانی و شریعت جدید از سوی علی محمدباب را نقد می کند و این اقدامات باب را مخالفت آشکار با کلام خداوند در قرآن و نیز جملات پیامبر اکرم صل الله علیه و آله می داند(همان). فصل پنجم خواندن مردم به جهاد از سوی علی محمد باب بررسی می شود و این اقدام در زمان غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از سوی محمدکریم خان حرام بیّن خوانده می شود که تنها باید در رکاب معصوم یا نایب خاص او صورت گیرد؛ هرچند جهاد تدافعی جایز و از این حکم مستثناست. ازدیگرسو، محمدکریم خان اقدام باب به فراخوانی جهاد را باعث خونریزی های جبران ناپذیر می داند(همان، ص ۱۸). فصل ششم، به نقد خرافات مطروحه از سوی علی محمدباب پرداخته، بسیاری از آنها را به حکم بداهت عقلی و عرفی رد می کند(همان، ص ۲۰). در فصل هفتم، محمدکریم خان به استناد ادله ده گانه علی محمدباب را کافر و مفتری به خداوند و رسول برمی شمرد و او را بدعت گذار می خواند. ادله ده گانه وی عبارت اند از: ۱٫ اثبات وحی جدید؛ ۲٫ آوردن کتاب جدید؛ ۳٫ حلال کردن جهاد حرام در زمان غیبت؛ ۴٫ حرام کردن نوشتن کتاب با رنگ سیاه؛ ۵٫ ادعاهای نبوت و امامت انس و جن؛ ۶٫ قراردادن اسمش کنار اسم پیامبر و امامان علیهم السلام؛ ۷٫ ادعای نیابت خاصه؛ ۸٫ خود را واجب الاطاعه دانستن و مشرک خواندن کسانی که اطاعتش نمی کنند؛ ۹٫ ادعای الوهیت و خود را قبله و مسجود خواندن؛ ۱۰٫ افتراهای دروغین به صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف (همان، ص ۲۴-۲۵). فصل هشتم و نهم و دهم نیز درباره شناخت نجبا، نقبا و صفات آنان است که در میان مردم مخفی می باشند. ناگفته نماند که این فصول برای تبیین نظریه رکن رابع است که پیش تر بدان اشاره شد. فصل یازدهم کتاب هم در بیان تفاوت میان سحر و معجزه است. نویسنده در آغاز این فصل معجزه و سحر را تعریف و مصادیق آن را بیان می کند. وی پس از مقایسه میان ادعاهای باب با احکام و عقاید اسلامی، آنها را از مصادیق بارز سحر و جادو دانسته، استدلالات فراوانی بر ضد آنها عرضه می کند(ر.ک: همان، ص ۶۶).

شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، کتابی است چهارجلدی که با زبان عربی به شرح زیارت جامعهٔ کبیره می‌پردازد. این مجموعه اثر احمد بن‌ زین‌الدین احسایی است و انتشارات مؤسسة الإحقاقی نشر آن را به عهده داشته است. چهار انتشارات چاپخانهٔ س‍ع‍ادت‌ (ایران)، دار المفید‏‫ (لبنان)، مؤسسة البلاغ‫ (لبنان) و مکتبة العذراء (کویت) نیز این کتاب را در گونه‌های مختلف منتشر کرده‌اند. مؤلف نخست فرازهای این زیارت را ذکر و معانی آن را بیان کرده است، سپس با نگاهی عرفانی و فلسفی، به شرح آن پرداخته است. وی در تفسیر زیارت، از احادیث اهل‏‌بیت (ع) و آراء علما و مفسران شیعه بهره می‌‏گیرد و در پایان هر فقره، نظر خود را بیان می‌کند. این کتاب در نوبت‌ها و گونه‌های متعدد تک‌جلدی (چاپخانهٔ سعادت)، دوجلدی (مؤسسة البلاغ)، چهارجلدی (دارالمفید) و پنج‌جلدی (مکتبة العذراء) به چاپ رسیده است. / درباره مولف: احمد بن‌ زین‌الدین احسایی معروف به «شیخ اوحد احسائی» (متولد ۱۱۶۶ ق، احساء و متوفای ۱۲۴۲ ق، مدینه)، تحصیلات خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد باقر وحید بهبهانی، سید علی طباطبایی، مهدی شهرستانی، سید مهدی بحرالعلوم و جعفر کاشف‌ الغطاء پیگیری کرد. پیروان مکتب شیخیه او را بنیانگذار این مکتب می‌دانند. وی به تألیف آثار فراوان با موضوعات دینی و اعتقادی مبادرت داشت. «العصمة و الرجعة»، «مختصر الرسالة الحیدریة فی فقه الصلوات الیومیة»، «تلویح الإشارة فی تلخیص شرح الزیارة»، «جوامع‌الکلم»، «حیاةالنفس فی حظیرة القدس»، «شرح العرشیه»، «شرح المشاعر»، «الفوائد»، «الرسالة الخطابیة فی جواب بعض العارفین»، «الفائدة فی الوجودات الثلاثة» و «الفائدة فی کیفیة تنعم أهل الجنة و تألم أهل النار» برخی از آثار او است.

شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، کتابی است چهارجلدی که با زبان عربی به شرح زیارت جامعهٔ کبیره می‌پردازد. این مجموعه اثر احمد بن‌ زین‌الدین احسایی است و انتشارات مؤسسة الإحقاقی نشر آن را به عهده داشته است. چهار انتشارات چاپخانهٔ س‍ع‍ادت‌ (ایران)، دار المفید‏‫ (لبنان)، مؤسسة البلاغ‫ (لبنان) و مکتبة العذراء (کویت) نیز این کتاب را در گونه‌های مختلف منتشر کرده‌اند. مؤلف نخست فرازهای این زیارت را ذکر و معانی آن را بیان کرده است، سپس با نگاهی عرفانی و فلسفی، به شرح آن پرداخته است. وی در تفسیر زیارت، از احادیث اهل‏‌بیت (ع) و آراء علما و مفسران شیعه بهره می‌‏گیرد و در پایان هر فقره، نظر خود را بیان می‌کند. این کتاب در نوبت‌ها و گونه‌های متعدد تک‌جلدی (چاپخانهٔ سعادت)، دوجلدی (مؤسسة البلاغ)، چهارجلدی (دارالمفید) و پنج‌جلدی (مکتبة العذراء) به چاپ رسیده است. / درباره مولف: احمد بن‌ زین‌الدین احسایی معروف به «شیخ اوحد احسائی» (متولد ۱۱۶۶ ق، احساء و متوفای ۱۲۴۲ ق، مدینه)، تحصیلات خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد باقر وحید بهبهانی، سید علی طباطبایی، مهدی شهرستانی، سید مهدی بحرالعلوم و جعفر کاشف‌ الغطاء پیگیری کرد. پیروان مکتب شیخیه او را بنیانگذار این مکتب می‌دانند. وی به تألیف آثار فراوان با موضوعات دینی و اعتقادی مبادرت داشت. «العصمة و الرجعة»، «مختصر الرسالة الحیدریة فی فقه الصلوات الیومیة»، «تلویح الإشارة فی تلخیص شرح الزیارة»، «جوامع‌الکلم»، «حیاةالنفس فی حظیرة القدس»، «شرح العرشیه»، «شرح المشاعر»، «الفوائد»، «الرسالة الخطابیة فی جواب بعض العارفین»، «الفائدة فی الوجودات الثلاثة» و «الفائدة فی کیفیة تنعم أهل الجنة و تألم أهل النار» برخی از آثار او است.

شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، کتابی است چهارجلدی که با زبان عربی به شرح زیارت جامعهٔ کبیره می‌پردازد. این مجموعه اثر احمد بن‌ زین‌الدین احسایی است و انتشارات مؤسسة الإحقاقی نشر آن را به عهده داشته است. چهار انتشارات چاپخانهٔ س‍ع‍ادت‌ (ایران)، دار المفید‏‫ (لبنان)، مؤسسة البلاغ‫ (لبنان) و مکتبة العذراء (کویت) نیز این کتاب را در گونه‌های مختلف منتشر کرده‌اند. مؤلف نخست فرازهای این زیارت را ذکر و معانی آن را بیان کرده است، سپس با نگاهی عرفانی و فلسفی، به شرح آن پرداخته است. وی در تفسیر زیارت، از احادیث اهل‏‌بیت (ع) و آراء علما و مفسران شیعه بهره می‌‏گیرد و در پایان هر فقره، نظر خود را بیان می‌کند. این کتاب در نوبت‌ها و گونه‌های متعدد تک‌جلدی (چاپخانهٔ سعادت)، دوجلدی (مؤسسة البلاغ)، چهارجلدی (دارالمفید) و پنج‌جلدی (مکتبة العذراء) به چاپ رسیده است. / درباره مولف: احمد بن‌ زین‌الدین احسایی معروف به «شیخ اوحد احسائی» (متولد ۱۱۶۶ ق، احساء و متوفای ۱۲۴۲ ق، مدینه)، تحصیلات خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد باقر وحید بهبهانی، سید علی طباطبایی، مهدی شهرستانی، سید مهدی بحرالعلوم و جعفر کاشف‌ الغطاء پیگیری کرد. پیروان مکتب شیخیه او را بنیانگذار این مکتب می‌دانند. وی به تألیف آثار فراوان با موضوعات دینی و اعتقادی مبادرت داشت. «العصمة و الرجعة»، «مختصر الرسالة الحیدریة فی فقه الصلوات الیومیة»، «تلویح الإشارة فی تلخیص شرح الزیارة»، «جوامع‌الکلم»، «حیاةالنفس فی حظیرة القدس»، «شرح العرشیه»، «شرح المشاعر»، «الفوائد»، «الرسالة الخطابیة فی جواب بعض العارفین»، «الفائدة فی الوجودات الثلاثة» و «الفائدة فی کیفیة تنعم أهل الجنة و تألم أهل النار» برخی از آثار او است.

کتاب «شیعه (مذاکرات و مکاتبات پرفسور هانری کربن با علامه سید محمدحسین طباطبایی)» تالیف محمد حسین علامه طباطبایی، نمودار یکی از مهم ترین رویدادهای فرهنگی جهان اسلام در قرن حاضر، یعنی گفتگوی دو فیلسوف، یکی از جهان غرب و دیگری از جهان اسلام است. طرف غربی این گفتگو، فیلسوف و اسلام شناس غربی، مرحوم پرفسور هانری کُربَن است. وی پس از آن که شاگرد فیلسوفان و استادان بزرگ و ناموری چون ادموند هوسرل، ارنست کاسیرر، امیل بریه، اتین ژیلسون، هلموت ریتر و لویی ماسینیون و دیگران و نخستین مترجم آثار مارتین هایدگر به زبان فرانسه بود (ژان پل سارتر، آشنایی خود را با هایدگر، مدیون این ترجمه ها میدانست) به اسلام شناسی روی آورد و گمشده خویش را در حکمت معنوی اسلام، خاصه در آثار شیخ اشراق سهروردی یافت و مدت پنج سال مقارن با جنگ جهانی دوم را در کتابخانه های شهر استانبول سپری کرد و در آنجا گنجینه های ارجمندی را فراچنگ آورد و چون عاشقی دل سوخته، شب و روز به مطالعه آنها پرداخت. او معتقد بود که حکمت معنوی اسلام، با تشیع ارتباط و پیوند نزدیک دارد و امامان شیعه، ادامه دهنده اسلام حقیقی اند و با اعتقاد به امام دوازدهم، شخصیت امام در فرهنگ تشیع و زندگی روزمره شیعیان، بروز و ظهور دارد و اصل ولایت و امامت، چونان رشته ای نامرئی، به تاریخ تشیع وحدت می بخشد. وی توجه یافته بود که حکمت در سرزمین ایران، امری تاریخی و متعلق به گذشته نیست، بلکه از دیرباز، حیاتی مستمر داشته، در زندگی حکمای معاصر ایران، چون مرحوم استاد علّامه طباطبایی و دیگر بزرگان تبلور و تجسم دارد. خلاصه آن که مرحوم کربن، گمشده دیرین خود را در حکمت معنوی ایران باز یافته بود. شاید گزاف نباشد اگر بگوییم که به نظر کربن، در جهان معاصر و عصر سیطره مدرنیسم اگر بتوان حکمت الهی را در جایی از کره زمین جستجو کرد، آنجا فقط ایران، مهد تشیع است، و علاقه مفرط او به ایران و جهان تشیع نیز از همین امر ناشی می شد. طرف دیگر این گفتگو، فیلسوف عظیم الشأن و مفسر کبیر قرآن، مرحوم علامه سید محمّد حسین طباطبایی است که به مقتضای حکمت الهی و مؤدای کریمه قرآنی، استماع اقوال و اتباع قول احسن را بر خود فریضه می دانست و گفتگو با پروفسور کربن را چونان روزنه ای نورانی به جهان غرب و خاصه جهان معاصر می یافت. این گفتگو که در محضر بعضی از فضلا، دانشمندان و اساتید حوزه و دانشگاه برگزار می شده، نمونه بارزی از هم زبانی، بلکه همدلی و تفاهم حقیقی بین فرهنگ ها است. تشکیل جلسات بحث در محضر علامه طباطبایی باعث شد که معضلات و مشکلات پروفسور کربن درباره اسلام و تشیع، مرتفع و وی به حقیقت دین اسلام و مذهب تشیع آشنا گردد، و از طرف دیگر، باعث نگارش این کتاب وزین و گران سنگ از جانب علامه طباطبایی گردید و سبب شد که دیگران نیز از این بحر زخّار بهره مند شوند. کتاب حاضر که مشتمل بر مجموعه مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کُربَن با علامه سید محمّد حسین طباطبایی در سال 1338 می باشد، برای نخسین بار در سال 1339 تحت عنوان مکتب تشیع به صورت مستقل چاپ و منتشر گردید و برای بار دوم در سال 1355 با عنوان شیعه پس از تجدید نظر کلی، با مزایا و ویژگی هایی که چاپ اوّل فاقد آنها بود، از جمله افزودن پاره ای توضیحات و مدارک، توسط مرکز بررسی های اسلام انتشار یافت. دنباله مذاکرات این دو متفکر سترگ که در سال 1340 انجام یافته، نخستین بار در سال 1370 تحت عنوان رسالت تشیع در دنیای امروز با توضیحات تکمیلی، از طرف دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.

کتاب الانوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة تالیف جناب شیخ جواد بن عباس کربلایی و به زبان عربی است، ایشان درباره اسم کتاب می‌فرماید: «این شرح را به «الانوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة» نام گذاری کردم». مؤلف انگیزه تالیف این شرح را چنین بیان می‌کند: «در انگیزه تالیف این شرح گسترش فتنه در این زمان است، که فساد اعمال و اخلاق و عقاید شیوع پیدا کرده است تا جایی که منجر به اخلال در امر ولایت اهل بیت علیهم‌السّلام گردیده است. مردم ائمه علیهم‌السّلام را فقط جانشینان پیامبر می‌دانند و حقیقت ولایت را بطور کامل و با تمام مراتب و شئونات در حق ایشان معتقد نمی‌باشند، و اخبار و احادیثی که در اثبات حقایق و مراتب ولایت، برای ائمه علیهم‌السّلام وارد شده است، را یا انکار می‌کنند، و یا گویندگان آنها را به غلو و مبالغه نسبت می‌دهند، و یا معتقدند آنها دروغ و ساختگی است. به همین خاطر باب انکار و اعتراض نسبت به حقایق و معارف باز شده است. متاسفانه اهل معرفت هم به وظیفه اصلی خود عمل نکردند یعنی حقایق و معارفی که بر ایشان مجهول بود نتوانستند حل و فصل کنند و علم به آنها را هم به اهلش ارجاع ندادند. علما و دانشمندان نیز در نشر حقیقت ولایت کوتاهی کردند به همین سبب معارف و حقایق ولایت ائمه علیهم‌السّلام مهجور و مجهول ماند، و اکثر اهل علم هم به علوم رسمی مشغول شدند و به مقدمات اهمیت بیشتری دادند حتی عمر خویش را در تحصیل مقدمه صرف کردند و از ذی المقدمه که مهمتر و مقصد و هدف اصلی است یعنی علم توحید و معارف الهی باز ماندند. در چنین وضعیتی بنده مسکین ضعیف به ساحت مقدس حضرت بقیة الله حجة بن الحسن العسکری روحی و ارواح العالمین له الفداء شکایت کردم و متوسل شدم تا خدای سبحان به بنده قدرت عملی و توانایی علمی عطا کند تا بتوانم حقایق ولایت ایشان را بصورت واضح و آسان بیان کنم تا همگان امکان درک و فهم آنرا داشته باشند». مؤلف تاریخ شروع تالیف را بیان نکرده است، اما در دو جا به تاریخ اتمام تصریح کرده است، یکی در جلد ۵ ص۵۵۲ است، وقتی شرح زیارت جامعه کبیره به پایان می‌رسد می‌نویسد: «در عصر روزیکشنبه، بیست و نهم ماه شعبانسال ۱۴۰۵ هجری قمری به پایان رسید» و سپس به شرح زیارت وداع که در دنباله زیارت جامعه ی کبیره وارد شده است می‌پردازد، و دیگری در همین جلد ۵ ص۵۹۴ یعنی پایان کتاب می‌نگارد: «در عصر روز شنبه، شانزدهم شوال سال ۱۴۰۵ هجری قمری تالیف کتاب به قلم و دست جواد بن عباس به پایان رسید». با این همه توصیف، شیوه شارح بزرگوار در نقل قول مطالب تقلید محض نمی‌باشد بلکه به فراخور و تناسب موضوعات و مسائل به تحقیق و دقت پرداخته است، که به عنوان مثال به برخی از موارد اشاره می‌شود: ۱. مولف در جلد اول، تحت عنوان «الثواب و العقاب»، تحقیقی ارائه داده است که خلاصه اش چنین است: «از مجموع آیات قرآن کریم و احادیث و دقت و تامل در آنها استفاده می‌شود که ثواب و عقاب در آخرت به خود اعمال و اخلاق نیک و بد است نه به چیز دیگر، و به عبارت دیگر ثواب و عقاب از اعمال و اخلاق و عقاید و باطن انسان نشات می‌گیرد.» مؤلف می‌گوید: «این مطلب بالا خلاصه مبنای قوم است ولی به نظر ما این حرف و مبنا گرچه درست است ولی کامل نیست زیرا ظاهر آیات قرآن و ضرورت مذهب دلالت دارد که ثواب و عقاب در آخرت منحصر به باطن انسان نیست بلکه هم روحی است و هم خارجی» سپس به بیان روایات می‌پردازد که مستند این استنباط می‌باشند. ۲. وحدت حق تعالی، یکی از محوری‌ترین مسائل اصول عقاید و معارف اسلامی، وحدت حق تعالی است، به این معنا که مراد از وحدت و توحید حق تعالی کدام یک از اقسام وحدت است، مؤلف محترم با مهارت ویژه‌ای در جلد اول، فصلی در این موضوع منعقد نموده است و در آن فصل به بررسی وحدت عددی، شخصی، جنسی و عرضی پرداخته است و ذات حق تعالی را منزه از همه اینها دانسته است و با براهین کافی به ابطال این وحدت‌ها استدلال کرده است. [۶]در پایان برای حق تعالی وحدت حقیقی ذاتی اثبات کرده است و آن عبارت از وحدتی است که با کثرات منافات ندارد بلکه قابل جمع با کثرت است، زیرا وحدت حق تعالی اصلا مقابل ندارد و همه ی کثرات و وحدات مضمحل در وحدت حقیقی و ذاتی حق تعالی می‌باشند. ویژگی‌های کتاب: ۱. این کتاب از نظر فصاحت و بلاغت در خور تحسین می‌باشد، از لابلای مطالب بر می‌آید که مؤلف بعید است عرب زبان باشد، بلکه به احتمال پارسی زبان است زیرا در موارد بسیاری به اشعار پارسی استشهاد می‌نماید، حتی در جلد پنجم ص۳۳۷ رساله ی فارسی که دستور العمل اخلاقی یکی از بزرگان اهل معرفت است، بصورت کامل آورده است. ۲. دومین ویژگی آن این است که به نظر می‌رسد کامل‌ترین و جامع‌ترین شرحی است که به زبان عربی بر زیارت جامعه کبیره در زمان معاصر نوشته شده است، زیرا مؤلف بجز بررسی سلسله سند زیارت، سایر مباحثی که در زیارت مطرح است را بیان نموده است، یعنی مباحث لغوی، صرفی، نحوی، فقهی، کلامی، فلسفی، اخلاقی، عرفانی، روایی و تفسیری را تا جایی که مقدور بوده است مطرح کرده است و همین امر موجب شده است که حجم شرح نسبت به متن زیارت جامعه بسیار زیاد شود. ۳. از طرح مباحث فقهی در این شرح چنین استفاده می‌شود، که مؤلف در فقه امامیه صاحب نظر است و به درجه اجتهاد نائل گردیده است، زیرا در پایان مباحث فقهی نظر خود را ارائه می‌کند. برای نمونه به جلد اول صفحه ۳۶۷ الامر الثالث: الطواف بمراقه النبی و الائمة علیهم السلام، و صفحه ۳۶۹ الامر الرابع: تقبیل القبور، و صفحه ۳۷۰ الامر الخامس: فی وقت الزیارة و محلها، و صفحه ۳۷۱ مراجعه شود. ۴. از محاسن دیگر این شرح آن است که از نقل قول، حکایات و داستان‌های سست و بی سند که در مجامع علمی و کتب فنی قابل ارائه و دفاع نیست، جدا خودداری کرده است. و از این شیوه برای ترویج و تحکیم زیارت جامعه استفاده نکرده است، بلکه در این زمینه می‌گوید: «در زیارت جامعه ی کبیره در میان دانشمندان شیعی از چنان شهرتی برخوردار است که نیاز به بیان فضیلت ندارد، زیرا همگی به اتفاق آن را قبول نموده‌اند و به قرائت آن اقدام می‌نمایند، این زیارت از بهترین زیارت‌هایی است که مراتب ولایت و صفات امامت و حقایق ربوبیت در آن بصورت کامل و جامع مطرح شده است، و بسیاری از فضایل و مناقب اهل بیت علیهم‌السّلام در آن بیان شده است که در زیارات دیگر وجود ندارد.» ۵. پنجمین ویژگی این شرح آن است که موضوع این شرح اثبات ولایت و امامت و خلافت اهل بیت پیامبر علیهم‌السّلام است، که این مطلب به منزله فصل اخیر تمییز مذهب شیعه از مذاهب چهارگانه اهل سنت و جماعت است، در این گونه موارد معمولا نزاع‌های لفظی و تکفیرها و تفسیقها رواج دارد و بازار نسبت‌های ناروا و بهتان و افتراء دایر است، ولی مؤلف بزرگوار با کرامت و احترام متقابل مطالب اختلافی را در نهایت رعایت حقوق سایر برادران دینی و مذهبی، با دلایل نقلی و براهین عقلی اثبات کرده است، زیرا توهین به مقدسات دیگران برهان نقص آدمی است. در جلد اول صفحه ۲۱۶ به عنوان «ما روته العامة» روایاتی از طریق عامه نقل می‌کند که دلالت بر اهمیت ولایت امیرالمؤمنین و فرزندانش علیهم‌السّلام دارد. به عنوان مثال «و فیه ابو المؤید موفق بن احمد باسناده عن انس بن مالک قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : حب علی بن ابی طالب حسنة لا تضر معها سیئة و بغضه سیئة لا تنفع معها حسنة.» و نیز در جلد اول صفحه ی ۲۲۹ به بیان احادیثی از طریق عامه می‌پردازد که دلالت دارند بر این که هدف از ارسال انبیا و مرسلین ولایت پیامبر و امیرالمؤمنین و ائمه علیهم‌السّلام بوده است. به عنوان نمونه «ففیه عن طریق العامة ابراهیم بن محمد الحموینی من اعیان علماء العامة باسناده عن عبدالله بن مسعود قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : اتانی ملک فقال: یا محمد «و اسال من ارسلنا من قبلک من رسلنا» علی ما بعثوا؟ قال: علی ولایتک و ولایة علی بن ابی طالب». علاوه بر اینها در جلد اول صفحه ۲۳۱ و ۲۳۲ بحثی را با استناد به احادیث خاصه مطرح می‌کند که منکرین ولایت به شرط آنکه ولایت با دلیل و برهان به آنها معرفی نشده باشد و ناصبی و اهل دشمنی و خصومت با اهل ولایت نباشند و از تعصب خشک و تنسک جاهلانه مبرا باشند امید است اهل نجات باشند و از هلاکت و دوزخ رهایی یابند. ۶. آخرین ویژگی که برای این شرح در مقاله حاضر بیان می‌شود، روش تحقیقی مؤلف در مباحث علوم نظری اسلامی است، گرچه اکثر مطالب این شرح نقل قول صریح و غیر صریح و اقتباس از دیگران است، چون که مطالب کتاب دو بخش است، بخشی روایات است که از منابع و جوامع روایی نقل گردیده است و بخش دیگری غیر روایات است که از تامل در آنها فهمیده می‌شود که از آثار علمی دانشمندان گذشته است.

کتاب الانوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة تالیف جناب شیخ جواد بن عباس کربلایی و به زبان عربی است، ایشان درباره اسم کتاب می‌فرماید: «این شرح را به «الانوار الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة» نام گذاری کردم». مؤلف انگیزه تالیف این شرح را چنین بیان می‌کند: «در انگیزه تالیف این شرح گسترش فتنه در این زمان است، که فساد اعمال و اخلاق و عقاید شیوع پیدا کرده است تا جایی که منجر به اخلال در امر ولایت اهل بیت علیهم‌السّلام گردیده است. مردم ائمه علیهم‌السّلام را فقط جانشینان پیامبر می‌دانند و حقیقت ولایت را بطور کامل و با تمام مراتب و شئونات در حق ایشان معتقد نمی‌باشند، و اخبار و احادیثی که در اثبات حقایق و مراتب ولایت، برای ائمه علیهم‌السّلام وارد شده است، را یا انکار می‌کنند، و یا گویندگان آنها را به غلو و مبالغه نسبت می‌دهند، و یا معتقدند آنها دروغ و ساختگی است. به همین خاطر باب انکار و اعتراض نسبت به حقایق و معارف باز شده است. متاسفانه اهل معرفت هم به وظیفه اصلی خود عمل نکردند یعنی حقایق و معارفی که بر ایشان مجهول بود نتوانستند حل و فصل کنند و علم به آنها را هم به اهلش ارجاع ندادند. علما و دانشمندان نیز در نشر حقیقت ولایت کوتاهی کردند به همین سبب معارف و حقایق ولایت ائمه علیهم‌السّلام مهجور و مجهول ماند، و اکثر اهل علم هم به علوم رسمی مشغول شدند و به مقدمات اهمیت بیشتری دادند حتی عمر خویش را در تحصیل مقدمه صرف کردند و از ذی المقدمه که مهمتر و مقصد و هدف اصلی است یعنی علم توحید و معارف الهی باز ماندند. در چنین وضعیتی بنده مسکین ضعیف به ساحت مقدس حضرت بقیة الله حجة بن الحسن العسکری روحی و ارواح العالمین له الفداء شکایت کردم و متوسل شدم تا خدای سبحان به بنده قدرت عملی و توانایی علمی عطا کند تا بتوانم حقایق ولایت ایشان را بصورت واضح و آسان بیان کنم تا همگان امکان درک و فهم آنرا داشته باشند». مؤلف تاریخ شروع تالیف را بیان نکرده است، اما در دو جا به تاریخ اتمام تصریح کرده است، یکی در جلد ۵ ص۵۵۲ است، وقتی شرح زیارت جامعه کبیره به پایان می‌رسد می‌نویسد: «در عصر روزیکشنبه، بیست و نهم ماه شعبانسال ۱۴۰۵ هجری قمری به پایان رسید» و سپس به شرح زیارت وداع که در دنباله زیارت جامعه ی کبیره وارد شده است می‌پردازد، و دیگری در همین جلد ۵ ص۵۹۴ یعنی پایان کتاب می‌نگارد: «در عصر روز شنبه، شانزدهم شوال سال ۱۴۰۵ هجری قمری تالیف کتاب به قلم و دست جواد بن عباس به پایان رسید». با این همه توصیف، شیوه شارح بزرگوار در نقل قول مطالب تقلید محض نمی‌باشد بلکه به فراخور و تناسب موضوعات و مسائل به تحقیق و دقت پرداخته است، که به عنوان مثال به برخی از موارد اشاره می‌شود: ۱. مولف در جلد اول، تحت عنوان «الثواب و العقاب»، تحقیقی ارائه داده است که خلاصه اش چنین است: «از مجموع آیات قرآن کریم و احادیث و دقت و تامل در آنها استفاده می‌شود که ثواب و عقاب در آخرت به خود اعمال و اخلاق نیک و بد است نه به چیز دیگر، و به عبارت دیگر ثواب و عقاب از اعمال و اخلاق و عقاید و باطن انسان نشات می‌گیرد.» مؤلف می‌گوید: «این مطلب بالا خلاصه مبنای قوم است ولی به نظر ما این حرف و مبنا گرچه درست است ولی کامل نیست زیرا ظاهر آیات قرآن و ضرورت مذهب دلالت دارد که ثواب و عقاب در آخرت منحصر به باطن انسان نیست بلکه هم روحی است و هم خارجی» سپس به بیان روایات می‌پردازد که مستند این استنباط می‌باشند. ۲. وحدت حق تعالی، یکی از محوری‌ترین مسائل اصول عقاید و معارف اسلامی، وحدت حق تعالی است، به این معنا که مراد از وحدت و توحید حق تعالی کدام یک از اقسام وحدت است، مؤلف محترم با مهارت ویژه‌ای در جلد اول، فصلی در این موضوع منعقد نموده است و در آن فصل به بررسی وحدت عددی، شخصی، جنسی و عرضی پرداخته است و ذات حق تعالی را منزه از همه اینها دانسته است و با براهین کافی به ابطال این وحدت‌ها استدلال کرده است. [۶]در پایان برای حق تعالی وحدت حقیقی ذاتی اثبات کرده است و آن عبارت از وحدتی است که با کثرات منافات ندارد بلکه قابل جمع با کثرت است، زیرا وحدت حق تعالی اصلا مقابل ندارد و همه ی کثرات و وحدات مضمحل در وحدت حقیقی و ذاتی حق تعالی می‌باشند. ویژگی‌های کتاب: ۱. این کتاب از نظر فصاحت و بلاغت در خور تحسین می‌باشد، از لابلای مطالب بر می‌آید که مؤلف بعید است عرب زبان باشد، بلکه به احتمال پارسی زبان است زیرا در موارد بسیاری به اشعار پارسی استشهاد می‌نماید، حتی در جلد پنجم ص۳۳۷ رساله ی فارسی که دستور العمل اخلاقی یکی از بزرگان اهل معرفت است، بصورت کامل آورده است. ۲. دومین ویژگی آن این است که به نظر می‌رسد کامل‌ترین و جامع‌ترین شرحی است که به زبان عربی بر زیارت جامعه کبیره در زمان معاصر نوشته شده است، زیرا مؤلف بجز بررسی سلسله سند زیارت، سایر مباحثی که در زیارت مطرح است را بیان نموده است، یعنی مباحث لغوی، صرفی، نحوی، فقهی، کلامی، فلسفی، اخلاقی، عرفانی، روایی و تفسیری را تا جایی که مقدور بوده است مطرح کرده است و همین امر موجب شده است که حجم شرح نسبت به متن زیارت جامعه بسیار زیاد شود. ۳. از طرح مباحث فقهی در این شرح چنین استفاده می‌شود، که مؤلف در فقه امامیه صاحب نظر است و به درجه اجتهاد نائل گردیده است، زیرا در پایان مباحث فقهی نظر خود را ارائه می‌کند. برای نمونه به جلد اول صفحه ۳۶۷ الامر الثالث: الطواف بمراقه النبی و الائمة علیهم السلام، و صفحه ۳۶۹ الامر الرابع: تقبیل القبور، و صفحه ۳۷۰ الامر الخامس: فی وقت الزیارة و محلها، و صفحه ۳۷۱ مراجعه شود. ۴. از محاسن دیگر این شرح آن است که از نقل قول، حکایات و داستان‌های سست و بی سند که در مجامع علمی و کتب فنی قابل ارائه و دفاع نیست، جدا خودداری کرده است. و از این شیوه برای ترویج و تحکیم زیارت جامعه استفاده نکرده است، بلکه در این زمینه می‌گوید: «در زیارت جامعه ی کبیره در میان دانشمندان شیعی از چنان شهرتی برخوردار است که نیاز به بیان فضیلت ندارد، زیرا همگی به اتفاق آن را قبول نموده‌اند و به قرائت آن اقدام می‌نمایند، این زیارت از بهترین زیارت‌هایی است که مراتب ولایت و صفات امامت و حقایق ربوبیت در آن بصورت کامل و جامع مطرح شده است، و بسیاری از فضایل و مناقب اهل بیت علیهم‌السّلام در آن بیان شده است که در زیارات دیگر وجود ندارد.» ۵. پنجمین ویژگی این شرح آن است که موضوع این شرح اثبات ولایت و امامت و خلافت اهل بیت پیامبر علیهم‌السّلام است، که این مطلب به منزله فصل اخیر تمییز مذهب شیعه از مذاهب چهارگانه اهل سنت و جماعت است، در این گونه موارد معمولا نزاع‌های لفظی و تکفیرها و تفسیقها رواج دارد و بازار نسبت‌های ناروا و بهتان و افتراء دایر است، ولی مؤلف بزرگوار با کرامت و احترام متقابل مطالب اختلافی را در نهایت رعایت حقوق سایر برادران دینی و مذهبی، با دلایل نقلی و براهین عقلی اثبات کرده است، زیرا توهین به مقدسات دیگران برهان نقص آدمی است. در جلد اول صفحه ۲۱۶ به عنوان «ما روته العامة» روایاتی از طریق عامه نقل می‌کند که دلالت بر اهمیت ولایت امیرالمؤمنین و فرزندانش علیهم‌السّلام دارد. به عنوان مثال «و فیه ابو المؤید موفق بن احمد باسناده عن انس بن مالک قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : حب علی بن ابی طالب حسنة لا تضر معها سیئة و بغضه سیئة لا تنفع معها حسنة.» و نیز در جلد اول صفحه ی ۲۲۹ به بیان احادیثی از طریق عامه می‌پردازد که دلالت دارند بر این که هدف از ارسال انبیا و مرسلین ولایت پیامبر و امیرالمؤمنین و ائمه علیهم‌السّلام بوده است. به عنوان نمونه «ففیه عن طریق العامة ابراهیم بن محمد الحموینی من اعیان علماء العامة باسناده عن عبدالله بن مسعود قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : اتانی ملک فقال: یا محمد «و اسال من ارسلنا من قبلک من رسلنا» علی ما بعثوا؟ قال: علی ولایتک و ولایة علی بن ابی طالب». علاوه بر اینها در جلد اول صفحه ۲۳۱ و ۲۳۲ بحثی را با استناد به احادیث خاصه مطرح می‌کند که منکرین ولایت به شرط آنکه ولایت با دلیل و برهان به آنها معرفی نشده باشد و ناصبی و اهل دشمنی و خصومت با اهل ولایت نباشند و از تعصب خشک و تنسک جاهلانه مبرا باشند امید است اهل نجات باشند و از هلاکت و دوزخ رهایی یابند. ۶. آخرین ویژگی که برای این شرح در مقاله حاضر بیان می‌شود، روش تحقیقی مؤلف در مباحث علوم نظری اسلامی است، گرچه اکثر مطالب این شرح نقل قول صریح و غیر صریح و اقتباس از دیگران است، چون که مطالب کتاب دو بخش است، بخشی روایات است که از منابع و جوامع روایی نقل گردیده است و بخش دیگری غیر روایات است که از تامل در آنها فهمیده می‌شود که از آثار علمی دانشمندان گذشته است.