جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه متفکران غربی می کوشند با اندیشیدن درباره مدیریت تحولات دوره آخرالزمان که از آن تحت عنوان ظهور مسیح و جنگ پایان تاریخ یاد می کنند، بر این روی کرد آینده گرایانه تاکید نمایند. آنان معتقدند که با پیش بینی آینده، بهتر آن رامی توان ساخت.این مقاله نیز با نگاه آینده پژوهانه و با تاکید بر مکتب راه بردی شناخت، آیات و روایات و متون دینی اسلام ناب محمدی را بررسی می کند تا از متدولوژی تحلیلی جامع تفسیری درباره تحولات و رخ دادهای آینده بهره گیرد و راه بردهای لازم را برای شکل گیری و دست کاری در آینده بر اساس نص صریح آیات و روایات و بر پایه «تداوم ولایت» تدوین و تبیین نماید.

مهدویت و انتظار در رویکرد شیعی، تنها ناظر به آینده نیست؛ بلکه مکتبی تربیتی برای انسان معاصر است و به عنوان نظام تربیتی، اهداف، اصول و روش های خاصی دارد. این نوشتار، با هدف واکاوی و بازشناسی اهداف نظام تربیتی انتظار از میان روایات و معارف مهدوی با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است. از آن جا که آماده نبودن نفوس بشری برای پذیرش ولایت ائمه اطهار (ع) از عوامل غیبت به شمار می رود، انتظار به عنوان موهبتی الهی، برای رهایی از محرومیت ناشی از غیبت، درصدد تصحیح ارتباط آدمی با خلیفه الهی است؛ از این رو اهداف تربیتی متمرکز بر موضوع امامت و شامل معرفت و حب امام و اطاعت از اوست که هر یک به اهداف غایی همچون معرفت الهی، حب الهی و عبودیت و تقوای الهی می انجامند. همچنین برخی اهداف جزئی و واسطی نیز در این میان مطرح شده اند که عبارتنداز خودشناسی، دشمن شناسی، شناخت طبیعت، حب خویشتن، تولی و تبری و حب تمام موجودات، تحقق و وحدت خویشتن، تنظیم روابط با انسان های دیگر در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و بهره مندی صحیح از طبیعت.

فرجام شناسی، از آموزه های الهیاتی دینی است که به دلیل مرتبط بودن با آینده نادیده بشر از مباحث جذاب و تاثیرگذار در ادیان به شمار می رود. در این میان، ادیان ابراهیمی تصویر روشن تری از آینده برای پیروان خود ترسیم کرده اند، چنان که در دینی هم چون مسیحیت این آموزه اصلی و کلامی و تاثیرگذار در اعتقادات به شمار می رود. بازگشت دوباره مسیح و داوری نهایی و بهشت و دوزخ از جمله مباحث فرجام شناختی در آیین مسیحیت است. درک درست این اندیشه در مسیحیت، نیازمند آشنایی بی واسطه با آراء و نوشته های الهیاتی اندیشه ورزان و صاحب نظران این دین است که در هر یک از سه فرقه کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان قلم زده اند. در آیین پروتستان از آثار ارزش مند الهیاتی، کتاب نظام التعلیم فی علم اللاهوت القویم نوشته کشیش جیمز انس الامیرکانی است. از ویژگی بارز این کتاب شکل پرسش و پاسخی آن و نیز استنادات بی شمار به کتاب مقدس است که نویسنده در میان مباحث، ضمن طرح اندیشه های کاتولیکی به نقد آنها نیز می پردازد.

به موازات طرح جدی مساله زمینه سازی برای ظهور امام زمان (عج) در سال های اخیر، پرسش ها و شبهه هایی درباره ضرورت و گستره آن به وجود آمده که باورمندان به لزوم زمینه سازی و گستره مورد ادعای ایشان را به واکنش واداشته است. در این میان، آن چه مایه شگفتی شده، آن است که این شبهه ها را بیش تر باورمندان به مهدویت مطرح کرده اند، به گونه ای که هر کدام از آن ها برای اثبات نظر خویش و رد دیدگاه دیگری، به دسته ای از دلایل نقلی تمسک جسته اند. همین امر سبب شده است واقعیت مطلب، برای جویندگان حقیقت و وظیفه، مشتبه شود. آثار مهمی که التزام به هر یک از دیدگاه های مطرح شده می تواند بر بینش های اصلاحی فردی و به ویژه سیاست ها و برنامه ریزی های کلان اجتماعی بگذارد، نویسنده این مقاله را وادار کرده است برای این معضل، چاره ای بیندیشد.نویسنده این سطور، بی توجهی به جایگاه مبانی کلامی مربوط به مساله زمینه سازی برای ظهور و التزام به آن را در مسیر پژوهش، علت اصلی چنین چالشی می داند و بر این عقیده است که برای فهم فقیهانه این مساله و قبل از پرداختن به دلایل نقلی، ابتدا باید به سراغ مبانی کلامی مساله زمینه سازی ظهور رفت و با تبیین درست و التزام به آن، آیات و روایات مرتبط با موضوع را مبتنی بر آن تفسیر و تحلیل کرد.

شاید بتوان گفت، جامع ترین بیان برای تعریف دعا، «طلب به معنای عام» است که طلب تکوینی و سوال و درخواست فطری را شامل می شود. در واقع دعا، طلب خلق از خالق هستی و ایجاد ارتباط با او از طریق زبان سر، زبان قلب و زبان تکوین است.در نظام هستی، توجه خاص خداوند متعال بر بندگان، زمانی است که آنها از آمادگی، قابلیت و استعداد لازم برخوردار باشند.

در قرآن کریم، سه آیه شریفه با تعبیری مشترک از اراده الهی مبنی بر غلبه اسلام بر سایر ادیان خبر می دهند. با توجه به سیاق آیات، وعده مزبور به طور ویژه ناظر بر مغلوبیت نهایی دو دین محرف یهود و مسیحیت است. بنا بر روایات فریقین، تحقق این وعده الهی به دست مبارک امام مهدی (عج) و حضرت مسیح (ع) خواهد بود. البته بنا بر برخی قرائن قرآنی و روایی احتمالا بعد از این غلبه نهایی باز عده ای به صورت پنهانی و منافقانه بر عقاید انحرافی پیشین خود باقی خواهند ماند.

مقاله پیش رو، با نگاهی به مفهوم حکومت جهانی واحد، به نقد و بررسی چنین حکومتی از دو منظر کاملا متمایز سکولار و الهی می پردازد. اردوگاه غرب در اندیشه سیاسی خود بر ساختار و محتوای لیبرال ـ دموکراسی پای می فشارد، در حالی که مکتب اسلام در به تصویر کشاندن حاکمیت جهانی، به نظریه عدالت جهانی در پرتو حکومت جهان گستر مهدوی می اندیشد. روی کرد این نوشتار، تحلیلی ـ انتقادی است تا با حفظ جنبه پویایی بحث، عرصه را برای مباحث جامع تر و دقیق تر بگستراند و زمینه بهتری را برای طرح موضوع نظام جهانی واحد در مراکز علمی و فرهنگی و در سطح داخلی و بین المللی، فراهم سازد.

مهدویت پژوهی به سان حوزه ای دانشی، دارای ساختار و قواعد استاندارد مانند موضوع، مسائل، روش، مبانی و غایت است که در واقع این ساختار و قواعد در همه حوزه های دانشی مثل علم، رشته، میان رشته و گرایش ساری و جاری است. شناخت کامل و جامع از مهدویت پژوهی زمانی به دست می آید که بتوانیم درباره همه مولفه های ساختاری آن به گفت و گو بپردازیم. یعنی پیش از آن که به عرصه مهدویت پژوهی وارد شویم و به مباحث جزئی و درونی آن بپردازیم، لازم است به عرصه های بیرونی آن مانند موضوع شناسی، مسائل شناسی، روش شناسی، مبانی شناسی، غایت شناسی - که عرصه های کلی و درجه دو است - توجه نماییم. البته در این نوشتار با توجه به حجم محدود آن نمی توان همه مولفه های پیش گفته را به صورت مفصل به بحث گذاشت، بلکه در راستای رسالت و هدف این نوشتار، تنها به دو مورد از موارد فوق مثل موضوع شناسی و مسائل شناسی پرداخته می شود.

نوشتار پیش رو به یکی از مباحث مهم مهدویت پژوهی به نام «معرفت شناسی مهدویت پژوهی» می پردازد. رویکرد معرفت شناسی در حوزه مهدویت پژوهی رویکرد بیرونی و درجه دو است و در این نگرش، ابتدا واژگانی چون معرفت، معرفت شناسی، مهدویت پژوهی و معرفت شناسی مهدویت پژوهی، مفهوم شناسی شده و سپس به گونه های معرفت و چگونگی به کارگیری آن ها در حوزه مهدویت پژوهی پرداخته می شود. در فرایند بحث نیز به ساختار الگویی معرفت شناسی اشاره شده و الگوی مبناگرایی را به عنوان الگوی معرفت شناسی مهدویت پژوهی به خدمت خواهیم گرفت. در فرایند کار به قضایای بدیهی و نظری- که محور ساختار مبناگرایی است و نیز به ساز و کار تفریع قضایای نظری به بدیهی خواهیم پرداخت. در ادامه به قضایای بدیهی در حوزه مهدویت پژوهی همچون قضایای بدیهی عقلی، قضایای شهودی و قضایای برگرفته از نصوص دینی مانند آیات و روایات مبادرت می شود. در پایان نیز به گونه شناسی روایات مهدویت همچون روایات نمادین، سمبلیک، اخباری، ملاحمی، رمزی و... می پر دازیم.

آموزه های مهدویت به تاملاتی تازه نیاز دارد؛ تاملاتی در ساختار این اندیشه، تا آن را از قالب پراکنده هایی زیبا به سیمای سازمانی پربار درآورد. اندیشه مهدویت، شعاعی از پرتوی اصل امامت است که سازمانی بس دقیق و ظریف بر آموزه های آن حکومت می کند. در بازاندیشی این مفهوم باید به ابهامات و سوالات، توجهی وافر داشت که گاه در میان این سوالات نیمی از جواب و پیش طرحی از ساختار نهفته است.این نوشتار تلاش کرده تا گامی در این مسیر بردارد و پایه های اندیشه مهدویت را در معارف تربیتی و ولایی ترسیم نموده و اهداف امامت را در عرصه تربیت افراد، روابط میان مومنان و کلیت جامعه مشخص کند. ترسیم مبانی و اهداف امامت و مهدویت، مقدمه مناسب و لازمی است برای درک اصولی که امام (ع) در حرکت عظیم خویش به آن وفادار است. با تبیین این اصول، ساختاری ترسیم می شود که پایه ای است برای توضیح تفاوت میان مشی معصومین (ع) و گامی است برای درک حکمت های نهفته در هر یک.این نوشتار، آغازی است بر سلسله ای از تاملات که می کوشد تا بابی از حکمت های غیبت را بگشاید و طرحی را در میان آموزه های مهدویت دراندازد.