جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به امامت، سنگ بنای اصلی تفکر شیعه به شمار می‌رود. به دلیل همین اهمیت، در میان اصحاب ائمه علیهم السلام ، اظهار یا عدم پرده‌برداری از برخی مقامات و فضائل اهل‌بیت علیهم السلام باعث شده است که فرقه نگاران اسلامی، شیعیان را در فرقه‌های نسبتاً متعددی دسته‌بندی کنند. عبدالله بن ابی‌یعفور یکی از بزرگ‌ترین اصحاب امام صادق علیه السلام است که روایات فراوانی از وی در موضوعات مرتبط با امامت نقل شده است. برخی از نویسندگان جدید با استناد به چند گزارش تاریخی، تلاش نموده‌اند از او به‌عنوان نمونه‌ای از معتدلین شیعه تعبیر کنند که اعتقادی به مقامات الهی اهل‌بیت علیهم السلام نداشته است. این نگاه که رویکردی تاریخی داشته و با اکتفا به حداقل گزارش‌ها شکل گرفته است موجب گردیده تا به‌عنوان دستاویزی بر تکاملی بودن باورهای شیعی و نیز وجود اختلاف عقیدتی در میان اصحاب معاصر ائمه علیهم السلام مورد استناد قرار گیرد. نوشتار پیش رو در پی آن است که با بررسی روایات رسیده از عبدالله بن ابی یعفور، به‌صورت پدیدارشناسانه به دیدگاه دقیق وی در موضوع امامت دست یابد. همچنین در این مقاله، روش تاریخی مورداستفاده در نوشته‌های مذکور نیز به عرصه چالش و نقد علمی کشیده شده است.

در منابع معتبر اهل سنت، احاديث فراوانی با اسناد صحيح از پيامبر اکرم صل الله علیه وآله دربارۀ پیش گویی حضرت پیرامون ظهور دو گروه از راهبران جامعه بیان شده است: دستۀ اوّل، امامان حقّ و خلفای راستين که عمدتاً در قالب احاديث «اثناعشر» معرفی شده اند؛ و دستۀ دوّم، امامان و حاکمان جور. زبان احادیث نبوی دربارۀ دستۀ اول، بشارت آمیز و پیرامون دستۀ دوم، پرهیز آمیز و ترساننده است. پیامبر اکرم صل الله علیه وآله برای شناخت و تمییز هر یک از این دو گروه، شاخصه هایی را معرفی کرده اند. در اين نوشته، ضمن تبيين مضامين احاديث و تفکيک و مقايسۀ شاخصه های هر گروه در قبال همديگر، با دستاویز قرار دادن قاعدۀ «تُعرَف الاشياءُ باضدادها»، ثابت شده است که ویژگی های امامان حقّ، فقط بر ائمۀ اثناعشر علیهم السلام که اماميه باورمند به آن ها است، قابل انطباق بوده و تطبيق این ویژگی ها بر حاکمان جور، با محتوای رواياتی که عالمان اهل سنّت در منابع دست اول خود نقل کرده اند، ناسازگار است.

ثقة الاسلام کلینی، بیست حدیث را با مضمون وجود دوازده امام پس از پیامبر صل الله علیه وآله در «بَابُ مَا جَاءَ فِی الِاثْنَيْ عَشَر وَ النَّصِّ عَلَيْهِم» کتاب الکافی نقل کرده است. این اخبار از سوی برخی از معاصران مورد اشکال قرار گرفته و با تردید روبه رو شده است. مقالۀ حاضر نخست رابطۀ این باب در الکافی را با روایات مشابه در کتاب الغیبة نعمانی سنجیده و سپس با بررسی راویانی که به علت حضور آن ها، این روایات تضعیف شده اند، نشان می دهد که با توجه به قرائنی مانند طبقۀ این راویان بیشتر این روایات پیش از آغاز غیبت ضبط شده اند؛ از این رو حتی در فرض پذیرش این راویان یا تعلق آنان به فرق دیگر مانند واقفیه، نمی توان محتوای روایات آن ها را باطل دانسته و به جعلی بودن آن ها حکم نمود.