جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در اين پايان نامه ابتدا زندگينامه بدرالدين زركشى و تأليفات او شرح داده شده است. سپس، «خطاب» در سه بخش مورد بررسى قرار گرفته است: در بخش نخست، به معناى لغوى خطاب، واژه خطاب در قرآن كريم، خطاب در اصطلاح علم اصول، خطاب در عرفان، خطاب در علم اخلاق و ... پرداخته شده است. در بخش دوم، از وجوه مخاطبات و خطاب در قرآن سخن به ميان آمده است و در بخش سوم خطاب خداوند به انبياء اعظم بررسى شده است.

---

‫چکيده : اين پژوهش به تحليل مباني و معيارهاي آزادي سياسي و محدوده آن از منظر آموزه‌هاي قرآن کريم و مفادّ اعلاميه جهاني حقوق بشر مي‌پردازد. نويسنده در چهار فصل به بررسي ديدگاه‌هاي مشترک قرآن و اعلاميه جهاني حقوق بشر و اختلاف نظر آنان از لِحاظ مباني و معيارهاي آزادي و حقوق سياسي پرداخته و با توجّه به تعريف آزادي و سياست در اين دو مکتب، محدوده آزادي سياسي در آن ها را مشخّص نموده مي‌سازد. فصل اوّل به بررسي مفاهيم تحقيق و تاريخچه آن اختصاص دارد. بيان مفهوم حقوق، حق از ديدگاه فقهي و مکتب‌هاي فلسفي حقوق، مفهوم کلمه حق در قرآن کريم، معناي حقوق بشر و آزادي، مفهوم آزادي سياسي و نيز آزادي در قرآن و فقه اسلامي، از مباحث مربوط به مفاهيم در نخستين فصل محسوب مي‌شود. آن گاه نويسنده به تاريخچه انديشه حقوق بشر در اسلام، قرآن، حقوق بشر در غرب و اعلاميه جهاني حقوق بشر پرداخته و تاريخچه‌اي از آزادي سياسي در غرب، اسلام و قرآن ارائه مي‌کند. وي در فصل دوم ابتدا به بررسي مباني آزادي سياسي در اعلاميه جهاني حقوق بشر مي‌پردازد، سپس مباني هستي‌شناختي، انسان‌شناختي و معرفت‌شناختي آزادي سياسي در اعلاميه حقوق بشر را بررسيده و مباني اخلاقي و حقوقي (حقوق طبيعي) را که در آن‌ها بر فردگرايي، عقلانيت، کرامت انسان و برابري و عدالت تأکيد شده، شرح مي‌دهد. نگارنده در بخش دوم از اين فصل به مباني هستي شناختي، انسان شناختي، معرفت شناختي، اخلاقي و حقوقي آزادي سياسي از منظر آموزه‌هاي قرآن کريم مي‌پردازد و توجّه به فطرت انسان، آزادي و اختيار او، کرامت ذاتي انسان به عدالت، خليفه خدا بودن انسان، تکليف مداري و خدا محوري را از مهم ترين مباني قرآني در آزادي سياسي عنوان مي‌کند. او در فصل سوم از نوشتار خود، حوزه و موارد آزادي سياسي و محدوده آن از ديدگاه قرآن کريم و اعلاميه جهاني حقوق بشر را واکاوي کرده و مشارکت در انتخاب حاکم و تأسيس دولت، مشارکت مردم در فرآيند تصميم‌گيري و مشارکت در فرآيند نظارت بر عملکرد دولت را از موارد و حوزه‌هاي سياسي در قرآن قلمداد مي‌کند؛ همچنين تشکيل احزاب و جمعيت‌ها، آزادي حق انتخاب شدن و آزادي قلم و بيان را از موارد آزادي سياسي بر مي‌شمارد. مباني مشروعيت حکومت الهي و مردمي بودن آن، از ديگر مطالب اين فصل محسوب مي‌شود. در فصل چهارم نيز موانع و محدوده‌هاي آزادي سياسي از ديدگاه قرآن و اعلاميه جهاني حقوق بشر تبيين گرديده است.

‫اين پژوهش در پنج فصل به ابعاد مختلف و آثار زيانبار اقتصادي احتکار در فقه اماميه مي‌پردازد و وظيفه دولت اسلامي در جلوگيري از آن و مجازات‌هاي در نظر گرفته شده در فقه شيعه براي محتکر را بررسي مي‌کند. در مقدّمه نوشتار حاضر ضمن بررسي فرضيه‌هاي تحقيق و اهمّيت آن، به روش‌شناسي بحث اشاره و هدف از اين تحقيق بيان گرديده است. نويسنده در فصل اوّل نيز ابتدا به مفهوم شناسي احتکار و مفاهيم مشابه و مترادف آن پرداخته و از منظري فقهي و اقتصادي مفهوم احتکار را بيان مي‌کند. سپس در فصل دوم حکم شرعي و موارد احتکار را با بيان ادّله فقهي آن واکاوي کرده و دو ديدگاه مشهور فقهاي اماميه در مقوله حکم احتکار و مجازات اسلامي محتکر را بسط و شرح مي‌دهد. از نظر نگارنده مشهور فقهاي اماميه قائل به حُرمت احتکارند و مفهوم آن را با انبارداري و ذخيره کالا جدا مي‌انگارند و در مقابل، برخي ديگر از آن‌ها که تعدادشان بسي اندک است نيز قائل به کراهت احتکار هستند. وي ضمن دقّت در استدلال‌هاي هر دو گروه از فقيهان مزبور، ادلّه حرمت احتکار را تقويت مي‌کند. تفاوت موارد احتکار از نظر حکم اولي و حکم حکومتي و شمول آن در حکم حکومتي، نسبت به تمام مايحتاج عمومي مردم مسلمان در جامعه اسلامي، از ديگر مباحث مهمّ مطرح شده در اين فصل محسوب مي‌شود. فصل سوم به عوامل زمينه ساز و آثار مخرّب اقتصادي احتکار اختصاص دارد، که زيان‌هاي آن از لِحاظ اخلاقي، اجتماعي و سياسي نيز بيان گرديده و انحصار احتکار فقط از جنبه اقتصادي در نظر گرفته نشده و انحصار اقتصادي يک کشور و جامعه نيز همان نوع و شکل تغيير يافته احتکار قلمداد گرديده و از مصاديق احتکار حرام شمرده شده، که معمولاً با اهداف فرهنگي، سياسي و اجتماعي و حتّي نظامي صورت مي‌پذيرد. در بخش دوم روش‌هاي بازدارنده شرعي احتکار، وظيفه خطير دولت اسلامي در جلوگيري از آن، مجازات محتکر و تعزير وي بيان شده و شيوه‌هاي مختلف برخورد با محتکران همچون: قيمت‌گذاري و کنترل قيمت‌ها، کنترل بازار کالا و راهکارهاي اخلاقي و فرهنگي ارشاد آنان ذکر مي‌شود.

‫روشن‌فکر نسبت به آسيب‌ها و مشکلات زمان خويش آگاه‌تر از ديگران بوده، و براي پرسش‌هاي موجود در جامعه پاسخ داشته، يا درصدد يافتن پاسخ آن‌ها است. روشن‌فکر وجدان بيدار جامعه خويش است. نخستين جرقه‌هاي روشن‌فکري در ايران از ابتداي قرن 19 ميلادي و با آغاز ارتباطات گسترده ايران با غرب در دوره قاجاريه شکل گرفت. در شهريور سال 1320 شمسي که پهلوي دوم بر مسند قدرت تکطه زد، دو طيف روشن‌فکري در ايران وجود داشت؛ يک طيف تکنوکرات‌ها و بروکرات‌ها بودند، که با شتاب و بهره‌گيري از افزايش درآمد نفت و پيروي از نظريه مدرنيزاسيون در پي تکميل و اتمام پروژه نا‌تمام غرب‌گرايي در ايران بودند. طيف ديگر روشن‌فکري، اپوزيسيون، اعم از چپ و راست و مذهبي بودند، که نقطه اشتراک آن‌ها احساس هويت ملي و به چالش کشاندن امپرياليسم، روشن‌فکران نسل اول و استبداد داخلي بود. جريان چپ در قالب حزب توده و ماهيت پنهاني مارکسيستي، در دهه بيست از محبوبيت زيادي برخوردار بود. هدف آن‌ها متحد ساختن توده‌ها، کارگران، دهقانان، صنعتگران و روشن‌فکران مترقي در برابر امپرياليسم، سرمايه‌داران، فئودال‌ها و بورژوازي وابسته بود. از ديگر جريانات سياسي مي‌توان به جريان چپ نو، ملي‌گرايي، ناسيوناليسم، جبهه ملي به رهبري مصدق و نيروهاي مذهبي به رهبري آيت‌الله کاشاني و نواب صفوي اشاره کرد. جريان‌هاي مذهبي در دوره پهلوي دوم، يکي از جريان‌هاي تأثيرگذار محسوب مي‌شد که از دهه چهل به بعد، به مبارزات سياسي هويت تازه‌اي بخشيد. در اين ميان سهم روحانيون نو‌انديش و انقلابي با محوريت امام خميني( بسيار پررنگ بود. روشن‌فکران مذهبي در دو دسته غيرروحاني مانند بازرگان و شريعتي، و روحاني بودند؛ که طيف روحاني با انديشه بومي و شيعي خود در قالب تئوري ولايت فقيه توانست حکومت پهلوي دوم را سرنگون کند و انقلاب اسلامي را به رهبري امام خميني( به ثمر برساند.

‫نوشتار حاضر جايگاه احکام ثانويه در فقه شيعه اماميه و ضوابط کلي فقهي حاکم بر آن، همراه با ذکر مصاديقي از عناوين ثانويه با توجه به ويژگي‌هاي اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي عصر کنوني را بررسيده و اصول و ضوابط مربوط به آن را از قرآن و سنت استخراج مي‌کند. نگارنده در چهار فصل اين پژوهش را به انجام رسانده است. وي در مقدمه تعريفي از عناوين ثانويه و اوليه در فقه ارائه داده و ضمن تشريح مفهوم آن‌ها از لحاظ لغوي و اصطلاحي، حکم شرعي، اقسام حکم شرعي، حکم تکليفي، حکم وضعي، حکم اولي، حکم ثانوي، حکم واقعي و حکم ظاهري را نيز بازمي‌گويد. در فصل اول جايگاه عناوين ثانويه و ارتباط ادله آن ها با ادله احکام اوليه واکاوي، و کوشيده شده تا اصول کلي حاکم بر مشروعيت احکام و عناوين ثانويه در فقه اماميه از قرآن و سنت استخراج و اقوال مختلف تجزيه و تحليل شود. نويسنده در اين زمينه قول به تعارض عناوين اوليه و ثانويه، قول به تخصصي بودن اين عناوين، قول بر حکومت داشتن عناوين ثانويه بر اوليه، قول به جمع عرفي بين آن‌ها و قول به تفصيل بين اين عنوان‌ها را ارزيابي مي‌کند. در فصل دوم تأثير مکان و زمان بر عناوين ثانويه در فقه اماميه بررسي گرديده و برخي عوامل تأثيرگذار بر آن، مانند مسايل اجتماعي و اقتصادي جديد و مسايل مستحدثه که نياز به ديدگاهي نو در پاره‌اي عناوين و احکام اوليه دارد، تحليل شده است. فصل سوم به نقش عناوين و احکام ثانويه در حيات اجتماعي انسان اختصاص دارد و حل بسياري مشکلات در فقه اماميه اعم از عبادات و معاملات به وسيله وضع عناوين ثانويه همچون: احکام حج، احکام نماز، احکام سياسي و اجتماعي، احکام اقتصادي، احکام پزشکي، احکام قضايي و... بررسي مي‌شود. فصل چهارم به مصاديق برخي عناوين ثانويه در فقه اماميه مي‌پردازد که با استفاده از قواعد فقهي و ادله قرآن و سنت، راه چاره‌اي براي برون رفت از عسر و حرج در شريعت اسلام با وضع عناوين و احکام ثانويه، مانند تقيه، نفي ضرر و ضرار و... بيان شده است.

---

‫در اين پژوهش به ابعاد مختلف حقوق جنين، مانند سلامت جنين و حقوق انساني و مالي وي، از ديدگاه فقه حنفي و فقه امامي و قوانين کشور عراق پرداخته شده است. نويسنده در چهار فصل حقوق مالي، مراحل تکوين و ساير حقوق جنين را از اين سه منظر بررسي نموده است. در فصل اول، به بحث در مورد رابطه شريعت و انسان و دايره گسترده آن در مورد حقوق انسان و توجه به کرامت انساني پرداخته شده است. نويسنده در اين بخش به اهميت نسل و ازدياد آن در شريعت اسلامي پرداخته و معناي لغوي و اصطلاحي حق و اقسام حق نزد اماميه و حنفيه اشاره نموده و حقوق الهي، حقوق بندگان خدا، جمع بين حقوق، معناي عبادت و فرق ميان حق و حکم را بررسي نموده است. وي آن گاه در مورد مراحل تکوين جنين بحث کرده و به بررسي تطبيقي ديدگاه فقهاي اماميه و حنفيه و قوانين موضوعه عراق در مورد مفهوم جنين و مراحل شکل‌گيري آن و سير تکاملي خلقت انسان پرداخته و ديدگاه مفسران اين دو فرقه در مورد آيات قرآني مربوط به جنين و رشد و مراحل خلقت آن در رحم مادر را بيان نموده است. در فصل دوم، حقوق مربوط به سلامتي جنين از نگاه فقه اماميه و حنفيه و قوانين موضوعه عراق، اثبات کليه حقوق انساني براي جنين به عنوان انسان، و حرمت قتل جنين و هر گونه اضرار به آن در دوران حاملگي وحکم سقط جنين و حرمت و موارد جواز آن از منظرفقهي و حقوقي بررسي شده است. در فصل سوم، حقوق جنين از لحاظ نسب و دين مورد بحث و بررسي قرار گرفته و روايات اسلامي در اين زمينه از منظر فقه اماميه و فقه حنفيه تبيين گرديده است. در فصل چهارم، حقوق مالي جنين مانند ارث، نفقه زن حامله و معيارهاي مالکيت جنين بر اين حقوق مالي از منظر فقه اماميه و حنفيه و قوانين موضوعه عراق بيان شده است.

---

‫از موضوعات بسيار مهم که در تاريخ تشيع بايد بررسي شود، نقش افراد تأثيرگذار در تاريخ تشيع است. فرزندان امام سجاد عليه السلام از جمله کساني بوده‌اند که در تاريخ تشيع نقش داشته‌اند. برخي از آنان عليه ستم اموي دست به قيام زدند و برخي از آنان با هجرت خويش به منظور نشر فرهنگ و معارف اسلامي، در تاريخ تشيع تأثيرگذار بودند. اين پژوهش به منظور تبيين نقش تاريخي فرزندان امام سجاد عليه السلام، در سه فصل انجام شده است. نويسنده در کليات، به طرح تحقيق، مفاهيم مورد نظر در پژوهش، وضعيت سياسي عصر امام سجاد عليه السلام، جنبش‌هاي به وجود آمده در دوران حيات امام سجاد عليه السلام، شيوه مبارزه امام سجاد عليه السلام در برابر خلافت اموي، وضعيت فرهنگي دوران امام سجاد، وضعيت فرهنگي دستگاه خلافت اموي، فعاليت گروه‌هاي فکري و مبارزه امام با اين گروه‌ها، و معرفي فرزندان امام سجاد عليه السلام پرداخته است. سپس پيرامون «اقدامات سياسي و اجتماعي فرزندان امام سجاد عليه السلام» بحث شده است که وضعيت سياسي عصر امام باقر عليه السلام، زيد در زمان امام باقر عليه السلام و جنبش‌ها و قيام‌هاي دوران فرزندان امام سجاد عليه السلام بررسي شده است. پس از آن، نگارنده به وضعيت علمي و فرهنگي فرزندان امام سجاد عليه السلام پرداخته است. وي اوضاع فرهنگي- اجتماعي دوران امام باقر عليه السلام را مطرح نموده و ذيل آن، به جايگاه علمي امام باقر عليه السلام، ظهور انحرافات فکري در عصر امام باقر عليه السلام و سپس به شرايط فرهنگي دوران فرزندان ديگر امام سجاد عليه السلام پرداخته است. نويسنده در پايان، سه مطلب را به عنوان نتيجه بيان نموده است: 1. نبود پژوهشي منسجم درباره فرزندان امام سجاد عليه السلام و معرفي کتاب «بحرالانساب الکبير في انساب العلويين» به عنوان معتبرترين منبع بين فريقين در اين موضوع؛ 2. اعلام تعداد فرزندان امام سجاد عليه السلام و کمترين تعداد و بيشترين تعداد فرزندان امام عليه السلام بر اساس اعلام منابع؛ 3. برگزيده بودن فرزندان امام سجاد عليه السلام در زمان خويش که برخي به قيام عليه حکومت اموي پرداختند و برخي ديگر در حوزه فرهنگي در پيشبرد اهداف اسلام ناب، تلاش نمودند.