جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

. نوشتار حاضر "شناخت خدا و صفاتش " را در آثار غزالی جستجو می کند و عهده دار بررسی اندیشه های این اندیشه ور بزرگ در زمینه خداشناسی است . این جستار کوتاه پس از گذر از مقدمات لازم، براهین اثبات وجود خدا و دلایل و راههای اثبات یگانگی حضرت حق را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اندیشه های غزالی در این باب پرداخته است . همچنین در این مقاله نوع نگرش غزالی به صفات حق تعالی و مشرب او در اثبات این صفات مورد تحلیل قرار گرفته و حتی المقدور اختلافهای موجود در مباحث فوق ریشه یابی شده است . نظر به اینکه غزالی از شاخص ترین چهره های کلام اشعری است و نیز با توجه به اینکه مهمترین نزاع های علمی با فلاسفه و معتزله بوسیله او انجام گرفته است، بررسی نظراتش علاوه بر شناساندن آراء شخصی او آراء متکلمین را در برابر فلاسفه و افکار اشاعره را در مقابل معتزله می شناساند و بدین وسیله عملا مبانی نظرات علمی و یا تعصب های مذهبی و فرقه ای را نیز در لابلای بحثها تبیین می کند. گرایشهای عرفانی این متکلم برجسته و رویکرد عمیق او به خداشناسی قلبی در کنار سنگین ترین مباحث نظری، این رساله را وادار کرده تا در ضمن بررسی مبانی نظری و استدلالهای عقلی او، از توجه به خداشناسی عملی و "راه دل" نیز غفلت ورزد و لذا می توان گفت آشنایی اجمالی با شیوه خداشناسی و عرفا نیز عملا جزء دستاوردهای این گزارش قرار گرفته است . گرچه رسالت این رساله "نقد" آراء ابوحامد را در بر نمی گیرد ولی حالت ستیهندگی افکار و نظرات او خود به خود گزارشگر را گاهی از مقام گردآوری به صحنه داوری کشانیده است ./

موضوع تکثرگرایی دینی از جمله مسائل جدید است که در حوزه معارفی از قبیل کلام جدید، فلسفه دین و دین پژوهی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. در این رساله سعی بر آن است که این موضوع به صورت تطبیقی ، تحلیلی، توصیفی، علّی و پدیدارشناسانه در دو حوزه بررسی و تحلیل گردد. ابتدا نظریه موسوم به پلورالیزم دینی درغرب و با تأکید بر نظرات یکی از مدافعان آن، جان هیک بررسی شده است و در ادامه با استناد به برخی آیات قرآنی به نگرش و تلقی اسلام از موضوع تکثرگرایی در دین توجه شده است. آنچه ذیلاً آمده است، اجمال برخی مطالبی است که در رساله به تفصیل و مستدل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 1- در نظریه پلورالیزم دینی، تکثر ادیان معلول تکثر تجارب دینی انسان و به تبع آن تکثر تصورات و پدیدارهای مختلف از خدا و در نهایت تکثر در حقایق و باورهای دینی است، در حالی که در نظریه مختار پلورالیزم در دین، تکثر ادیان معلوم و نتیجه تجلی و ظهور وحدت حقه دینی برای انسان است. در حقیقت تکثرات دینی از دیدگاه نظریه اول انسانی و بشری، و از دیدگاه نظریه دوم الهی و وحیانی است. به همین دلیل حقانیت و صدق تعالیم و باورهای ادیان از دیدگاه تکثر گرایی مطرح در غرب،معلول اعتبار معرفت شناختی تجربه دینی، به مثابه تجارب انسانی و همسو با تجارب حسی است، در حالی که حقانیت دینی از دیدگاه نظریه پلورالیزم در دین معلول انتساب آن به تکثر در تجلی وحدت حقه دینی است. 2- در نظریه پلورالیزم دینی علاوه بر این که به اقسام چندگانه‎ای از پلورالیزم توجه شده است، اما ارتباط بین دو نوع اصلی آن، یعنی پلورالیزم نجات و رستگاری و پلورالیزم حقایق دینی از وضوح و تبیین کاملی برخوردار نیست، در حالی که در نظر پلورالیزم در دین، ارتباط و تلازم بین این دو نوع پلورالیزم مشخص و بین است. بر این اساس، پلورالیزم نجات و رستگاری لازمة اصالت تعدد ادیان و پلورالیزم حقایق دینی تلقی شده است. 3- نظریه پلورالیزم دینی اساساً و ماهیتاً مسیحی مآبانه است، به این دلیل که خاستگاه‎ها، ریشه‎ها، علل و عوامل بروز و ظهور این نظریه بر مبانی و مبادی معرفت شناسی مسیحیت استوار گردیده است، در حالی که نگرش اسلامی درباره پلورالیزم، واکنش و عکس العمل سلسله‎ای از حوادث تاریخی و معرفتی نیست، بلکه مبانی و ماهیت مختص به خود را دارا است. 4- نظریه تجربه دینی که همسو با ساختار معرفت شناسی کانت و نظریه ویتگنشتاین ارائه شده است، نه اثبات کننده پلورالیزم در حقایق دینی است و نه پلورالیزم در نجات و رستگاری. حداکثر نتیجه‎ای که از فرض تجارب دینی مختلف قابل استنباط است، پذیرش تصورات مختلف از امور غیر مادی است که هیک آنها را پدیدارهای واقعیت مطلق نامیده است. به همین ترتیب آنچه وی ازواقعیت مطلق ارائه کرده است، اولاً و بالذات به پلورالیزم در تصورات متعلق است، و به تبع آن به پلورالیزم در حقایق دینی قابل تسرّی است. قابل ذکر است که لازمة پذیرش مطلق تجارب دینی آنگونه، نسبیت در فهم و لازمة پذیرش حقایق متکثر دینی نسبیّت درحقیقت است. نسبیت در حقانیت‎های دینی هم چنین موجب بی معنا انگاری و اثبات ناپذیری گزاره‎های دینی و تنزل دین از امری الهی به امری بشری وانسانی می‎گردد. 5- ادله‎ای چون «هدایت عام الهی»، «برهان تکافو» و «نقض برخی اصول مسیحیت» که مورد استناد هیک در اثبات پلورالیزم قرار گرفته است، مقدمات و مقومات لازم برای اثبات نتیجه مورد نظر را ندارد و از این حیث قابلیت اثبات نظریه مورد ادعا را ندارد.

چکیده (فارسی): چکیده "معنای زندگی چیست؟"پرسش مبهمی است که یافتن پاسخ آن، آرزوی دیرینه ی انسان، از گذشته تا کنون بوده است. ذهن و ضمیر انسان ها از دیر باز با پرسش های بنیادینی از هستی مواجه بوده و هست. مجموعه ی سؤالاتی که بر محور وجود و بودن در این جهان متمرکز بوده اند، در اندیشه ی انسان امروز خود را در پرسش از معنای زندگی نشان می دهند. گرت تامسون، فیلسوف معاصر آمریکایی، یکی از کسانی است که سال ها به وجه فلسفی مسئله ی معنای زندگی پرداخته است. آراء اصلی او در این رابطه در کتاب در باب معنای زندگی آمده است. تامسون مجموعه پاسخ هایی که تاکنون به پرسش معنای زندگی داده شده است را به سه دسته تقسیم کرده است. مطابق طرح تامسون در بخش اول به ارتباط معنای زندگی با وجود خدا و غایتمندی جهان در بخش دوم به ارتباط معنای زندگی با ارزش های ابزاری و غیر ابزاری و در بخش سوم به ارتباط معنای زندگی و ارزش های ابرازگر پرداخته می شود. در این رساله با بهره گیری از کتاب در باب معنای زندگی تفسیری روشنگر از آراء تامسون ارائه و نسبت دیدگاه های او با دیگر دیدگاه ها درباره ی خدا، اخلاق و معنای زندگی سنجیده می شود. در این تفسیر، به ویژه در نتیجة رساله، پس از بازبینی نگرش تامسون به معنای زندگی، از منظری انتقادی و تا حدی مقایسه ای، استواری و اعتبار عقلانی این نگرش مورد بررسی قرار می گیرد

ما در این تحقیق بر آنیم تا حیات معقول را از دیدگاه علاّمه جعفری بیان، و مسائل آن را بررسی کنیم.پرسش هایی که در این بحث به ذهن می رسند، عبارتند از: 1. حیات معقول (از منظر علاّمه جعفری) چیست؟ 2. آیا حیات معقول، غیر از حیاتی است که بیشتر انسان ها دارند؟ 3. ارتباط این بحث با بحث انسان کامل و هدف آفرینش چیست؟ 4. آیا چنین حیاتی ممکن الحصول است؟ حیات معقول از دیدگاه علاّمه جعفری پنج عنصر اصلی دارد: 1. آگاهی; 2. تنظیم عوامل جبری زندگی; 3. این تنظیم ها باید درمسیر هدف های تکامل باشد; 4. شخصیت انسان; 5. ورود به هدف اعلای زندگی. استاد با نگاهی عمیق به آثار و عقاید متفکّران مغرب زمین مانند راسل، سارتر، بالزاک، تولستوی و دیگران، خود را به شدّت با بعضی از آن ها درگیر احساس می کند و مسائل این بحث را می شکافد.حیات معقول، در برابر حیات طبیعی محض قرار دارد که بیشتر مردم در آن غوطه ورند و با انگیزه های واهی به همان رضایت می دهند وازتلاش برای رسیدن به مراحل بالاتر شانه خالی می کنند و همین زندگی را هدف قرار میدهند.هدف اصلی حیات، رسیدن بشر به کمال نهایی است. بحث هدف آفرینش با بحث حیات معقول مساوی نیست; بلکه یکی از عناصر حیات معقول است و بحث انسان کامل هم به این بحث شباهت هایی دارد; ولی با هم تفاوت دارند. به عبارتی می توان حیات معقول را مقدّمه ای برای انسان کامل شدن دانست; البتّه نه به نحو دقیق آن; چرا که انسان کامل نیز دارای حیات معقول است.در بحث بعد ثابت کردیم که حیات معقول، نه تنها امر آرمانی و دست نیافتنی نیست، بلکه به طور کامل امکان پذیر است; چرا که ورود انسان های بی شمار درحیات معقول در طول تاریخ قابل انکار نیست و وقوع امر، کامل ترین دلیل بر امکان آن است. آگاهی یافتن امری ممکن است; چرا که زندگی بدون مدیریت، و مدیریت بدون آگاهی امکان *. انسان قادر است عوامل جبری را در مسیر هدف های تکاملی تنظیم کند; چرا که از ابتدای آفرینش، غلبه بر عوامل جبری و شبه جبری، تلاش بشر بوده است.شخصیت انسان هم انعطاف پذیر است; زیرا آموزش و پرورش، امری است که در تمام دنیا روی آن صحّه می گذارند.عنصر آخر حیات معقول هم که ورود به هدف اعلای زندگی شمرده می شود، به طور کامل ممکن الحصول است; زیرا انسان، فطرت کمال جویی دارد و نباید به هیچ هدف سطحی قانع شود.اومانیسم و راسیونالیسم و دیگر مکاتب نمی توانند انسان را به مقصد برسانند; چرا که عقل انسان، به درک مسائل ماورای حسّی قادر نیست; پس نمی تواند برنامه جامع و کاملی برای رسیدن به مقصد نهایی به انسان تحویل دهد; بنابر این باید به عقل همراه با وحی رجوع شود.

این رساله ترجمه و تحقیقی است از کتاب مسأله خدا(چاپ ‎2001) که توسط مایکل پالمر به نگارش درآمده است. در این اثر که در شش فصل تدوین یافته است، مولف با یک نگاه فلسفی به بررسی برهان وجود شناختی، برهان جهان شناختی، برهان نظم، برهان اخلاقی، برهان عمل گرایانه و برهان مبتنی بر معجزه در زمینه اثبات خداوند می پردازد. فصل سوم کتاب که موضوع رساله ما نیز می باشد، به بررسی برهان نظم از دیدگاه فلاسفة صاحب نظری همچون آکویناس، ویلیام پالی، دیوید هیوم، ایمانوئل کانت و ریچارد سو ن برن پرداخته است. مایکل پالمر از اساتید برجستة دانشگاه برستیول و دانشگاه ماربورگ می باشد و سالیان زیادی است که رئیس بخش فلسفة دین در موسسة زبان شناسی شهر منچستر است. از ایشان کتاب های متعددی چاپ شده است که کتاب اخیر ایشان صمسأله خدا با استقبال گسترده مجامع علمی روبرو شده است. آرای فلسفی پالمر هر چه باشد، سعه معلومات و احاطه وی بر فلسفه و کلام و فرهنگ غرب را نشان می دهد. استنباطهای وی از نظرات فلسفی دیوید هیوم و ویلیام پالی و قدرت استخراج لوازم دقیق و نامحسوس نظرات آنها و دید انتقادی نسبت به آرای فلسفی سویین برن ازجمله مباحثی است که برای ما سودمند و تحسین برانگیز است. هدف مولف در بحث از برهان نظم ایسن است که خواننده را با تقریررات گوناگون برهان نظم و اشکالاتی که بر ان وارد شده است آشنا سازد. در پایان وی به تقریری از این برهان می پردازد که با نظریة تکامل، که چالشی جدی ای در مقابل برهان نظم تلقی می شد، نیز همخوانی دارد. علاوه بر مقدمه ای که در اول رساله آورده شده است، در پایان برخی توضیحات نیز اضافه شده است که امید است در روشنگری بحث موثر واقع بشود.

این رساله نظریه ی شناخت اسپینوزا را مورد بحث قرار می دهد. در این رساله تلاش شده است نظریه ی شناخت اسپینوزا در ارتباط با موضوعات متنوعی مانند روش شناسی، تخیل، حقیقت و خطا و... با توجه به توصیفات خود اسپینوزا ارائه گردد. این موضوعات به طرز نظام مند تحلیل می شوند تا معرفت درست و دقیقی از این نظام معرفتی به دست داده شود. و نیز نظام معرفتی اسپینوزا با دیگر نظامهای معرفتی مقایسه می گردد تا تصویر دقیقتری از آن نظام عرضه شود. این رساله در چهار فصل تنظیم گردیده است. که به روش تصور و متعلق آن حقیقت و خطا و انواع شناخت بحث کرده است در این پژوهش تلاش شده است شرح کاملی از معرفت شناسی اسپینوزا ارائه شود، و موضوعات به طریقی بدیع و نظام مند تحلیل شده اند. واژگان کلیدی: جوهر، صفات، حالات، تصور، حقیقت، خطا، تخیل، عقل، و شنود.

کتابنامه: ص. ۱۶۵-‎۱۷۰؛ همچنین بصورت زیرنویس // امید به زندگانی جاودن سبب گردیده است که انسان باورهای گوناگون را در باب حیات پس از مرگ پیدا کند که تناسخ یکی از آنهاست، این ایده که دیرینه ای طولانی دارد از سوی موافقان و مخالفان آن به بحث گذارده شده است. در اسلام بویژه در مکتب تشیع اگر چه عقیده تناسخ از ناحیه پیشوایان معصوم (ع) ابطال گردیده است. لیکن خردورزان و اندیشوران آن مکتب را از تفکر در آن زمینه باز نداشته است که صدرا و سهروردی به عنوان پرچمداران دو مکتب حکمت متعالیه و اشراق از جمله ایشانند. در این نوشتار، ضمن مرور بر تاریخچه این نگرش بشری، و بیان تقسیمات مربوط به آن، انظار و آراء دو فیلسوف مزبور در این باب نیز به اجمال بررسی و مقایسه گشته است، هر چند سهروردی در ابطال تناسخ همانند ملاصدرا به وضوح سخن نگفته است؛ اما بیانات او در این مقوله روشنگری شگرفی در متفکران پس از خودش ایجاد نموده است که صدرالمتألهین را می توان جامع و کامل کننده این ابحاث به شمار می رود. به هر حال، اگر چه بطلان نقلی و علمی تناسخ خدشه ناپذیر به نظر می رسد، اما درباره محال بودن عقلی آن و بررسی تأثیرات این نظریه، مجال بحث و تأمل باقی است.

عالم برزخ و مثال یکی از مسائل مهم فلسفی، عرفانی وکلامی است که از دور زمان تا بحال مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. عالم برزخ عالمی است روحانی که از سویی به دلیل تجرد از ماده شبیه عالم مجردات محض است و از سوی دیگر به خاطر دارا بودن بعضی از آثار ماده (مانند شکل و مقدار) شبیه عالم مادیات محض است. این عالم دارای دو نوع نزولی و صعودی است، برزخ نزولی برزخی است که در سیر نزول وجود بین عالم مجردات و عالم مادیات قرار گرفته است و برزخ صعودی برزخی است که در سیر صعودی وجود بین عالم ماده و عالم مجردات قرار می گیرد. آیات قرآن و روایات متعددی بر وجود هر دو نوع برزخ (صعودی و نزولی) دلالت دارند. نظریات در مورد برزخ نزولی وماهیت آن از سوی متفکرین اسلامی متفاوت بوده است چنانکه بعضی از حکمای اسلامی مانند شیخ اشراق و ملاصدرا معتقد به آن بوده اند و بر وجود آن برهان اقامه کرده اند. اما بعضی از حکما مانند حکمای مشاء و اتباع آنها مانند ابن سینا و فیاض لاهیجی به دلیل اینکه در هستی شناسی خود وجود عالمی نیمه مجرد را نپذیرفته اند منکر عالم برزخ نزولی شده اند و عمده دلیل آنها بر این مطلب عدم انفکاک بین صورت و ماده است. دلایل و براهین متعددی بر وجود برزخ نزولی اقامه شده است که از مهم ترین آنها می توان به قاعده امکان اشرف و لزوم واسطه بین مجرد مادی اشاره کرد. نظریات در مورد برزخ صعودی بین حکمای اسلامی نیز مانند نزولی مختلف بوده است شیخ اشراق و فیاض لاهیجی منکر چنین عالم شده اند چنانکه به عقیده شیخ اشراق نفوس انسانها پس از مرگ اگر در علم و عمل کامل باشند متصل به عالم عقول می شوند و در غیر این صورت با قالب های مثالی که از پیش در عالم مثل معلقه وجود دارند، همراه خواهند بود. و به نظر فیاض هیچ نفسی از انسانها پس از مرگ همراه با بدن نیست بلکه آنچه از انسانها باقی می ماند چیزی جز ارواح نامتجسد نیست. ملاصدرا معتقد به عالم برزخ بوده است. به عقیده ایشان تمام نفوس پس از مرگ در برزخ همراه با بدنهایی هستند که این بدنها ناشی از افعال و ملکات نفسانی انسانها است که در دنیا کسب کرده اند.

ابن عربی معتقد است در انسان نیروی ادراک کننده دیگری غیر از عقل یافت می شود که عرصه فعالیت این نیرو پهنه «خیال» است که در آن، جمع میان اضداد پدیدار می شود؛ زیرا نزد حسّ و عقل جمع میان دو ضد، ممتنع است. عالم خیال نزدیکترین دلالت به حق است، زیرا حضرت حق، اول است و آخر، ظاهر است و باطن. لذا عارف جز از راه جمع کردن میان دو ضد، شناخته نمی شود. ابن عربی، خیال را منزل الفت جامع میان حق و خلق و همان صورتی می داند که انسان بر آن آفریده شده است و این آگاهی را نیرومندترین آگاهی می داند که بوسیله آن عارف و احدّیت حق را درکثرت خلق ادراک می کند. ابن عربی معتقد است خیال، تنها آنچه را دارای صورت محسوس یا مرکب از اجزاء محسوس است و توسط قوه مصوره ترکیب می شود، نگه می دارد و از این رهگذر، صورتی را به دست می دهد که در حس موجود نیست اما برای بیننده محسوس است. وی در نظریه عرفانی خویش از عالم خیال به عنوان طریق معرفت الله نام می برد. همچنین در نظر شیخ اکبر عنصر خیال حلقه واسطه بین وجود شناسی و معرفت شناسی به شمار می رود. چرا که در قوس نزول از آنجا که معانی در عالم خیال تجسد می یابند و گونه ای دیگر از هستی را برخوردار می شوند و در قوس صعود نیز اجساد تروح یافته و لباس دیگری از هستی را می پوشند این خیال است که در هردوحوزه به شناخت آنها نائل خواهد شد. علاوه براین شناخت صحیح از عالم و خداوند تنها در گرو کارکرد خیال می باشد و کمیت عقل در نظر وی در هردو حوزه لنگ است.

در رساله حاضر سعی بر آن است تا تحت عنوان بیان اقوال و بررسی نظریه ملاصدرا در علم باری، اقوال و نظرات مختلف در باره علم باری بررسی و مورد تفحص قرار گیرد که مشتمل بر 15 فصل می باشد و عمده ترین مطالب مطرح شده در رساله پیرامون موضوعاتی چون: صفات واجب تعالی و اقسام آن، ماهیت علم، بیان اقسام علم، تفاوت بحث وجود ذهنی و بحث علم، اتحاد عاقل و معقول، علم حق تعالی به جزئیات، حق تعالی عالم به کل، علم خدا در نهج البلاغه، بررسی نظریه حکیم و فیلسوف متأله صدر المتالهین و... می باشد که پژوهشگر پیرامون هر موضوع به طور گسترده گزارش می دهد و از روش کتابخانه ای جهت تدوین رساله استفاده شده و مهمترین منابع جهت تهیه رساله حاضر عبارت اند از: - اسرار الحکم(ملاهادی سبزواری) - آموزش فلسفه(محمد تقی مصباح یزدی) - اعتقادات صدوق(بابویه قمی) - اصول المعارف(ملامحسن فیض) و... می باشد.