شیخیه و شیخ احمد احسائی | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد شیخیه و شیخ احمد احسائی توضیحى بدهید.

"شیخیه" فرقه‏اى است که مؤسس آن شیخ احمد احسائی است. شیخ احمد در سال 1166 ق، در احساء متولد گردید و در سال 1186 به کربلا رفت و از محضر علماى شیعه استفاده نمود. او در سفر خود به ایران به منظور زیارت امام رضا (ع) در یزد ساکن گردید و چندى بعد به دعوت فتحعلى شاه به تهران رفت و سپس به دعوت محمد على میرزا در کرمانشاهان مسکن گزید و بعد از مرگ محمد على میرزا به قزوین رفت. در آن جا بود که به خاطر ابراز برخى عقاید، مورد تکفیر علماى شیعه قرار گرفت و به ناچار ایران را به قصد عراق و آن را جا به قصد موطن خود ترک کرد و در همین سفر در نزدیکى مدینه از دنیا رفت و در قبرستان بقیع دفن گردید. از اعتقادات اوست: 1. ائمه علل اربعه (چهارگانه) عالم مى‏باشند. 2. معرفت رکن رابع (که همانا شیوخ و بزرگان شیخیه مى‏باشند) در کنار معرفت خدا و پیامبران و ائمه به عنوان اصول دین شمرده مى‏شوند. 3. قرآن کلام نبى (ص) است. 4. امام عصر (ع) در عالمى روحانى که غیر از این عالم مادى است، زندگى مى‏کند. 5. رکن رابع، نایب خاص امام عصر (ع) است و او هم از این مقام برخوردار است و... . نکته حائز اهمیت این است که: این اعتقادات زمینه را براى زایش فرقه‏ى کشفیه و در ادامه‏ى آن، پیدایش بابیه و بهاییه فراهم کرد و کار به جایى رسید که عده‏اى به رکن بودن خود بسنده نکنند و ادعاى مهدویت و در نهایت ادعاى الوهیت نمایند.

تاریخ شیخیه

مؤسس این فرقه شیخ احمد احسائی است. او در سال 1166 ه ق در احساء[1] متولد شد و در سال 1186 ق، به کربلا رفت و در حوزه‏ى درس عده‏اى از علماى شیعه، مثل آقا باقر بهبهانى، صاحب ریاض، سید مهدى بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء حاضر گردید.

او علاوه بر فقه و اصول و حدیث در طب و نجوم و ریاضیات و علم حروف و اعداد و طلسمات و فلسفه هم مطالعاتى داشت.

در سال 1209 ق، به دلیل بروز وبا به احساء بازگشت و در سال 1212 ق، دوباره به عتبات مراجعت کرد و سپس بصره را مسکن دایمى خویش قرار داد و در سال 1221 ق، به قصد زیارت امام رضا (ع) رهسپار خراسان شد و از آن جا به یزد رفت و بنا به درخواست مردم یزد در آن جا سکونت گزید و در آن جا شهرت بسیارى کسب نمود.

چندى بعد به دعوت فتحعلى شاه قاجار به تهران رفت و مورد احترام بسیار قرار گرفت[2] و سپس محمد على میرزا فرزند فتحعلى شاه، او را به کرمانشاهان دعوت کرد و از وى تجلیل بسیار نمود[3] و تا وفات محمد على میرزا در همان جا بود و سپس به قزوین رفت و مورد استقبال علماى آن جا قرار گرفت و در قزوین به اقامه‏ى نماز جماعت در مسجد شاه قزوین، و تدریس در مدرسه ی صالحیه اشتغال داشت، ولى به دلیل برخى از عقایدش از طرف ملا محمد تقى برغانى که از علماى بزرگ قزوین بود، تکفیر شد و حکم او مورد قبول علماى شیعه در ایران و عراق و سایر مراکز شیعه قرار گرفت.[4]

بعد از آن، قزوین را به قصد مشهد ترک گفت و سرانجام بعد از ایران به عراق و از آن جا رهسپار موطن خود شد و پیوسته در مسیر راه با بى‏اعتنایى مردم روبرو مى‏گردید. او در این سفر در قریه‏ى "دیه" در سه منزلى مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[5]

بعد از مرگ شیخ احمد، سید کاظم رشتى به ترویج افکار وى پرداخت و فرقه‏ى "کشفیه" را تأسیس نمود و از فرقه‏ى کشفیه، فرقه‏ى "بابیه" زاییده گردید.[6]

عقاید شیخ احمد احسائی

او داراى مسلک اخبارى بوده و از جهت اعتقادى، جزو غلات محسوب مى‏گردد. او معتقد بود که:

1. ائمه (‏ع) علل اربعه‏ى عالم هستند.[7]

2. اصول دین عبارت اند از معرفت اللَّه، معرفت انبیا، معرفت ائمه‏ (ع) و معرفت رکن رابع که شیوخ و بزرگان شیخیه مى‏باشند.[8] بر همین اساس، از مختصات اوست؛ نفى عدل به عنوان اصلى از اصول دین و اعتقاد به رکن رابع.

3. قرآن کلام نبى (ص) است.[9]

4. خدا با انبیا (ع) شىء واحدى هستند.[10]

5. امام عصر (عج) به خاطر ترس، به عالم "حور قلیایى" گریخته است و این عالمى روحانى، غیر از عالم مادى است.[11]

"کنت دوگو بینو" وزیر اسبق دولت فرانسه در دربار ایران در کتاب "سه سال در ایران" مى‏نویسد: فرق شیخیه با سایر شیعیان در این است که شیعیان مى‏گویند: امام دوازدهم زنده است و با قالب جسمانى روزگار مى‏گذراند، ولى شیخى‏ها مى‏گویند: امام دوازدهم با قالب روحانى زنده است.[12]

6. پیوسته کسى در میان شیعه وجود دارد که به عنوان انسان کامل، سمت نیابت خاصه از حضرت حجت (عج) را بر عهده دارد و البته او خود را صاحب این مقام مى‏دانست.[13] او نظریات خاصى در زمینه ی معراج پیامبر (ص)، معاد و... دارد که بررسى مجموعه‏ى آراء و افکار او مجال دیگرى مى‏طلبد.

در هر حال آثار و مولفات شیخ احمد از 135 کتاب و رساله، فزونى دارد که اکثر آنها به چاپ رسیده است و از آن جمله است: جوامع الکلم، شرح الزیارة، شرح حکمة العرشیة، شرح مشاعر و... . کتاب‏هاى وى پر است از عبارت‏هاى معماگونه که در آثار صوفیه به چشم مى‏خورد.

سید محسن امین در این باب مى‏گوید: به کشفیه امورى نسبت داده مى‏شود که اگر درست باشد، غلو بوده و مایه‏ى خروج از دین است و از شیخ احمد و امثال او از علماى کشفیه، شطحات و عبارت‏هاى معما گونه‏اى صادر شده است که شبیه شطحات برخى از صوفیه است.[14]

منابع، جهت مطالعه‏ى بیشتر:

1. حیات شیخ احمد احسائی، نوشته ی فرزند شیخ احمد.

2. ارشاد العلوم، کریم خان کرمانى.

3. تاریخ نبیل، زرندى.

4. ردّ شیخیه، محمد بن سید صالح، قزوینى موسوى.

5. اسرار پیدایش شیخیه، بابیه، بهاییه، محمد کاظم، خالصى.

6. خرافات شیخیه و کفریات ارشاد العوام، خالصى.

7. کشف المراد (بررسى عقاید شیخیه) الف، حکیم هاشمى.

8. الکرام البررة، ج 1، ص 88 - 91.

9. دلیل المتحیرین، ترجمه، محمد کریم خان، ص 1- 51.

10. مقدمه ی شواهد الربوبیة، سید جلال الدین، آشتیانى.

11. عقاید الشیخیة، علاءالدین سید امیر محمد، الکاظمى القزوینى.

اسلام کوئست