حضور علي(ع) در سقيفه | کتابخانه مجازی الفبا

چرا علي به خاطر دفن جنازه پيامبر به سقيفه بني ساعده نرفت تا مساله خلافت را يک بار براي هميشه حل کند تا مساله شيعه و سني پيش نيايد. جنازه پيامبر مهم بود يا نجات اسلام ؟ ! اين است رعايت اولويت ها و عصمت از اشتباه ؟ !

مساله خلافت از زمان پیامبر(ص) تعيين شده بود و پيامبر به امر الهي حضرت علي (ع) را به جانشيني معرفي نموده و اصحاب با آن حضرت بيعت کرده بودند و جريان ثقيفه اساسا بنياد مورد قبولي نداشت تا حضور امام علي (ع) را در آن توجيه کند
2. این پندار که « اگر علی(ع) در سقیفه حاضر می شد مساله ی خلافت حلّ می شد» ، کاملا بی اساس و ناشی از نداشتن اطلاعات تاریخی و فهم عمیق شرايط اجتماعي و سیاسی آن زمان است. اگر کسی از فضای آن دوره و بويژه فعاليتهاي سياسي قدرت طلبان و اتحاد گسترده قريش با آنان در اواخر عمر پيامبر و وضعيت خايص سقیفه اطلاع داشته باشد در مي يابد که هرگز مجالي براي کسب قدرت درثقيفه براي حضرت علي (ع) وجود نداشته و قضيه کاملا منتفي تلقي مي شده است.پاره اي از آنچه درپاسخ به ديگر پرسشها آمده است در اين زمينه مفيد است. از سوی دیگر بايد توجه داشت که در مدینه دو قبیله ی بزرگ وجود داشتند به نامهای اوس و خزرج ، که قبل از اسلام باهم دشمنی دیرینه داشته و دائماً در جنگ و ستیز بودند.
آنان در سایه ی اسلام به صلح رسیدند ؛ امّا همچنان تعصّبات جاهلی در ضمیر آنها پنهان بود .بعد از وفات نبی اکرم(ص) ،هر يک ترسیدند که قبیله ی مقابل به حکومت برسد لذا بر آن شدند که بر رقیب خود پیشی بگیرند.
نتیجه ی این تفکر جاهلی آن شد که اوس و خزرج در محلّی به نام سقیفه گرد آمدند و بر سر حکومت با هم به مناظره پرداختند. در این کشاکش ، دو گروه از مهاجرین نیز حاضر شدند ؛ یکی گروه ابوبکر و عمر ابن خطّاب و ديگر کساني که براي کسب قدرت هم پيمان شده بودند. گروه دیگر اندکی از اصحاب بزرگ بودند که طرفدار خلافت علی ابن ابی طالب(ع) بوده و با ذکر آیات و روایات و یادآوری جریان غدیر خم به نفع خلافت آن حضرت استدلال می کردند.نتیجه ی این قيل و قالها به درگیری گروهها انجامید. عدّه ای از انصار دست به شمشیر بردند وتعدادی نیز زخمی شدند.
سعد ابن عباده رئیس قبیله ی خزرج ،که پیرمردی بود ، زیر پای جمعیّت افتاد. فردی فریاد کرد مواظب سعد باشید. عمر ابن خطّاب گفت:« اقتلوا سعداً قتله الله. ـــــ‌ بکشید سعد را خدا او را بکشد.»(المعیار والموازنه ، ابوجعفر اسکافی ـ‌ از علمای اهل سنّت ـ ص 25) و به روایتی گفت:«‌اقتلوا سعدا قتل الله سعدا اقتلوه فإنه منافق. ــــــ بکشید سعد را خدا سعد را بکشد. بکشید او را که او منافق است.»( شرح‏نهج‏البلاغة ، ابن ابی الحدید ــ از علمای اهل سنّت ــ ؛ ج20 ،ص21 ) با این اوصاف آیا چنین محیطی جای استدلال منطقی است یا نه ؟ جایی که سعد ابن عباده را با آن همه احترام اجتماعی و با آن همه طرفدار ، تهدید به مرگ می کنند آیا جای حضور علی ابن ابی طالب است؟ افراد دنیا طلب چگونه حضور علی ابن ابی طالب(ع) را در سقیفه تحمّل می کردند در حالی که در زمان خود پیامبر از عدالت و صلابت او ناراحت بودند و مدام از او بدگویی می کردند و به او فحش می دادند تا آنجا که فرزند عمر می گوید:شنیدم از پیامبر که در خطبه اش می فرمود: ای مردم به علی دشنام ندهید و به او حسد نورزید پس همانا او بعد از من ولیّ هر مرد و زن مومنی است.
او را مثل من دوست بدارید و مثل من به احترام کنید و برای خدا و رسولش از او اطاعت کنید ... عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ فِي خُطْبَتِهِ أَيُّهَا النَّاسُ لَا تَسُبُّوا عَلِيّاً وَ لَا تَحْسُدُوهُ فَإِنَّهُ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِي فَأَحِبُّوهُ بِحُبِّي وَ أَكْرِمُوهُ لِكَرَامَتِي وَ أَطِيعُوهُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ اسْتَرْشِدُوهُ تَوَفَّقُوا وَ تَرْشُدُوا فَإِنَّهُ الدَّلِيلُ لَكُمْ عَلَى اللَّهِ بَعْدِي فَقَدْ بَيَّنْتُ لَكُمْ أَمْرَ عَلِيٍّ فَاعْقِلُوهُ وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِينُ‏.»( بحارالأنوار ،ج39 ،ص292 ) و کعب بن عجزه از پدرش نقل نموده که پامبر(ص) فرمودند: « علی را دشنام ندهید که همانا او شیفته ی ذات خداوندی است. ـــ‌كَعْبُ بْنُ عُجْرَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ النَّبِيُّ ص لَا تَسُبُّوا عَلِيّاً فَإِنَّهُ مَمْسُوسٌ فِي ذَاتِ اللَّهِ »( مجمع الزوائد هیثمی ـ از علمای سنّی ـ ج 9 ، ص130) آنچه حضرت علی(ع) در دفاع از خلافت خود باید بیان می کرد ، اصحاب کبار آن حضرت در آن جمع بیان نمودند ولی کسی بهایی به سخنانشان نداد. اساسا‍ً اهل سقیفه برای یافتن حقّ گرد هم نیامده بودند تا با حضور آن حضرت مشکل حلّ شود.
شاهد مطلب اينکه حضرت علی (ع) در شورای شش نفره ی خلافت حضور داشت و با اینکه هیچ کس نتوانست جواب استدلالهای ايشان را بدهد باز به دیگری دادند.آن حضرت در شورای شش نفره دهها دلیل محکم و استوار بر حقّانیّت خود اقامه نمود ولی گوش اهل شوری بدهکار این حرفها نبود.
حضرت در خطبه ی شقشقیّه(خطبه ی سوم نهج البلاغه) پرده از کار اهل شوری برداشت و سرّ حمایتشان از عثمان را فاش نمود. پس وقتی در فضای آرام شوری سخن آن حضرت را نشنیدند چگونه انتظار هست که در فضای خشن سقیفه سخن آن حضرت خریدار داشته باشد. 3. به تصریح علمای اهل سنّت ، عمربن خطّاب بعد از وفات پیامبر (ص) با شمشیر آخته و با صدای بلند می گفت پیامبر نمی میرد ، او نمرده بلکه به آسمانها رفته است.
او هر کسي که از رحلت پيامبر دم ميزد را به باد کتک مي گرفت تا آنگاه که ابوبکر از محل خود در اطراف مدينه به آنجا رسيد و حلقه مکيان براي تصاحب قدرت تکميل شد .آنگاه ابوبکر با خواندن آیه ی « وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى‏ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرينَ.» او را از گفته هایش باز داشت. 4. مطلب دیگر اینکه اساساً شیوه ی بکار رفته در سقیفه برای تعیین خلیفه ، شیوه ای نامشروع بود. از طرفي مبدء مشروعيت خلافت در اسلام الهی است و مصداق آن را خدا و رسول خداتعیین مي کنند.
از طرف ديگر نقش مردم در حکومت نبايد نا آگاهانه ، فريبمندانه و با زور و قلدري و غلبه فريبکاران و گردنکشان در ميدان نبرد باشد.لذا حضور آن حضرت در این گردهمايي نزاع اميز و دغلکارانه مشروعیّت بخشیدن به آن شیوه ی غلط و غیر اسلامی محسوب می شد ؛ لذا بر اساس موازين ديني و عقلي نباید هم علی(ع) در سقیفه حاضر می شد و به آن روش نا معقول رسميت مي بخشيد. 5. عدم حضور حضرت علي (ع) در کشمکشهاي سقيفه به معناي بيگانگي کامل و انزواي مطلق از آن نيست . آن حضرت در حد اتمام حجت ارتباطشان را با اصحاب ثقيفه حفظ کرده و بر خلافت و امامت خود بر اساس معيارهاي اسلامي احتجاج کرده اند. در اين جا به جهت اختصار تنها استناد آن حضرت‏(عليه‏السلام) به حديث غدير در روز شورى را نقل مى‏كنيم:عامربن واثله مى‏گويد: «در روز شورى با على‏(عليه‏السلام) كنار درب خانه ايستاده بودم و شنيدم او خطاب به آنان فرمود: من براى شما دليلى مى‏آورم كه احدى نمى‏تواند بر آن خدشه‏اى وارد كند. سپس فرمود: اى جماعت! آيا در ميان شما كسى هست كه پيش از من به يگانگى خداوند ايمان آورده باشد؟ گفتند: نه!- آيا در بين شما كسى هست كه برادرى چون جعفر طيار داشته باشد كه با ملائك پرواز مى‏كند؟ گفتند: نه!- آيا كسى از شما غير از من عمويى همچون حمزه شمشير خدا و شمشير رسول خدا(صلى‏الله‏عليه‏وآله) دارد؟ گفتند نه!- آيا غير از من كسى از شما همسرى چون فاطمه(عليها‏السلام)، دختر پيامبر(صلى‏الله‏عليه‏وآله) و سرور زنان اهل بهشت دارد؟ گفتند: نه!- آيا كسى از شما هست كه (به دستور قرآن) پيش از نجوا با پيامبر(صلى‏الله‏عليه‏وآله) صدقه داده باشد؟ گفتند نه!- آيا در ميان شما غير از من كسى هست كه پيامبر(صلى‏الله‏عليه‏وآله) درباره‏اش فرموده باشد: «من كنت و مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه وانصر من نصره، ليبلغ الشاهد الغايب»7 گفتند: نه!افزون بر اميرمؤمنان‏(عليه‏السلام)، حضرت صديقه طاهره(عليها‏السلام) نيز به حديث غدير استناد كرده و در اعتراضات خود آورده‏اند: «آيا سخن رسول خدا در غدير خم را از ياد برده‏ايد كه فرمود: (هركس را مولا منم اين على‏(عليه‏السلام) مولاى اوست) و نيز اين كه فرمود: «جايگاه تو (على) نسبت به من مانند جايگاه هارون نسبت به موسى‏(عليه‏السلام) است؟»8.پس از آن حضرت نيز امام حسن مجتبى‏(عليه‏السلام) و امام حسين‏(عليه‏السلام) در مواردى به اين مسأله استناد كرده‏اند9. غير از اهل بيت عصمت‏(عليه‏السلام) بسيارى از صحابيان و ديگران و حتى كسانى از دشمنان اميرمؤمنان چون عمروبن عاص به اين مسأله استناد كرده‏اند10. استناد به اين حديث در قرون بعدى نيز ادامه يافته تا آنجا كه مأمون خليفه عباسى نيز به صف استناد كنندگان به اين حديث پيوسته‏ اند11.

پرسمان دانشجویی