آیه شریفه تطهیر راجع به زوجات پیامبر اسلام (ص) می باشد و علت اینکه در این آیه شریفه ضمیر مذکر «کُم» آورده شده وجود شخص پیامبر (ص) در رأس اهلبیت (زوجات النبی) است. | کتابخانه مجازی الفبا

آيه شريفه تطهير راجع به زوجات پيامبر اسلام (ص) مي باشد و علت اينكه در اين آيه شريفه ضمير مذكر «كُم» آورده شده وجود شخص پيامبر (ص) در رأس اهلبيت (زوجات النبي) است.

در پاسخ به اين سوال توجه به چند نكته لازم است:

نكته اول اينكه:
بايد توجه داشت جمعي از دانشمندان معروف اهل سنت در كتابهاي خود تصريح كرده اند كه آيه تطهير در خصوص پيامبر اكرم (ص) و علي و فاطمه و حسن و حسين (ع) نازل شده و كسي ديگري با آنها مشاركت ندارد. از جمله ابن جرير طبري در تفسير معروف خود نقل مي كند كه پيامبر (ص) فرمود: اين آيه (آيه تطهير) درباره پنج نفر نازل شده است (و آنها عباتند از) من و علي و فاطمة و حسن و حسين(ع).[1]
و همچنين دانشمند معروف اهل تسنن مشهور به هيثمي در كتاب معروف خود «مجمع الزوائد» از ابي سعيد خدري نقل مي كند كه مي گفت: اهل بيتي كه خداوند از آنها پليدي را دور كرد و آنها را پاك گردانيده پنج نفر هستند. سپس آنها را با (انگشتان) دست شمرد: پيامبر و علي و فاطمة و حسن و حسين(ع).[2]
و باز حاكم حسكاني مفسر معروف در كتاب خود احاديث متعددي نقل مي كند كه آيه تطهير درباره پنج نفر نازل شده است آنجا كه از ابو سعيد خدري نقل مي كند كه او گفت:
اين آيه درباره پنج نفر نا زل شده است: رسول خدا و علي و فاطمة و حسن و حسين(ع).[3]
باز يكي از دانشمندان معروف اهل سنت علي بن احمد مشهور به واحدي نيشابوري متوفاي 468 در كتاب معروف خود به نام «اسباب النزول» به اسناد خود نقل مي كند كه آيه تطهير درباره پنج نفر: رسول خدا (ص) و علي و فاطمة و حسن و حسين (ع) نازل شده است.[4]
نكته دوم اينكه: در خود آيه قرينه اي است كه همسران پيامبر (ص) داخل آيه تطهير نيستند و به اصطلاح اين قرائن را مي توان بر دو بخش تقسيم كرد: الف) قرينه داخليه. ب) قرينه خارجيه.
قرينه داخليه: مساله ضمير جمع مذكر مخاطب است كه در آيه دوبار ذكر شده است، توضيح اينكه درست است، كه اين آيه در لابلاي آيات مربوط به همسران پيامبر (ص) است ولي آيه تطهير لحن جداگانه اي دارد و هدف ديگري را دنبال مي كند زيرا كه آيات قبل و بعد همه با ضميرهاي جمع مؤنث است ولي آيه مورد بحث با ضمائر جمع مذكر آمده است و اين بهترين شاهد و قرينه است كه آيه تطهير ناظر به همسران پيامبر (ص) نمي باشد و كساني كه اين قسمت از آيه را ناظر به آنها دانسته اند سخني بر خلاف ظاهر آيه و قرينه موجود در آن يعني تفاوت ضميرها گفته اند. خصوصاً با توجه به اينكه لحن آياتي كه متوجه زنان پيامبر است بالحني كه در اين آيه شريفه است در مقابل هم قرار دارند.

قرينه خارجيه:
مراد از آن، آن بخش از رواياتي است كه مي خوانيم بعد از نزول آيه تطهير پيامبر (ص) چندين ماه هنگامي كه براي نماز صبح از كنار خانه فاطمه (س) مي گذشت صدا مي زد «الصلاة يا أهل البيت» و در بعضي روايات دارد «السلام عليك يا اهل البيت» مفسر معروف حاكم حسكاني در كتاب خو دنقل مي كند:
پيامبر (ص) نه ماه هنگامي را كه براي نماز صبح از كنار خانه علي و فاطمه مي گذشت صدا مي زد. هنگام نماز است اي اهل بيت، خداوند تنها مي خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور سازد و شما را پاك كند.[5]
در بعضي از احاديث شش ماه نقل شده است از جمله دانشمند معروف الأزهر شيخ منصور علي ناصف در كتاب خود از انس نقل مي كند كه:
پيامبر اسلام (ص) شش ماه هنگامي كه براي نماز صبح از كنار منزل فاطمه مي گذشت صدا مي زد:
هنگام نماز است اي اهل بيت خدا تنها مي خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور سازد و شما را پاك كند.[6] در بعضي از احاديث اين جريان به عنوان هفده ماه هم آمده است.[7]
تفاوت اين تعبيرات طبيعي است زيرا ممكن است هر كدام از راويان حديث اين مطلب را در آن مدت معيني ديده باشند: آنچه مهم است اين است كه ادامه اين برنامه و تكرار اين سخن در آن مدت طولاني از سوي پيامبر (ص) يك مساله حساب شده بوده است او مي خواسته به وضوح و با تأكيد پي در پي روشن سازد كه منظور از «اهل البيت» تنها علي و فاطمه و حسن و حسين (ع) و در رأس آنها خود آن حضرت كه صاحب اصلي خانه است مي باشند، تا در آينده ترديدي براي هيچ كسي باقي نماند و همه بدانند اين آيه تنها در شأن اين گروه نازل شده است و عجب اينكه با اين همه تكرار و تأكيد باز مساله براي بعضي مفهوم و روشن نشده است.
مگر قرآن نمي فرمايد: «و انزلنا اليك الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم و لعلهم يتفكرون» و ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا آنچه به سوي مردم نازل شده است براي آنها تبيين كني، شايد انديشه كنند.[8] و پيامبر (ص) طبق اين احاديث و احاديث آينده «اهل بيت» را در آيه تطهير تبيين و تفسير كرده است.

نكته سوم اينكه:
روايات زيادي داريم كه نشان مي دهد آيه تطهير مخصوص به پيامبر (ص) و علي و فاطمه و حسن و حسن عليهم السلام مي باشد و همسران آن حضرت در معني آيه داخل نيستند و ما در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم.
1ـ رواياتي از خود همسران پيامبر (ص) نقل شده است و مي گويد: هنگامي كه آيه تطهير نازل شد ما از آن حضرت سؤال كرديم كه جزء آن هستيم؟ فرمود شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستيد.
از جمله حاكم حسكاني كه يكي دانشمندان اهل سنت است در كتاب خود نقل مي كند كه:
ام سلمه همسر گرامي پيامبر(ص) مي گويد: رسول خدا (ص) در خانه من بود كه فاطمه غذاي نزد آن حضرت آورد، پيامبر فرمود: همسرت و دو فرزندت حسن و حسين را صدا كن آنها آمدند سپس غذا خوردند بعد پيامبر (ص) عباي بر آنها افكند و گفت خداوندا اينها اهل بيت من و عترت من هستند، پليدي را از آنها دور كن و از هر گونه آلودگي پاكشان گردان.
در اينجا بود كه آيه ي شريفه تطهير «انما يريد الله...» نازل شد... من گفتم اي رسول خدا آيا من هم با شما هستم؟ پيامبر فرمود: تو بر نيكي هستي[9] (اما در زمره اين گروه نيستي).
2ـ ابن اثير در كتاب معروف خود «اسد الغابة في معرفة الصحابة» همين مضمون را با مختصر تفاوت نقل كرده است مي گويد:
پيامبر (ص) در خانه ام سلمه بود آيه تطهير نازل شد پيامبر (ص) فاطمه و حسن و حسين را فرا خواند و در زير عبا قرار و علي هم در پشت سر آن حضرت بود سپس گفت: (خدايا) اينها اهل بيت منند پليدي را از آنها دور كن و از هر گونه آلودگي پاكشان گردان، ام سلمه گفت: من جزء آنها هستم؟ پيامبر فرمود: تو در جاي خود باش تو بر نيكي هستي[10] (اما جزء آنها نيستي).
و جالب اينكه همين حديث را دانشمند معروف الأزهر بنام شيخ منصور علي ناصف در كتاب خود نقل كرده است سپس اضافه مي كند كه ظاهر اين قصه نشان مي دهد كه مراد از اهل بيت (در آيه شريفه) همين ها (پنج تن) هستند.[11]
ثعلبي از علماء معروف اهل سنت كه در اواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم مي زيست در تفسير معروف خود از عايشه همسر پيامبر (ص) حديث ذيل را نقل مي كند و همچنين حاكم حسكاني همان حديث را با اسناد خود نقل مي كند و ما آن را طبق نقل حسكاني با حذف اسناد نقل مي كنيم:
مردي بنام «مجمع» مي گويد، مادرم به خدمت عايشه رسيد و از او درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ويرانگر سؤال كرد عايشه (با تأسف) گفت: آن يك تقدير الهي بود سپس درباره علي(ع) سؤال كرد عايشه گفت: از من درباره كسي سؤال مي كني كه محبوبترين مردم نزد پيامبر (ص) بود و از كسي سؤال مي كني كه همسر محبوبترين مردم نزد رسول خدا (ص) بود! من با چشم خود ديدم علي و فاطمه و حسن و حسين (ع) را كه پيامبر (ص) آنها را در زير پارچه اي جمع كرده بود و گفت: خداوندا اينها خاندان منند و حاميان من، رجس و پليدي را از آنها ببر، و از آلودگيها پاكشان فرما (عايشه گويد) من گفتم: اي رسول خدا آيا من از أهل تو (و از آنها) هستم؟ پيامبر (ص) فرمود: دور باش! تو بر خير و نيكي هستي (اما جزء اين جمع نمي باشي).[12]
البته رواياتي كه دلالت دارند بر اختصاص آيه تطهير به پيامبر (ص) و علي و فاطمة و دو فرزندشان حسن و حسين (ع) بسيار زياد است تا آنجا كه هيجده روايت تنها در تفسير الدر المنثور نقل شده است كه پنج حديث از ام سلمه، سه حديث از ابو سعيد خدري، يك حديث از عايشه، يك حديث از انس، و حديث از ابن عباس، دو حديث از ابي الحمراء، يك حديث از وائلة بن اسقع، يك حديث از سعد، يك حديث از ضحاك بن مزاحم و يك حديث از زيد بن ارقم.[13] و در صحيح مسلم كتاب فضائل اهل البيت و سنن ترمذي و منابع معتبر أهل سنت هم آمده است.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم