معتزلة بین الحقیقة و الوهم | کتابخانه مجازی الفبا

معتصم, عباسی (هشتمین خلیفه عباسی، خلافت از 218 تا 227 هجری قمری، خلیفه پس از مامون عباسی، فرزند هارون الرشید، حامی معتزله و آمر سیاست محنة خلق قرآن در مخالفت با اهل حدیث، آمر مسمومیت امام نهم حضرت جواد علیه السلام), 178ق. بغداد، عراق 227ق. سامراء، عراق
خلیفه عباسی, متوکل (دهمین خلیفه عباسی، خلافت از ۲۳۲ تا ۲۴۷، گرایش به اهل حدیث، معتقد به قدیم بودن قرآن، حامی اهل حدیث و عامل انزوای معتزله، پایان دهنده واقعه محنت، آمر ویران کردن حرم امام حسین (ع)، دشمن سرسخت آل علی و تضییق بر علویان و شیعیان), 206 247 ق.
احمد بن حنبل , ابوعبدالله احمد بن محمد (امام مذهب فقهی حنبلی، از تبار مرو خراسان، پیشوای اهل حدیث، صاحب اعتقادیه اهل سنت بر مشرب کلامی اصحاب حدیث، شکل دهنده نهایی به مکتب کلامی اهل حدیث، صاحب کتاب «أصول السنة» در اعتقادات) , 164ق./782م. بغداد،عراق 241ق./856م. بغداد،عراق
عماره , محمد (مکتب نومعتزلی؟، مفکر إسلامی مصری، مؤلف ومحقق وعضو مجمع البحوث الإسلامیة بالأزهر القاهرة، مصر), -1931م/1350ق.مصر
ضیاءالدین الرئیس, محمد
عسقلانی, محمد
واصل بن عطا , ابوحذیفه (مؤسس مکتب کلامی معتزلة، موسس نظریة "المنزلة بین المنزلتین"، متاثر از حسن البصری، اثر گذار بر عمرو بن عبید، أحمد بن أبی دؤاد، الجاحظ، الزمخشری، أحمد أمین مصری، صاحب کتب «أصناف المرجئة»، «التوبة»، «معانی القرآن»، «المنزلة بین المنزلتین»، «الدعوة»، «الفتیا» و «السبیل إلى معرفة الحق»), 80ق.مدینه،عربستان 131ق.بصره،عراق
عمرو بن عبید تیمی (تمیمی), ابوعثمان (عمر بن عبید بن باب، ، ایرانی الاصل، متکلم معتزلی، بزرگ وقت معتزله، از اهالی بصره، پیشوای شاخه «عَمْریه» از معتزله، معتقد به فسق طرفین جنگ جمل، دارای گرایش خوارجی، مغلوب در مناظره در باب امامت با هشام بن حکم), 80ق. بلخ، افغانستان 143یا144ق. مکه، عربستان
ابوالحسین بصری, محمد بن علی بن طبیب (شیخ المعتزله، متکلم معتزلی، اصولی حنفی، فیلسوف مشائی، اهل بصره، مقیم بغداد، شاگرد قاضی عبدالجبار، نخستین مولف علم اصول بر پایه علم کلام در کتاب « المعتمد فی الاصول الفقه»، رئیس فرقه ای از معتزله بنام خود=مکتب ابوالحسین بصری یا حسینیه از معتزله), ؟؟؟ 436ق./1045م.
شهرستانی , محمد بن عبدالکریم (متکلم، مورخ، محدث، فقیه شافعی، اصولی، مکتب اشعری، مولف کتب «الملل والنحل» و «نهایة الاقدام فی علم الکلام» و «مصارعة الفلاسفة» و «تفسیر مـفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار»، ازطرفداران اسماعیلیه؟), 479ق./1087م. شهرستانه، خراسان بزرگ (اکنون: جوزجان، افغانستان) 548ق./1154م. شهرستانه، خراسان بزرگ
اشعری , ابوالحسن علی بن اسماعیل (موسس مکتب کلامی اشعری), 260ق/874م. 324ق/936م.
دینوری، احمد بن داود، - ‎۲۸۲ق
ابن راوندی , احمد بن یحیی (فیلسوف، متکلم و ایرانى، از اعضای بیت الحکمه؛ از مشهور ترین زنادقه نامیده شده تاریخ اسلام و از متکلمان‌ مشهور به‌ الحاد؛ عالم معتزله در جوانی، شیعه بعدی و مخالف معتزله، ملحد متاخر و بقولی تائب در آخر عمر), 205؟ه‍.ق 298؟ه‍.ق