جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرهنگ اجتماعی مجموعۀ‌ ارزش‌ها، باورها، آداب، نمادها و نهادهایی است که در طول زمان در یک جامعه شکل می‌گیرد و بر رفتار و نگرش‌ و هویت افراد تأثیری عمیق دارد. فرهنگ اجتماعی متأثر از تکامل جامعه و تغییرات اجتماعی است. اراده‌ها‌ در کنترل فرهنگ اجتماعی نقش قابل‌توجهی دارد که این تأثیرگذاری را می‌توان در قالب‌های مختلفی همچون شکل‌دهی به ارزش‌ها و باورها، تغییر در آداب‌ورسوم و تغییر رفتارها مشاهده کرد. ازآنجاکه فرهنگ اجتماعی در شکل‌دهی هویت جمعی و فردی افراد و مقاوم‌سازی جامعه در برابر آسیب‌ها‌ نقش بسزایی دارد، محقق درصدد تبیین نقش اراده‌ها، یعنی ارادۀ خداوند و انسان، در کنترل فرهنگ اجتماعی از منظر قرآن کریم است. با بررسی آیات قرآن کریم، 154 آیه در ارتباط با اراده‌ها و 218 آیه در ارتباط با فرهنگ اجتماعی استخراج گردید. هدف اصلی، تبیین نقش اراده‌ها در کنترل فرهنگ اجتماعی جامعه است. این تحقیق با روش کیفی و بر اساس نظریۀ زمینه‌ای (گرندد تئوری) با کدگذاری نرم‌افزار مکس‌کیودا[1] و تحلیل آیات صورت گرفته و از نوع کاربردی است. جامعۀ‌ آماری‌ مشتمل‌ بر آیات و تفاسیر و 120‌ نفر از صاحب‌نظران علوم قرآنی‌ و اساتید دانشگاه و حوزه‌ بوده و سعی شده است در انتخاب آن‌ها مرتبطان واقعی انتخاب شوند. روش‌های‌ گردآوری‌ داده‌ها کتابخانه‌ای‌ و میدانی‌ با تکیه بر پرسش‌نامه‌ است‌. برای تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات، از نرم‌افزارهای اس‌پی‌اس‌اس[2] و مکس‌کیودا بهره‌برداری شده است. بر مبنای‌ یافته‌های‌ پژوهش، در زمینۀ کنترل و نظارت خداوند عواملی از قبیل هشدار او به انسان‌ها، نظاره‌گر بودن خداوند بر نهان انسان‌ها، آگاه شدن انسان از رفتارهای خود در روز قیامت، ثبت و ضبط اعمال آن‌ها، آگاهی خاص علمی خداوند از اعمال انسان‌ها و در زمینۀ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر عواملی از قبیل حق‌گویی آمران به معروف، تربیت و آموزش ایشان، تخلص به نیکوصفتی آن‌ها و عالم بودن آمران به معروف از اهمیت بیشتری برخوردار است.

هر گونه‌ اقدامی در راستای تغییر و اصلاح جنبه­ای از جنبه­های فرهنگی و عقیدتی انسان، نیازمند شناخت کافی و نیز بکارگیری روش­ها و فنون هماهنگ و به طور کلی مستلزم در دست داشتن نقشه­ی راه است. قرآن­کریم به منظور ایجاد تحول و دگرگونی در باورهای ناصحیح انسان و جایگزینی فرهنگ و عقاید صحیح به جای آن، بر روش­های ویژه­ای تکیه دارد. این مجموعه­ی وحیانی ضمن هماهنگی کامل با مهم‌ترین ویژگی­های انسان و تمرکز بر اساسی­ترین لایه­های وجود وی، تلاش گسترده­ای را در جهت احیای سرمایه­های بنیادین به کار می­گیرد و اندیشه­ی فرهنگی و اعتقادی او را به میزان قابل توجهی تحت تأثیر خود قرار می­دهد. اصلاح فرهنگ و باورهای انسان در همه­ی زمان­ها مستلزم شناخت صحیح روش­های مذکور است و غفلت از آن­ها، جریان صحیح تحول فرهنگ و عقیده را دشوار می­سازد. بر این ­اساس بررسی و شناخت روش­های مرتبط با مسئله­ی تحول فرهنگ و عقیده از منظر قرآن­کریم، چشم­انداز تربیتی روشنی در پیش روی انسان قرار داده و بسترهای لازم جهت پیمودن فرایند تحول مذکور در مقیاس جوامع بشری را برای او فراهم خواهد کرد. از ­­این­ رو نویسنده در این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای انجام می‌شود، ضمن استخراج مهم‌ترین روش­های قرآن­کریم در تحول فرهنگ و عقیده­ی انسان، چگونگی و کیفیت تحول در هر کدام از روش­های مذکور را مورد تبیین قرار خواهد داد و به این مهم دست می‌یابد که قرآن کریم در راستای تأثیرگذاری بر فرهنگ و عقیده انسان و اصلاح باورهای ناشایست عقیدتی و فرهنگی، چشم انداز روشنی در پیش داشته و از الگوی ویژه‌ای تبعیت می‌کند. ویژگی ممتاز الگوی روشمند قرآن کریم در تحول مورد بحث را می‌توان در دو عنصر تعدد روش و تناسب آن دانست.

هر گونه اقدامی در راستای تغییر و اصلاح جنبه‌ای از جنبه‌های فکر، عقیده، رفتار و اخلاقِ انسان، نیازمند شناخت شاخصه‌های بنیادی و به کارگیری اصول و فنون هماهنگ و مستلزم در دست داشتن نقشه‌ی راه است. قرآن‌کریم به منظور ایجاد تحول و دگرگونی در باورهای ناصحیح انسان و جایگزینی عقاید صحیح به جای آن، بر مبانی ویژه‌ای تکیه دارد. این مجموعه‌ی وحیانی ضمن هماهنگی کامل با مهمترین ویژگی‌های انسان و تمرکز بر اساسی‌ترین لایه‌های وجود وی، تلاش گسترده‌ای را در جهت احیای سرمایه-های بنیادین به کار می‌گیرد و اندیشه‌ی اعتقادی او را به میزان قابل توجهی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اصلاح باورهای انسان در همه‌ی زمان‌ها مستلزم شناخت صحیح مبانی مذکور است و غفلت از آن‌ها، جریان صحیح تحول عقیده را دشوار می‌سازد. بر این ‌اساس بررسی و شناخت مبانی مرتبط با مسأله‌ی تحول عقیده از منظر قرآن‌کریم، چشم‌انداز تربیتی روشنی در پیش روی انسان قرار داده و بسترهای لازم جهت پیمودن فرایند تحول باورهای ناصحیح در مقیاس جوامع بشری را برای او فراهم خواهد کرد. از ‌‌این‌ رو نویسنده در این پژوهش پس از بررسی مفهوم تحول عقیده، مهمترین مبانی قرآن‌کریم در تحول عقیده‌ی انسان را به دو بخش فطری و عقلی تقسیم نموده و به تبیین مؤلفه‌های هر کدام از این دو خواهد پرداخت.

این پژوهش که با عنوان (افزایش درجات واعمال از منظر قرآن کریم و روایات) نامگذاری شده است، تلاش دارد که عوامل مؤثر در اعتلای مقام واعمال انسان برای رسیدن به کمال نشان دهد تا به هدف آفرینش که خداوند متعال برای أو در نظر گرفته است دست پیدا کند. لذا این پژوهش آمده است تا عوامل این عروج وعلل اصلی آن ومهمترین راههای رسیدن به این هدف را ارائه دهد. هدف از تعریف و انتخاب این موضوع، شناسایی و بررسی آن آیات از قرآن و بررسی آنچه در تفسیر آنها آمده و نیز آنچه از روایات در حدود این مبحث و تحلیل آنها در کتب تفسیر حدیث و روایات آمده است، بوده است. بررسی آنها در یک مطالعه سیستماتیک، توصیفی وتحلیلی با بررسی آرای بزرگان، فلاسفه وعرفان. این تحقیق تلاشی علمی است برای افزودن منبعی جدید به منابع علوم دینی در مفهوم اعتلا وآنچه بر آن تأثیر می گذارد، علاوه بر آن معنای اعتلای افعال وپذیرش آنها وآنچه مانع اعتلای درجات ودرجه است. تکیه بحث در این تحقیق بر آنچه در آرای مفسران آمده به ویژه تفاسیر المیزان علامه طباطبایی والامثل آیت الله مکارم شیرازی است، این واقعیت که آنها بیانگر عالی ترین تفاسیر معاصر هستند، چه از سایر تفاسیر علما و چه از هر دو گروه. در کتب حدیثی وروایی به بسیاری از منابع حدیثی وروایی مانند بحارالأنوار، کافی، وسائل الشیعه ودیگر منابع تکیه شده است. در کتب فلسفی واخلاقی وعرفانی بیشترین سهم در این سطور برای حضرت امام خمینی رحمه الله، المصباح یزدی، الفیض الکاشانی وطهرانی بوده است (رحمهم الله) آثار بزرگ ایشان که در کتابخانه های اسلام فراوان است. این مطالعه به نتایج اخلاقی ودستاوردهای معنوی به ویژه برای محقق رسید که در حین نگارش به او الهام کرد ودر نتایج کلی آن به این نتیجه دانش وایمان وتزکیه وآنچه از این سه مفهوم ناشی می شود، نقطه آغازین در نردبان درجات است ونیکوکاری توأم با نیت واخلاص برای خدای متعال باشد شایستگی قبول ورفعت درجات را دارد. آنچه مانع افزایش درجات وافعال می شود عوامل درونی وذهنی انسان است، زیرا آمادگی ها وتمایلات دنیوی أو در درجات نهفته است وآنچه مانع افزایش افعال وپذیرش آن می شود همان عقاید نادرست ورفتارهای انحرافی است. که هدایت واعتلای مقام وعمل را از أو پنهان می دارد.

لزوم تسلیم در برابر معصومان­(ع) از مهم­ترین آموزه­های شریعت اسلامی است که دامنۀ­ آن بر اساس اندیشه­ شیعی، تا تسلیم در برابر اهل­بیت­(ع) امتداد دارد. شناخت درست تسلیم­پذیری و تبیین منطقی آن، مستلزم تحلیل مبانی این آموزۀ دینی است. نظر به اهمیت تسلیم­پذیری و نقش مؤثر آن در تحصیل ایمان، عدم آگاهی از مبانی تسلیم، به برداشت­های نادرستی چون تحمیل اجباری سخن بر مخاطبان می‌انجامد و تصویری نامعقول از آن در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند. در پژوهش حاضر مبانی عقلیِ تسلیم بر اساس عصمت اهل­بیت­(ع) و نیز نارسایی عقل بشری تبیین می­گردد. هم‌چنین آزمون مؤمنان، رویکرد تقیه­ای، وقوع تشابه در کلام معصومان(ع) و صعب و مستصعب بودن امر ایشان، از مبانی نقلی تسلیم­پذیری به شمار می­رود. از ره­گذر این جستار، مشخص می­شود الزام به تسلیم در برابر اهل­بیت­(ع)، به معنای پیروی کورکورانه و مسکوت گذاشتن عقل در پذیرش موضوعات دینی نیست، بلکه بر مبانی متقنی مبتنی است که عقل را در برابر ضرورت تسلیم متقاعد می­کند.