جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در آیات و روایات پاره ای از اوصاف ممدوح و ارزشمند به خدای تعالی نسبت داده می شود. در کنار آن دسته‌ای از اوصاف منفی و ضد ارزشی که تناسبی با ذات مقدس الهی ندارد، در آن یافت می‌شود؛ به عنوان نمونه صفت حکمت و عدالت دارای ارزشی مثبت هستند و صفاتی مانند مکر، استهزاء، تمسخر و خدعه که در قرآن کریم به خدا نسبت داده شدند، ضد ارزش می‌باشند. مسئله مورد تحقیق مقاله حاضر تبیین چگونگی تناسب میان صفات منفی و کامل مطلق بودن خداوند متعال است که در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی دیدگاه حکماء مسلمان مورد واکاوی قرار خواهدگرفت. فرجام تحقیق، در دو برآیند خلاصه میشود. نخست آنکه صفات خبری از اوصاف فعل و ویژگیهای مخلوقات به شمار میروند نه ذات خداوند متعال. دیگر آنکه؛ صفات خبری تنها اقتضای ضد ارزشی بودن داشته و همواره و ضرورتا ضد ارزش به شمار نمی روند زیرا مقتضای حکمت و عدالت خداوند بوده و انتساب آنها به خداوند متعال همسو با کمال مطلق بودن ذات الهی است.

قلب جزئی از بدن است که با نفس انسان ارتباط جسمانی دارد و ابزاری در خدمت نفس برای ارتباط با عقل مجرد است که این ارتباط در بدن انسان به وسیله مغز صورت می پذیرد. حاصل این ارتباط یا در ادراک و شناخت انسان ظهور و بروز می یابد یا به عنوان محرکی برای انجام فعل توسط نفس است. در صورت نخست یا به واسطه ابزار حسی موجب شناخت می شود و یا بدون واسطه ابزار حسی شناخته می گردد؛ اما محرک بودن عقل نیز به واسطه حکم عقل نظری صورت می پذیرد. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای به بررسی آیه 46 سوره حج: «أَفَلَمْ یَسیرُوا فِی الأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها» پیرامون تعامل عقل و قلب در فرایند تکامل نفس انسان می پردازد. ازجمله یافته های تحقیق چنین است: اگر این ارتباط با عوامل درونی و بیرونی تقویت گردد، حاکمیت عقل بر قلب بیشتر خواهد شد. این حرکت از عقل فطری که خدای متعال با آفرینش قلب در اختیار انسان قرار داده است، صورت می گیرد و در این صورت، نزاعی میان عقل و قلب متصور نیست و سیر شکوفایی نفس انسان به درستی صورت می پذیرد.

اندیشمندان مسلمان هر کدام به نوعی تلاش نمودند انسان ها را به مسیر حقیقی در زیستن رهنمون سازند. برخی از راه استدلال و برخی از راه نقل و برخی دیگر از راه علوم عرفانی و اشراقی در این مورد آثاری نگارش نموده اند. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اندیشه های محی الدین ابن عربی و شیخ شهاب الدین سهروردی درباره دام دنیا و راه رهایی از آن می پردازد. ابن عربی در مهم ترین آثارش به تهذیب نفس به عنوان بهترین مسیر خروج از دام دنیا توجه نموده و انسان ها را به این راه دعوت نمود. شیخ اشراق در برخی آثارش تلاش نمود انسان ها را نسبت به بحرانی به نام غریبی انسان در جهان خاکی هشیار نموده و هشدار دهد. جهان مادی دارای محدودیت های فراوانی است که شرطی شدن در لذائذ آن باعث می شود انسان از هدف اصلی در زیستن باز ماند. وی با طراحی تمثیلات اشراقی تلاش نمود غربت انسان در جهان خاکی را به نیکی ترسیم کند. در نتیجه، هر دو اندیشمند با روش های گاهی متفاوت به دام های دنیا اشاره نموده و انسان ها را به هشیاری و برون رفت از آن دعوت نمودند. کلیدواژه‌ها: ابن عربی، شیخ اشراق، حجاب های دنیا، سلوک عرفانی، اشراق.

آموزش تفکر دینی از موضوعات و دغدغه‌های اندیشمندان دانش‌های الهیاتی بوده است. روش‌های مختلفی برای این مهم در آثارشان مشهود است. مباحث عقلی و نیز گاهی عرفانی و نقلی برای این مهم به کار رفته است. شناسایی این روش‌ها برای هدایت نسل کودک و نوجوان اهمیت دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی درصدد است توانمندی و اثربخشی تمثیلات فیلسوفان مسلمان را در تفکر دینی تبیین نماید. برخی فیلسوفان مسلمان مانند ابن‌سینا و سهروردی در آثارشان به کمک داستان‌ها و تمثیل‌های رمزی مانند حی‌بن‌یقظان، سلامان و ابسال، لغت موران، عقل سرخ، فی حقیقة العشق و آواز پر جبرئیل برای آموزش تفکر دینی به جامعه پرداختند. از این تمثیلات می‌توان در راستای تقویت مبانی و تفکر مسائل مختلف دینی استفاده کرد. به‌عنوان‌نمونه در این تمثیلات مباحثی درباره الهیات به معنای عام و خاص تبیین شده که شامل معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی، راهنماشناسی و معادشناسی است.

عشق از معدود مباحث مشترکِ موثر در فلسفه‌‌،‌‌ هنر‌‌،‌‌ عرفان می‌باشد. می­توان باور داشت بزرگ‌ترین فیلسوف یونان که به جد و وسیع در مورد عشق سخن گفت افلاطون است. نگاه او نه تنها بر فلسفه جهان غرب‌‌،‌‌ بلکه بر فلسفه اسلامی نیز تأثیر مستقیم نهاد. در فلسفه‌ اسلامی نیز عشق‌‌،‌‌ در آثار سهروردی نقش محوری دارد. آنها نقش معرفت‌شناسانه نیز به عشق داده‌اند. اهمیت دیگر این موضوع از این وجه است که عشق در دین و اندیشه‌ غرب و شرق توسط هر دو فیلسوف بسیار وارد گشته و ایفای نقش نموده است. هر دو فیلسوف شهر مطلوبی ارائه نموده‌اند که بدون درک مفاهیمی نظیر عشق‌‌،‌‌ قابل تصور و درک درست نیستند. از سویی دیگر‌‌،‌‌ بخش قابل توجهی از عشق‌ورزی‌های کنونی مسیری انحرافی سپری نموده و موجب فاصله زیاد شهرهای کنونی و شهر مطلوب در منزلت انسان شده که ارائه الگویی صحیح را می‌طلبد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بر آن است تا روشن نماید افلاطون و سهروردی در مبحث عشق به چه می‌اندیشیدند‌‌،‌‌ چگونه می‌اندیشیدند‌‌،‌‌ چه نتیجه می‌گیرند و عشق‌ورزی در شهر مطلوب آنان چگونه است و چه اشتراکات و تفاوت‌هایی دارد؟

یکی از موضوعاتی که در مکاتب و اندیشه­های گوناگون مورد بررسی قرارگرفته، موضوع انسان کامل است. هرچند عرفای مسلمان نیز به این بحث توجه­داشتند ولی ابن­عربی توانست غنای کافی به آن ببخشد که در نوشته­هایش مورد مشهود است. فراوانی تعاریف انسان کامل موجب آسیب به این موضوع شده که عدم تعیین حد و مصادیق آن است. لذا، این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی با بررسی مبانی عرفانی ابن­عربی به این سؤال خواهدپرداخت که آیا وی به محدود بودن مصادیق انسان آرمانی به انبیا و اولیای الهی معتقد است و یا به توسعه در مصادیق آن و صدق بر انسان­های سالک دیگر که به مقاماتی مشخص رسیدند اعتقاددارد؟ یافته­های تحقیق حاکی از آن است که هرچند رسولان الهی در بالاترین درجه چنین انسان­هایی قراردارند، ولی با توجه به تعریف ابن­عربی انسان آرمانی، اضافه­کردن خود به­عنوان خاتم ولایت مقیده، معرفی مصادیق متعددی از انسان­های آرمانی و تفسیری که از وُسع و ظرفیت هریک از انسان­ها برای رسیدن به کمال معرفی­می­نماید، کثرت در مصادیق انسان آرمانی نتیجه­گرفته­می­شود.

یکی از مشکلات انسان مدرن، «ازخودبیگانگی» است. این بیماری شناختی، شامل تمامی دردهای فردی و اجتماعی انسان می­شود. راهکارهای اندیشمندان غربی، تکیه بر ابزار حس و تجربه دارد و بر اثر ضعف موجود در منابع شناختی، کارساز واقع نشده است. ابن­عربی تنها راه رهایی را درک معرفت شهودی و ورود به مسیر سلوک عرفانی می­داند. از نظر او استفاده از عقل و حس به جای شهود، انسان را به مادیات و محسوسات محدود می­نماید و از توجه به ملکوت غافل ساخته و از اصل سلوک جلوگیری می‌کند که نتیجه­ی آن بیگانگی انسان از خودِ حقیقی خویشتن است. چنین انسانی در عرفان ابن­عربی، انسان الحیوان نامیده می­شود. در این مسیر باید به زدودن حجاب­های ظلمانی پرداخت و تلاش نمود با ریاضت­ها و عباد­های خالصانه، تاریکی­های دل را به روشنایی تبدیل کرد. لذا در این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی نگارش شده تلاش گردید سیری معرفتی از «انسان الحیوان» به «انسان کامل» که همان خروج از ازخودبیگانگی است ترسیم شود.

قرآن کریم جهت انتقال مفاهیم خود از ظرف «عند» با بسامد بالایی استفاده نمودهاست. این ظرف در معنای پیش نمونهای خود، مفهوم «نزد» را کدگذاری مینماید، اما در تمامی موارد کاربرد این واژه در قرآن کریم، محدود به این معنا نبوده و با قرارگیری در بافتهای مختلف، وارد حوزههای معنایی جدیدی میگردد. واژه «عند» در گسترش معنایی خود در قرآن و در همنشینی با واژگانی چون «الله»، «ربّ»...، مهمترین مقولههای انتزاعی و متافیزیکی مطرح در کلام خدای تعالی را در سطح ادراک انسانی قابل فهم مینماید. با این وجود، عدم درک صحیح از غرض خداوند و عدم توجه به سیاق آیات، سبب شدهاست تا برخی دیدگاههای تفسیری به سمت تشبیه و تجسیم متمایل گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ابعاد معنایی ظرف «عند» در قرآن کریم پرداخته است. برخی از مهم ترین آنها شامل حکمیت و قضاوت الهی، قطعیت و حتمیت حضور، انتساب ربوبی، قرب و زلفی میباشد. در پایان این نتیجه حاصل شدهاست که با صرفنظر کردن معنای ابتدایی «عند» که موجب جسمانیت و محدودیت حق تعالی می باشد، سایر معانی تناقضی با عقل و آموزه های وحیانی نداشته و بازتاب صحیحی از مفاهیم انتزاعی و غیرحسی را به مخاطب ارائه خواهد داد.

خانواده از مهم‌ترین ارکان اجتماعی است. نقش کلیدی در خانواده به عهدة همسران است. میان برخی از زوجین آسیب‌های جدی و عدم تفاهم وجود دارد. با توجه به تأثیر آسیب‌ها در فرایند زندگی، شایسته است روابط همسران به‌طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. روش‌هایی در زوج‌درمانی مورد توجه اندیشمندان علوم تربیتی و روان‌شناسان قرار گرفته که متاسفأنه نتوانسته به‌طور جامع و عمیق به کنترل آسیب‌ها بپردازد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی ـ تحلیلی به سبک ارتباطی همسران مبتنی بر حضور الهی در زوج‌درمانی اسلامی و مبانی آن می‌پردازد. یافته‌های پژوهش حاکی از باورهایی عمیق دربارة حضور خدا در سبک ارتباط اسلامی در روابط زوج‌هاست. توجه به حضور خداوند، سبک ارتباطی همسران را تعالی خواهد بخشید و اثرات قابل‌توجهی در این رابطه دارد. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی است که مهم‌ترین اثرات رفتاری زوج‌درمانی اسلامیِ مبتنی بر حضور خدا، عبارت‌اند از: حسن خلق، احترام به همسر، عفو و گذشت، مدارا کردن، رعایت ادب و حیاء و قدردانی.

روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که در جهان‏بینی اسلامی ملاصدرا، امام خمینی و مقام معظم رهبری، انسان موجودی مدنی الطبع می‌باشد و برای زیستن به برقراری تعاملات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی نیازمند است. از این‌رو، ملاصدرا بر زعامت اجتماعی و سیاسی انسان ایده‌آل تاکید دارد. امام خمینی و مقام معظم رهبری نیز با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نقش محوری میان مردم، رهبری و ایدئولوژی اسلامی، بر کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا، آگاهی‌بخشی و تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون برای رشد مادی و معنوی جامعه تأکید دارند. بر این اساس، ارتباط میان سه اندیشمند در این موضوع را می‌توان چنین ترسیم کرد که ملاصدرا به صورت بنیادین و ریشه‌ای به مسئله نقش اجتماعی و سیاسی انسان ایده‌آل پرداخته، امام خمینی در قالب اندیشه کاربردی و براساس حکمت متعالیه به مسئله نظر دارند و مقام معظم رهبری نیز بر گستره کاربرد اندیشه‌ای امام خمینی افزودند و بر نقش‌آفرینی آن در قالب مصادیق در پیکره جامعه تأکید دارند.