جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سرشت انسان نحوه وجودی و نوع آفرینش اوست که در قرآن از آن به «فطرت» یاد شده و آیاتی بر وجود آن دلالت دارد. از سوی دیگر برداشتی سطحی از آیاتی همچون آیه شاکله (اسراء: 84)، آیه تقسیم‌کننده انسان‌ها به دو گروه مؤمن و کافر در آغاز آفرینش (تغابن: 2)، نیز آیات بیانگر برخی از ویژگی‌های انسان (همچون جزوع، منوع، ظلوم، جهول، مفسد و خونریز بودن) ممکن است موهم اثبات چنین سرشتی ـ دست‌کم ـ در گروهی از انسان‌ها تلقی ‌شود. این پژوهش با هدف دستیابی به دیدگاه قرآن و با روش توصیفی ـ تحلیلی به دلالت‌شناسی این قبیل آیات و وجه جمع میان آنها سامان یافته و به این نتیجه رسیده که آیات یادشده بیانگر خاستگاه تکوینی چنین صفاتی در انسان نیست و بر این ‌اساس نمی‌توان از آنها تعدد سرشت آدمیان را اثبات کرد.

براساس بينش توحيدي، آفرينش انسان داراي هدف نهايي است و همه تلاش‌هاي او بايد در راستاي نيل به آن، جهت‌گيري شود. کمال نهايي انسان عبارت است از شکوفايي همۀ استعدادها و ظرفيت‌هاي ذاتي، معنوي او که در پرتو انتخاب ارادي و حرکت اختياري فعليت پيدا مي‌کند و در کاربرد قرآن، از آن نقطۀ نهايي کمال، با عناوين «فوز»، «فلاح» و... تعبير شده است. مسئلۀ پژوهش حاضر اين است که آيا، از منظر قرآن کريم، کمال نهايي در افراد، مرتبه‌پذير بوده و داراي درجات مختلف است يا نه؛ تحقيق پيش‌رو با هدف پاسخ‌گويي به اين مسئله با روش توصيفي ـ تحليلي سامان يافته است. حاصل پژوهش اين است که با توجه به مفاد آيات، ذومراتب‌بودن علم و معرفت به‌عنوان بعد بينشي، و تقوا و عمل صالح به‌عنوان بعد توانشي، و محبت، ايمان و گرايش به خير و فضيلت اخلاقي در بعد گرايشي، و نيز مرتبه‌پذيري لذت‌هاي روحي و معنوي، خوف و رجاء، اطمينان و رضا در بعد احساسي و انفعالي انسان، عامل مرتبه‌پذيري کمال نهايي مترتب بر اين ابعاد است.

غرائز، پاره‌اي از اميال و گرايش‌هاي دروني مشترک ميان انسان و حيوان است که در ذات آنها به‌منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولاً با يکي از اندام‌هاي جسمي ارضاء مي‌شوند. با توجه به حکيمانه و هدف‌مند بودن نظام هستي، انسان داراي کمال حقيقي بوده و طبعاً غرائز او نيز بايد در راستاي تأمین کمال حقيقي، مديريت شوند. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف مديريت صحيح غرائز حيواني انسان در راستاي کمال حقيقي از منظر قرآن، با تأکيد بر انديشۀ علامه مصباح يزدي سامان يافته است. حاصل تحقيق اينکه راه‌کارهاي بينشي مديريت غرائز عبارتند از: 1. ايجاد بينش نسبت به مبدأ متعالي و صفاتي مانند علم، مالکيت، رازقيت و غناي مطلق؛ 2. ايجاد بينش نسبت به معاد و بيان هدف‌مندي نظام هستي و غايت‎مندي انسان، تعيين کمال نهايي او، بيان برتري آخرت نسبت به دنيا، نقش ابزاري ‌داشتن دنيا براي آخرت و رابطۀ عيني ميان آن دو. راه‌کارهاي انگيزشي آن نيز عبارتند از: انذار، تبشير، امر و نهي و وضع قوانين بازدارنده.