جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آزادي، مفهوم جديدي است كه با ابعاد و عناصر مختلف آن، تنها در دوره اخير مورد توجه انديشمندان غربي قرار گرفته و در كشاكش نهضت ناتمام مشروطيت ، وارد انديشه ايران و ايرانيان و بيش از آن، متفكران مسلمان شده است؛ از اين رو دچار فقر ادبيات و غناي تئوريك است.در مقابل،برخي بر اين باورند كه گرچه مسئله آزادي با مصاديق جديد، تولد يافته ارزشها و توليدات مدرن است، اما نمي‌توان محتوا و مضاميني از مصاديق آن را در زندگي قديم و منابع دینی نيافت؛ به رغم استدلال‌هايي كه در اين زمينه ارائه مي‌شود، نگارنده ،مدعي است كه متفكران مسلمان ، به ويژه در دوره‌هاي اخير- از جمله آیت ا... جوادی آملی- هر يك، با نگره و رويكرد خاصيبه مسئله آزادي توجه کرده اند . گویی اينكه اين موضوع از سويي مسئله‌اي نو پديد نيز به شمار مي‌آيد. پرسش اصلی این است که مفهوم آزادی در اندیشه سیاسی آیت ا... جوادی آملی را چگونه می توان تبیین کرد؟فرضیه اصلی آن است که ایشان، از منظر و مشرب فکری حکمت متعالیه می کوشد از سویی دغدغه سازگاری و ناسازگاری مفهوم آزادی با آموزه های دینی را مورد توجه قرار داده و از طرف دیگر به یک مفهوم اسلامی از آزادی، دست یابد.همچنین وی با معرفی شریعت، به عنوان مرجع تحدید آزادی،با ارائه آزادی تشریعی و تکوینی، آن را به آزادی سیاسی پیوند می دهد و اقسامی از آزادی را شناسایی و نسبت آن با سایر مفاهیم مرتبط از قبیل عدالت،امربه معروف و نهی ازمنکر، ولایت، قانون ... در حوزه روابط سیاسی، اجتماعی را مشخص می کند. دانش سیاسی در منظومه فکری صدرالمتألهین، از چه جایگاهی برخوردار است ؟ فرض اولیه این است که، هر چند ملاصدرا ، اثر مستقلی درباره سیاست ندارد اما در آثار خویش به کرات و به صورت پراکنده از جوانب مختلف درباره معرفت سیاسی به تأمل پرداخته است.در پاسخ به پرسش فرعی جایگاه حکمت متعالیه در نظام اندیشگی آیت ا... جوادی آملی ، از نظر نگارنده در نظام اندیشگی آیت ا... جوادی آملی ، امتياز حكمت متعاليه از ساير علوم الهي، مانند عرفان نظری، حكمت اشراق، حكمت مشاء، كلام و حديث، با اشتراكي كه بين آنهاست، در اين است كه هر يك از آن علوم به يك جهت اكتفا مي‌نمايد ليكن حكمت متعاليه كمال خود را در جمع بين ادله ياد شده، جستجو مي‌كندو حکمت متعالیه در بحث معرفت و شناخت به مثابه میزان است .فصول مختلف پژوهش در جهت تحقق فرضیه های اصلی و فرعی سازماندهی شده استوحکمت متعالیه به عنوان مبانی نظری پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است . در این فصل سعی شده است ، به بازنمایی اندیشه آیت ا... جوادی آملی نسبت به حکمت متعالیه نیز، مبادرت شود. از مبانی فکری وی و نیز زندگینامه و زمانه آیت ا... جوادی آملی در فصل دوم گفتگو شده است . فصل سوم ، عهده دار تبیین مفهوم آزادی در اندیشه سیاسی آیت ا... جوادی آملی،در ابعاد؛ تبیین مفهوم آزادی ، حدود ، اقسام و نسبت آزادی با سایر مفاهیم مرتبط می باشد .یافته های پژوهش از این امر حکایت دارد که در منظومه فکری آیت ا... جوادی آملی ، هيچ ارزشي در اسلام به اندازه ارزش آزادي نيست و از منظر وی ، تبیین معناي آزادي از صنف مفهوم است و نه ماهيت؛ از اين‏رو، حدّ و رسم ماهوي ندارد و نمي‏توان آن را با جنس و فصل و... شناخت؛ بلكه فقط از راه تحليل مفهومي مي‏توان به معناي آن پي برد و حقيقت خارجي، يعني همان آزادي حقيقي از سنخ هستي است؛ از اين‏رو، دارایتشكيك و مراتبي فراوان است . در مقوله تشکیک وجود ،بالاترين مرتبه آزادي از آنِ ذات مقدس ربوبي است.در مرتبه بعدي آزادي وافر، از آنِ فرشتگان بزرگ الهي، عقول عاليه و ارواح متعالي انبيا و معصومان است. پس از آنان نيز ، در ميان انسان‏ها هر كس از بند تن و قيد طبيعتْ رهيده‏تر و با كمالات علمي و عملي هم‏آغوش‏تر باشد، سهم بيشتري از آزادي حقيقي خواهد داشت .در نظام اندیشگی استاد جوادی آملی ،انسان در انتخاب راه و عقيده اجبار پذير نيست. انسان در نظام تكوين آزاد است، امّا، نمي‏تواند فراتر از قانون عليّت، كاري انجام دهد. در نظام تشريع ،مطلقاً سخن از آزادي و اختيار نيست؛ بلكه انسان به لحاظ قوانين شرعي حتماً بايد مطيع باشد. پس از تبیین و اثبات لزوم محدویت آزادی از منظر ایشان، در منظومه فکری وی، مُحَدِّد آزادي نمي‏تواند عنوان عدالت، حقوق بشر، دمكراسي و مانند آن باشد؛ زيرا اگر تحديد كننده خودْ داراي حدود مشخص نباشد، هرگز توان تحديد چيز ديگر را ندارد. تنها عاملي كه مي‏تواند حدود آزادي را كاملاً تحديد كند، شريعت الهي است . وی همچنین با شناسایی اقسامی از آزادی، ضمن انتقاد ازآزادی موجود در فضای رقیب، نسبت آن با سایر مفاهیم مرتبط در حوزه روابط سیاسی اجتماعی را معین کرده است .

درپی گسترش اندیشه تجدد در دوره پهلوی اول و با همزمانی تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه و افزایش آگاهی‌‌ها نسبت به غرب، نسل جدیدی از روشنفکران شکل گرفته‌‌اند که در عین دسترسی و مطالعه فراوان آثار تاریخی، با لایه‌‌های عمیق‌‌تری از فرهنگ و تمدن غربی آشنا بوده‌‌اند. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین اندیشه سیاسی یکی از مهم‌ترین روشنفکران این دوره یعنی سید فخرالدین شادمان، بر آن است در قالب نظریه منطق درونی اسپریگنز، به این پرسش پاسخ دهد که شادمان بحران سامان سیاسی را چگونه دلیل‌‌یابی کرده و برای برون‌‌رفت آن چه تجویز آرمانی ارائه کرده است؟ یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که مسئله اساسی شادمان، نفوذ فرهنگی- سیاسی تمدن فرنگی است. به نظر وی این مسئله ناشی از وجود و ادامه حیات فوکولی و مبلغ فرنگی می‌‌باشد. از همین‌رو، وی نوسازی جامع و نظام‌مند ساختار جامعه ایران بر پایه حفظ زبان کامل فصیح ملی (فارسی) و أخذ تمدن فرنگی با میل و احتیاط را به عنوان نظم آرمانی ترسیم نموده و راهکارهای تربیت ملی، فراگیری مقدمات تمدن غربی، لغت‌سازی، ترجمه درست، داشتن جرأت شناخت و نترسیدن از هیچ فکر و عقیده‌‌ای، و اعزام ایرانی ایران‌‌شناس فارسی‌‌دان به فرنگ را به عنوان راهکارهای خروج از بحران تجویز می‌‌کند. این راهکارها حاکی از آن است که شادمان توجه به دستاوردهای تمدن بشری را به امر خودباوری، حفظ اصالت و هویت خودی پیوند زده و با پیش کشیدن ضرورت برخورد فعال با غرب به شکلی عالمانه و دغدغه‌مندانه، بر لزوم درک صحیح از مسائل پیشرفت و طراحی راهبردهای سازگار و برخواسته از فرهنگ خودی تأکید می‌نماید.

علی رغم اینکه به منازعه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، از جنبه های گوناگون پرداخته ‏شده است، اما شاید مهمترین وجه این منازعه که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، مبانی متفاوت ‏اندیشه شناختی سیاسی حاکم بر ساختار سیاسی دو کشور( اسلام سیاسی در ایران و لیبرالیسم در آمریکا) ‏باشد، به همین دلیل، سوال اصلی در نظر گرفته شده، عبارت است از : ماهیت اندیشه شناختی سیاسی ‏منازعه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده چیست؟ برای رسیدن به پاسخ، فرضیه اصلی، این است: از ‏سوی ایرانیان: شیطان پنداری و استکبار ورزی، ذهنیت منفی تاریخی ناشی از اقدامات خصمانه و از سوی ‏ایالات متحده امریکا: از دست دادن منافع، متحدان، هویت نظام سیاسی، ماهیت منازعه را تشکیل می دهد‎.‎‏ ‏چارچوب نظری بحث ، بر اساس نظریه توماس اسپریگنز طراحی شده است و روش به کار گرفته شده در ‏تبیین موضوع، تفسیرگرایی است. نتیجه حاصل شده هم این است که: تمایز در مبانی اندیشه شناختی ‏سیاسی، از ایران و آمریکا، دو ساختار سیاسی متفاوت ساخته است، که راه حل عبور از الگوی منازعه، ‏گفتگو بر مبنای افق های شناختی دو کشور است.‏

اندیشه مهدویت از کانونی ترین گزاره های اندیشه سیاسی شیعه است. در اندیشه شیعه حکومت تنها از آن خدا و حجت خدا که پیامبر و وصی پیامبر است می باشد. در عصر غیبت حجت الهی، اصل حکومت از جانب شیعیان منتفی نمی باشد چرا که وجود آن از بدیهیات عقلی است لذا برای حکومت باید شخصی که از طرف امام حق برای این منصب مشخص شده است، در این جایگاه قرار بگیرد و از این طریق یگانه راه کسب مشروعیت برای حکومت را بدست آورد.در دوره غیبت سه خوانش مختلف از بحث نیابت و کسب مشروعیت مطرح شد که به ترتیب، نیابت خاصه ، نیابت عامه بی تفاوت نسبت به حکومت و نیابت عامه مسئول در برابر سیاست به وجود آمد.هر سه این خوانشها را می توان در تاریخ معاصر ایران تحت عنوان بابیت، انجمن حجتیه و انقلاب اسلامی رصد کرد که به بررسی هر کدام می‌پردازیم.

اسلام سیاسی، متعاقب انقلاب اسلامی ایران، در جمهوری اسلامی موجودیت عینی یافت و در بازاریابی سیاسی افکار عمومی جهان اسلام، خود را به‌عنوان کالای پرمشتری برای مسلمانان جهان اسلام، که در عصر جدید همواره سرخورده و شکست‌خورده و ناکام بوده‌اند، درآورد. این خوانش انقلابی از اسلام در ایران موفقیت عملی و عینی خود را در قالب ایجاد تغییرات اجتماعی در انقلاب اسلامی، نظام‌سازی با منطق جمهوری اسلامی که سنّت و مدرنیته را در ترکیبی موزون به‌کار گرفت و نیز در ایجاد نظامی ماندگار و چهل‌ساله نشان داد؛ اما الگوی رقیب و وهابی داعش در برابر این اسلام سیاسی قد علم کرده، با دولت‌سازی نیم‌بند خود در عراق و سوریه به خودنمایی می‌پردازد. در این نوشتار به مقایسة تطبیقی اعتقادات سیاسی، اخلاقیات سیاسی و رفتار سیاسی در منظومة سیاسی شیعه و داعش پرداخته شده است؛ از جملة این موارد، مقایسة اعتقادی موضوع منجی و مهدویت، مقایسة اخلاقی مسئلة خلافت و ولایت و مقایسة رفتاری مسئلة مهمّ جهاد و جنگ است.

نظر به نقش اروپا در معادلات جهانی، مساله هویت سیاسی اتحادیه اروپایی پرسش های مهمی را برای ناظران و بازیگران سیاست بین الملل در سده جاری طرح نموده است که پاسخ به آنها در فهم ماهیت سیاست، سرشت قدرت و تصویر بین المللی اروپا در نظریه و واقعیت راهگشا خواهد بود. چه آن که دردوره پسا جنگ سرد پرسش از امکان وسرشت هویت اروپایی به مساله تاریخی و دوران ساز اتحادیه اروپا تبدیل شده و یکی از مهم ترین مضامین مناظره های نظری سیاست اروپایی را تشکیل می دهد. روایت گران هویت اروپایی با ابتناء برآموزه های سنت فلسفه سیاسی نوکانتی به طرح شرایط امکان هویت سازی درسطح اروپایی پرداخته اند. "اروپای جهان وطنی"، "اروپای مدنی"، "اروپای پست مدرن" و "اروپای هنجاری" ازجمله مهم ترین روایت هایی هستند که از تاسیس نوع جدیدی از سیاست، اجتماع و حکمرانی سیاسی وهویت بین المللی درقالب اتحادیه اروپا جانبداری نموده اند. چگونگی نقش آفرینی روایت های نظری در تعریف و شکل دهی به هویت اروپایی، فلسفه وجودی هویت سیاسی درعرصه سیاست داخلی اتحادیه اروپا، روایت های هویت بین المللی و نسبت آن با هویت سیاسی اتحادیه اروپا و سرشت هویت اروپایی در آغاز سده بیست و یکم مهم ترین پرسش هایی هستند که رساله حاضر با بهره جستن از سنت پدیدار شناختی و روش تحلیل روایت عهده دار تلاش برای ارائه پاسخ به آن ها گردیده است. باتوجه به نقش و جایگاه اتحادیه اروپا در سیاست بین الملل و نسبت تاریخی ایران و اروپا، فهم ژرف تر سیاست اروپایی و این که کشورما در سده بیست ویکم با چه نوع اروپایی مواجه خواهد بود، شایسته توجه و حائزاهمیت است.برمبنای یافته های رساله حاضر هویت اروپایی به رغم داعیه گذار از منطق وستفالیایی، کماکان در فضای هستی شناختی سیاست مدرن تعریف شده است. با این همه تاریخ اروپا بیش از آن که تاریخ وحدت و هم گرایی باشد، تاریخ تشتت و واگرایی بوده است. به بیان دیگر اروپایی ها فاقد مولفه های مشترک هویت سازی درقالب الگوی هویت سازی وستفالیایی بوده و از هیچ کدام از مولفه های هویتی عینی و ذهنی متعارف یعنی میراث تاریخی یکسان، اسطوره های وحدت بخش، زبان واحد، فرهنگ مشترک ومانند آن برخوردارنیستند. امتناع هویت سازی درون اروپایی تمام عیارموجب گرایش به وجه سیاسی و مدنی هویت سازی و نیز نقش آفرینی هویت بین المللی دربازتعریف هویت اروپایی گردیده است. ازاین رو هویت سازی سیاسی و بین المللی اتحادیه اروپا دو مولفه مکمل به شمار رفته و دارای نسبت تعاملی بایکدیگر می باشند. درمجموع نظریه و رفتار سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبین این واقعیت است که این نهاد از سرشت ماهوی متمایزی برخوردار نبوده و درجهانی مشابه با دیگر بازیگران سیاست بین الملل به سر می برد. اگرچه روایت گران هویت اتحادیه اروپا از گذار اروپا از سیاست قدرت محور وستفالیایی سخن می رانند اما الگوی حاکم بر هویت سازی سیاسی و بین المللی اتحادیه اروپا در هردو عرصه سیاست داخلی و بین المللی و در همه روایت های موجود نه پسا وستفالیایی بلکه نوعی بازآفرینی آموزه های وستفالیایی در موقعیتی متفاوت می باشد.

یافته این نوشتار آن است که براى فهم اندیشه امام خمینى باید به دنبال شناخت سرمشق‌هاى امام یا به تعبیر دیگر شخصیت‌هایى بود که امام آمال خود را در اندیشه و رفتار آنان متجلى مى‌دید. یکى از بارزترین این شخصیت‌ها، آیة الله مدرس است که به موارد قابل مقایسه زیادى در این دو شخصیت مى‌توان رسید. با توجه به تقدم زمانى مدرس مى‌توان شواهدى دال بر تأثیرپذیرى امام از ایشان دست یافت. به نظر مى‌رسد یافته این مقاله براى درک عمیق‌تر اندیشه و رفتار امام خمینى مناسب باشد.

داعش در سوریه و عراق و برخی کشورهای دیگر پدیده ای نو ظهور است . اندیشه ها و عملکرد آنان معماهای زیادی از خود به جای گذاشته است .داعش وجوه متعددی دارد . در این نوشتار از میان وجوه پدیده ،گفتمان،دولت ،ایدیولوژی،واندیشه، وجه اندیشه ای آن در دستور کار قرار داده است. برای شناخت آن اندیشه ها که بنیان های رفتارهای آنان را تشکیل می دهد از اطلاعات پیشینی در مورد وهابیت استفاده می شود . داعش و وهابیت در سه وجه عقاید سیاسی و اخلاقیات سیاسی و رفتار سیاسی مقایسه شده اند و شباهت های بینشی و گرایشی و کنشی داعش و وهابیت شناسایی شده است . روش گرداوری اطلاعات کتابخانه ای و منابع اسنادی و از روش تحلیل محتوای کیفی برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. ازجمله شباهت های دو جریان تمسک به اصل هجرت،تکفیر غیر خودشان و سطحی نگری و ظاهرگرایی است. دو گروه بی توجه به مبانی عقلی بوده و نقل گرا هستند.