جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه مشهور اینست که مفاهیم فلسفی‌یی مانند وجود، وحدت، علیت و ضرورت، هیچگونه مابازائی در خارج ندارند و حتی بفرض اینکه این مفاهیم در خارج مابازاء داشته باشند نیز انسان توان درک آنها را ندارد، زیرا مواجهة انسانها با دنیای محسوسات از طریق حواس است و حواس نیز تنها توان درک کیفیات محسوس اشیاء را دارند و حتی قادر به درک تمام عوارض هم نیستند. با پذیرش این‌دو مطلب، راه انتزاع مفاهیم فلسفی از واقعیات محسوس خارجی بطورکلی بسته بنظر میرسد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بر اساس برخی از مبانی حکمت متعالیه ‌ـ‌ازجمله تقرر و ثبوت مفاهیم فلسفی در خارج، نحوۀ‌ وجود نفس و کیفیت ادراک آن‌ـ درصدد اثبات این مطلب است که مفاهیم فلسفی، مستقیم و بدون واسطه از خارج و از دل ادراکات حسی بدست می آیند. اگرچه این نظریه در آثار صدرالمتألهین وجود ندارد اما مبانی فلسفی وی، زمینه و بستر چنین تبیینی را بخوبی فراهم میکند.

بی‌تردید یکی از مباحث مهم حوزه معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، نحوه حصول ادراکات کلی برای انسان است. از آن‌جا که عنصر اساسی تمایز‌بخش انسان از سایر موجودات، تعقل به‌ شمار می‌آید توانایی ادارک معقولات برای انسان، نزد هر فیلسوفی امری مسلم است. اما در نحوه حصول ادراکات عقلی میان حکما اختلاف دیدگاه وجود دارد. ریشه این اختلاف دیرینه، تفاوت نظر میان افلاطون و ارسطو در نحوه وجود امر کلی است. هدف از نگارش این پژوهش بررسی تفاوت‌های میان این دو مبنا و ثمرات فلسفی این دو نظریه در مباحث مختلف فلسفی می‌باشد. در این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی، کوشش شده است تا ابتدا نظر قائلین به نظریه «مُثُل» و همچنین قائلین به نظریه «تجرید» به روشنی تبیین گردد و سپس ثمرات فلسفی قائل شدن به هر دو نظریه را در هر دو ساحت هستی شناسی و معرفت شناسی نشان داده شود. لازم به ذکر است داوری میان این دو نظر از عهده این مقاله خارج است.

نظريه مُثُل يکي از نظريه‌هاي مهمي است که فلسفه افلاطون و پيروان او بر آن استوار است. افلاطون با ارائه اين نظريه درپي توجيه پيدايش عالم محسوس و شناخت آن در عين تغيّر و عدم ثبات بوده و تعقلات و تصورات کلّي انساني را نيز محصول مشاهده مُثُل مي‌داند. پس از افلاطون اين نظريه مبناي فکري و فلسفي برخي حکماي مسلمان همچون شيخ اشراق و ملاصدرا قرار گرفته و برخي ديگر نيز مانند ابن‌سينا به مخالفت يا توجيهات مغاير با اصل نظريه پرداخته‌اند. براي اثبات نظريه مُثُل افلاطوني مي‌توان به طرق مختلف عقلي، نقلي و شهودي استدلال كرد. اعتقاد به مُثُل، ثمراتي دارد که برخي در حل مسائل علمي از قبيل وجود ذهني و برخي در تعالي معرفتي و استکمال وجودي حکيم مؤثر است. در اين مقاله، پس از بررسي مهم‌ترين تفاسير ارائه شده از مُثُل افلاطوني در ميان حکماي الهي، ثمرات معرفت‌شناسي اين نظريه در حکمت اسلامي ارائه خواهد شد.