جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بداء‌،‌ ظهور و تغییر یافتن آن چیزی است که بر اساس عوامل قضای مشروط الهی مورد تقدیر قرار گرفته است. بداء از معتقدات شیعیان است که در پرتو آن، قدرت مطلق خدای ‌تعالی قابل اثبات و از مباحث مهمّ عصر حاضر است. مسئلۀ پژوهش، تحلیل روایات علائم حتمی ظهور امام زمان عجّ الله تعالی فرجه و وقوع بداء در آن‌هاست که به روش توصیفی _ تحلیلی صورت پذیرفته است. در روایات متعدد نشانه‌های حتمی و غیرحتمی ظهور حضرت حجت عجّ الله تعالی فرجه ذکر شده است که از نشانه‌های حتمی به: صیحۀ آسمانی‌،‌ خروج سفیانی‌،‌ خروج یمانی‌،‌ قتل نفس زکیه و خسف بیداء اشاره شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر آنند با توجه به بررسی سندی و دلالت روایات موجود در حتمیت علائم ظهور‌،‌ ممکن است که در خصوص ضعف سندی و ناتمام بودن دلالت آن‌ها و بالتبع تقسیم‌بندی علائم به حتمی و غیرحتمی، مناقشه صورت گرفته و ارتباط لازم و ملزومی میان روایات مدعیِ حتمی بودن آن و زمان ظهور زیر سؤال برود؛ پس این احتمال مطرح می‌شود که از روایات موجود در باب حتمیت نشانه‌های ظهور‌،‌ لزوم تحقق این علائم از جانب خداوند قابل اصطیاد نبوده و چون محتوم شدن امور به ارادۀ الهی است‌،‌ امکان وقوع بداء وجود داشته باشد. در نتیجه با قطع نظر از التزام به عدم رخداد بداء در اصل وقوع نشانه‌های حتمی‌،‌ می‌توان به امکان بداء در برخی جزئیات و ویژگی‌های آن‌،‌ اشاره کرد.

مسائل محيط‌زيستي و منابع طبيعي از اهميت بسزايي در جوامع انساني برخوردار است؛ لذا شناخت رويکردهاي متفاوت دربارة آنها نقش بسزايي در سلامت، بهداشت، رشد، حيات و بقای انسان و جانداران دارد. هدف پژوهش، بررسي تطبيقي رويکردهاي الهياتي و غيرالهياتي در حوزة منابع زيستي و طبيعي است. سؤال پژوهش بررسي چگونگي رويکردهاي الهياتي در حوزة منابع زيستي و طبيعي است. پژوهش حاضر به‌روش توصيفي‌ـ تحليلي صورت پذيرفته است. از يافته‌هاي پژوهش و در مقام مقايسة ديدگاه‌ها مي‌توان به اين نتيجه دست يافت که ديدگاه‌هاي غيرتوحيدي عموماً قائل به احترام به طبيعت و پرهيز از ضرر به آن‌اند که در اين حوزه با ديدگاه توحيدي مشترک‌اند؛ با اين تفاوت که در ديدگاه‌هاي توحيدي، انتساب طبيعت به خداوند مورد توجه بوده و وظايفي در اين‌باره تعيين شده است؛ اما طبيعت در آموزه‌هاي اسلام در مقياسي بالاتر از ساير مکاتب غيرتوحيدي و توحيدي مورد تأييد قرار گرفته و ضمن تأکيد بر انتساب به خداوند متعال، در سه حوزة قرآن، احاديث و عقلانيت، به‌طور مبسوط به تبيين احکام، آثار و وظايف انسان‌ها در قبال آن پرداخته است.

موضوع نظام احسن از مباحث مهم فلسفی و کلامی است. اعتقاد به علم، حکمت، قدرت و عدالت خداوند، خلقت نظام احسن را اقتضا دارد. پژوهش حاضر با محوریت تطبیق و بررسی آراء صدرالمتألهین شیرازی و رنه دکارت پیرامون نظام احسن انجام شده که به روش توصیفی-تحلیلی به پاسخ مسائل آن می‌پردازد. از یافته‌های پژوهش آن است که ملاصدرا به وجود نظام احسن و اکمل اعتقاد داشته و براساس مبانی خود نظیر نظام احسن در عوالم مافوق­الطبیعه، عالم طبیعت و مجموع عالم، از اموری نظیر تعلق علم، اراده و رضای حق، حکمت و غایت‌مندی افعال خدا، فقر ذاتی موجودات و اصالت وجود، در جهت اثبات نظام احسن بهره برده است. دکارت همانند صدرا به وجود نظام احسن اذعان داشته و آن را در تبیین­هایی چون کمال عالم خلقت، اجزاء تکامل­بخش عالم، انسان جزئی از عالم کبیر، کامل‌تر بودن جهان با وجود نقص برخی اجزاء و محال­ بودن صدور کامل از ناقص مورد تأیید و تصدیق خود قرار داده است که از نظر مفهومی و محتوایی با دلایل صدرا مشابه و گاه منطبق است. این در­حالی­است که برخلاف صدرا در کلام وی قائلیت به مصداق عینی مشخص برای علت غائی در نظام احسن ملاحظه نمی‌شود.

قرآن‌کریم به عنوان اصلی‌ترین منبع دینی در علوم مختلف تکلیف‌ساز و الهی، همچون؛ فقه، کلام، اخلاق، حدیث و... مورد توجه بوده و مبانی اساسی از آن استنباط شده است. شناخت مفردات قرآن‌کریم امری مهم در تفهیم آیات است. از این رو فهم آیات منوط به بررسی دقیق واژه‌های قرآن از نظر لغوی و نحوی است. سؤال اصلی پژوهش که با روشی توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است، وجوه اشتراک و افتراق معناشناسی مفردات قرآن‌کریم از دیدگاه زمخشری در کشاف و طبرسی در مجمع‌البیان است. از یافته‌های پژوهش آنکه از وجوه اشتراک معناشناسی مفردات در کشاف و مجمع‌البیان؛ استناد به سنت رسول خدا(ص)، اشعار عرب، یافتن معنای الفاظ قرآن در عصر نزول و بهره‌گیری از قوه عقل و تدبر و پذیرش ترادف ناقص، واژه‌های معرب و دخیل است و از جمله وجوه افتراق می‌توان به: 1-گرایش‌های فقهی(حکم ذبیحه اهل کتاب)، 2- تفاوت دیدگاه‌ کلامی(آیه تبلیغ، امکان نسخ قرآن با خبر واحد)، 3- مباحث لغوی و ادبی(جایگاه همزه)، 4- مصداق اسباب نزول(ایمان ابوطالب، مصداق اهل بیت(ع) و نقش استحسان‌، اشاره کرد.

قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی کامل و جامع از سوی خداوند تعالی است که با هدف تأمین نیازهای بشر در هر عصر مورد توجه و تأمل اندیشمندان و قرآن پژوهان مختلف قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به سؤال امکان‌پذیری ورود قرآن در حوزه‌ی علوم و کیفیت آن است. روش پژوهش به صورت تحلیلی-توصیفی و با نگاهی بر تعامل کاربردی قرآن با سایر علوم است. از نوآوری‌های پژوهش نگاهی ویژه به میزان ورود معارف قرآنی به حوزه‌های متفاوت علوم است. نتایج برآوردهای پژوهش بیان‌گر این مطلب است که این تعامل در علوم نظری همچون: علوم فقه، اصول فقه، ادبیات، تاریخ، اقتصاد، فیزیک و در حوزه‌ی علوم تجربی نظیر: علوم کشاورزی و دامداری، منابع طبیعی و محیط زیست، جانورشناسی، گیاه شناسی و شیمی، به عنوان یک امر جریان‌ساز، الگو و خط مشئ‌ دهنده در راستای کمال علم و به تبع آن در جهت سعادتمندی انسان­ها، امری مشهود است.

در میان برخی متکلمان اسلامی و غیرآن در خصوص مسأله‌ی تأویل و جواز یا عدم آن مباحث مختلفی مطرح شده است. مسأله پژوهش یافتن معنایی مشترک در خصوص تأویل و بیان راهکاری در پاسخ به شبهات پیرامون آن با روش تحلیلی و توصیفی است که در این راستا از محتوای منابع تفسیری، کلامی و حدیثی بهره گرفته شده است. بر این اساس مهمترین دستاورد پژوهش گویای آنست که با توجه به پیش فرض‌های موجود در مسأله‌ی تأویل و بیان دلایل منکران(مأموریت مسلمانان به اخذ معنای ظاهری آیات، خودداری سلف از تأویل صفات، لزوم عدم بیان از سوی خدا و رسول(ص)، عدم تبیین معیار، تفاوت مبنای طرفداران تأویل) و مدافعان آن(آیات مثبت تأویل، امتناع حمل صفات خدا به معانی ظاهری، احادیث دال بر جواز تأویل، امتناع برخی نصوص از اخذ معانی ظاهری)، با نقد و بررسی(نقضی و حلی) آنها و به رغم اختلاف نظرها در شمول تأویل در آیات، می‌توان گفت که تأویل‏ قرآن و حمل معنای آیات برخلاف معانی ظاهری آنها، در مصادیقی که حمل بر ظاهر کلام مستلزم مخالفت با محکمات قرآن، ضروری دین و ادله قطعی باشد، جایز و امکانپذیر است.

از ساحت‌های مورد اشاره در قرآن مفهوم خزائن‌ است که به عنوان سرچشمه‌ جهان خلقت معرفی شده ودر حیطه قدرت خداوند متعال است. در این پژوهش با روش توصیفی-تطبیقی به چگونگی بررسی مفهوم خزائن و تحلیل تطبیقی ابعاد هستی‌شناختی آن از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان و رشیدالدین میبدی در کشف الاسرار پرداخته شده است. در خصوص علمی یا عینی بودن خزائن، یافته‌های تحقیق نشان می دهد که خزائن الهی متشکل از دو عالم علم و عین است که این مطلب در نظریه علامه طباطبایی مشهود است، اما نگاه یک وجهی به خزائن در تفسیر میبدی (اکتفا به ساحت عین)، مشهود است. در حوزه‌ی خزائن و مراتب هستی، علامه طباطبایی خزائن را منبع اعلای فیض الهی دانسته که تنزل از آن بصورت توالی از مبدأ اعلی بر اساس رابطه‌ عِلّی و معلولی است، حال آنکه از نظر میبدی، خزائن ناظر برعلم خداوند بر ادار‌ه‌ی امور و احاطه‌ی به فیوضات و مراتب عوالم و نفس در حوزه‌ی توانایی و اختیار انسان است، منتها ورودی به کیفیت استقرار نظام مراتبی و نحوه افاده‌ی فیض ندارد.

قرآن به عنوان کتاب آسمانی مشتمل بر واژگان فراوان است که هر یک متضمن معنایی در جهت تفهیم مرادی خاص نسبت به مخاطب خود می باشند.هدف پژوهش حاضر مقایسه و تطبیق دو تفسیر المیزان و تفسیرکبیر در رویکرد به واژگان؛«تبیان»و«تفصیل» درآیاتی نظیر؛89 نحل و 138 آل عمران در مورد واژه تبیان و آیات111 یوسف،154 انعام و145 اعراف درباره واژه تفصیل است که از نتایج آن می توان به؛اختلاف نظر دربرداشت دلالت لفظى برخی آیات، یا اختلاف نظر درمحدوده معنایی برخی واژگان آنها و در مواردی اشتراک برداشت و همپوشی نظریات در تبیین معانی آیات، و در مواردی دیگر نیز شاهد سکوت و تبین از سوی هریک در تبیین معنای واژگان یک آیه هستیم.ضمن آنکه کاربرد متفاوت این دو واژه در قبال مسلمانان و مؤمنان، چه بسا بیانگر برخورداری مؤمنان از درجه بالای معرفتی و شناختی نسبت به افراد مسلمان باشد. رسالت این تحقیق تبیین موارد پیش گفته با اتکا به منابع دست اول و توجه به منابع جدید با روش تحلیلی است.

چگونگي رابطۀ ميان کمال و دين، از جمله پرسش‌هاي مهم پيش‌ روي متفکران است که پاسخ به آن، تأثير مستقيمي بر نوع زندگي انسان‌ها دارد. پژوهش حاضر درپي آن است تا به اثبات وابستگي کمال انسان به دين از ديدگاه علامه طباطبايي (با تأکيد بر کتاب شريف تفسير الميزان) بپردازد. روش نگارنده در اين پژوهش، از نوع پژوهش‌هاي نظري و به‌صورت تحليلي ـ انتقادي است. از يافته‌هاي آن، مي‌توان به اين مطلب اشاره کرد که فلسفه و هدف دين، نشان دادن راه تکامل انسان و ايجاد زمينه براى تحقق اين هدف اساسي آفرينش است. خداوند به مقتضاي لطف و حکمت خود، از طريق وحى، آموزه‌هاي خود را در قالب كتاب و شريعت، و هماهنگ با عقل، فطرت و واقعيت‌هاي وجود انسان، در راستاى اين هدف بزرگ و مقدس در اختيار بشر قرار داده است.