جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل گفتمان انتقادی با رویکرد نوین و گرایش بین‌رشته‌ای علاوه‌بر ساختار و صورت متن، کارکردهای اجتماعی متن را نیز بررسی می­کند و با نگاهی انتقادی، روابط پنهان قدرت و فرایندهای سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیک موجود در متن را از طریق بلاغت، نحو و بافت موقعیتی و بینامتنی بررسی‌نموده و تقابل‌های گفتمانی را ترسیم‌ می‌کند. خطبه شقشقیه با توجه به دارا بودن نکات مهم تاریخی در مورد خلافت و بیعت، یک گفتمان انتقادی جالب توجه به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و براساس الگوی گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، به گفتمان‌کاوی خطبۀ شقشقیه در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین می‌پردازد تا به چگونگی نقد عملکرد خلفا توسط علی(ع) و روش انتقاد آن حضرت از انحرافات و مصائب جامعه اسلامی پس از رسول خدا و نیز به چگونگی ترسیم بیعت عمومی مردم با امام، در قالب نظریۀ یادشده، پی­ببرد و رابطه قدرت و ایدئولوژی در گفتمان یادشده را آشکار نماید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در سطح توصیف، امام با استفاده از همنشینی واژگان متضاد و مترادف، صنایع بیانی، کنش‌های گفتاری، جملات خبری مؤکّد، جملات کوتاه و پیوندهای واژگانی، سعی در نشان‌دادن تقابل میان گفتمان عدالت‌خواه علوی با گفتمان رقیب دارد؛ چنان‌که در سطح تفسیر نیز با کاربست مستقیم و غیرمستقیم آیات قرآن، سعی در تشریح علم و آگاهی خویش، بی‌علاقگی خود به خلافت ناعادلانه و بیان صفات رذیلۀ ناکثین، قاسطین و مارقین دارد. در سطح تبیین نیز علی(ع) با تبیین مسائل تاریخی خلافت، تلاش می‌کند ضمن جلوگیری از به قدرت رسیدن مجدد ایدئولوژی انحرافی، زمینه بازتولید گفتمان اصیل اسلامی را فراهم نماید.

بررسی درونمایه که همان فکر مسلط بر هر عمل ادبی است، در داستان های قرآن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد؛ چرا که کشف درونمایه یا مضمون داستان، باعث شناخت بهتر عمل داستانی و شخصیت های آن می شود و درنهایت فهم عمیق تر کلام خداوند را در پی دارد. داستان یوسف(ع) در قرآن کریم، درونمایه های فراوانی دارد تا جایی که به داستان درونمایه معروف شده است. در این میان، درونمایه ی اصلی داستان، دارای نقش محوری می باشد و سایر عناصر داستان بر گرد آن می چرخند و با شیوه های مختلف در جای جای داستان، آن را نمایان می سازند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، چگونگی ارائه ی درونمایه ی اصلی داستان و نیز شیوه های کشف آن تبیین شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد: درونمایه ی اصلی در این داستان با یافتن سرنخ هایی به دست می آید که مهم ترین آن ها عبارتند از: شخصیت یوسف(ع)، حوادث داستان،گفتار شخصیت ها، سخنان راوی،صحنه های داستان و انگاره های تکرار.

قرآن کریم کتاب زندگی است و با هدف تحول فکری ، معرفتی و اخلاقی نازل شده است. این کتاب کامل و جامع ، به همه ابعاد وجودی انسان از جمله پرورش اخلاق توجه نموده است و در این راستا با تبیین دقیق فضایل و رذایل اخلاقی در زیباترین نوع بیان، چگونه زیستن را به انسان آموخته است. بیان قرآنی بر محور تصویرگری و صحنه‌پردازی استوار است. قرآن کریم با شیوه تصویرگری ، رذایل اخلاقی از جمله شرک، نفاق ، کفر ، دنیاپرستی و... را چنان زیبا و هنرمندانه ، معرفی کرده است که مخاطب به خوبی قبح آن‌ها را درک می‌کند؛ همچنین با به تصویر کشیدن پیامدها و آثار شوم گناهان، انسان را از خواب غفلت بیدار و متنبه می‌سازد تا در دام معاصی گرفتار نشود. قرآن کریم برای تبیین دقیق رذایل از تصاویری حسی، مجسم و خیال انگیز بهره برده است که سرشار از حرکت، حیات و پویایی هستند تا بدین طریق معانی را از راه حس و فکر و وجدان و روان به خواننده منتقل کند. این تصاویر برگرفته از واقعیات زندگی آدمی هستند و از هماهنگی وانسجام بی نظیری برخوردارند و در آن‌ها، واژگان و عبارات با چنان دقتی گزینش شده‌اند که علاوه بر ایفای نقش تصویرگری، موسیقی دل انگیزی را رقم زده‌اند. ضمناً تصویرگری در قرآن به خودی خود، هدف نیست، بلکه هدف، تحقق غرض دینی و انتقال پیام قرآنی از ورای تصاویر است. لذا تصویر قرآنی، تصویری هدفمند و حامل نگرش اسلامی به زندگی، هستی و انسان است و این مولفه مهم‌ترین وجه تمایز تصویر قرآنی با دیگر تصویرهاست. در این پژوهش، نگارنده در پی آن است که با بررسی تصاویر هنری رذایل اخلاقی در قرآن کریم، علاوه بر شناساندن قبح رذایل ، بخش کوچکی از زیبایی حیرت انگیز ِ آفرینش‌های هنری قرآن کریم را تبیین کند.