جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلگمینار “شریعتی و راه آینده” که به مناسبت نودمین سال تولد دکتر علی شریعتی توسط انجمن جامعه شناسی ایران (گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در روز یکشنبه ۱۶ آذر (روز دانشجو) برگزار شد. در این نشست ۲۱ نفر از شهرهای تبریز، بجنورد، اصفهان، اردبیل، دزفول، رشت، ساری، کرج، انزلی، تهران شرکت کردند. حسن محدثی با موضوع “خطای راهبردی شریعتی” در باب تفوق مفهوم دین جنبشی بر دین نهادی در اندیشه شریعتی سخنرانی کردند. محمد حسین بادامچی به “مقایسه دیدگاه علی شریعتی و هانا آرنت” درباره مفهوم انقلاب و نسبت آن با انقلاب ایران پرداختند. زینب شریعت نیا با موضوع “انسان ایده آل” در نسبت با مفهوم فطرت در تفکر شریعتی سخنرانی خویش را صورتبندی نمودند. سخنران بعدی سمیه السادات شفیعی بود که به مسئله زنان در مفصلبندی تئوریک شریعتی پرداخت و پرسش از کدامین صورتبندی از امر زنانه را در بحث خویش پیش کشیدند. تینا امین به مسئله مهم اما مغفول رتوریک و جایگاه آن در فهم شریعتی اشاره داشتند و از این چشم انداز به گفتمان روشنفکری پرداختند. رزیتا خسروی از اصفهان سخنرانی خود را با تمرکز بر روی مفهوم “یک! جلویش تا بی نهایت صفر” ارائه کردند و تلاش داشتند این مفهوم شریعتی را در نسبت با اکنونیت صورتبندی نظری کنند. سید حسین حسینی بازخوانی انتقادی خویش از “اسلامشناسی شریعتی” را موضوع محوری سخنرانی ۱۶ آذر خود قرار دادند و تلاش کردند بحث های روشی و بینشی را در نسبت با گفتمان اسلامشناسی شریعتی مفصلبندی نظری بنمایند. حسین روحانی از تبریز به مقایسه بین هایدگر و شریعتی در باب “ماهیت تکنولوژی” دست زد و تلاش نمود با رویکرد مقارنه ای بین این دو نظریه پرداز نقاط مشترک و مفترق را بازخوانی انتقادی نماید. شیما وزوایی به نکته مهمی در حوزه مطالعات پسا-استعماری و “امر ترجمه” در نسبت با آثار شریعتی پرداختند و این موضوعی است که کمتر مورد التفات قرار گرفته است. میلاد دخانچی که در کانادا بحث پسا-اسلامیسم را در رساله دکتری خویش دنبال کرده بود در این سخنرانی به موضوع “مدل حکمرانی” در اندیشه شریعتی پرداخت. محمد حسن علایی از اردبیل به مسئله نیهیلیسم و امکانات اندیشه شریعتی در مواجهه با آن در اکنون و اینجا پرداخت. حسین حجت پناه از کرج به امر بنیادین آموزش و پرورش و نسبت آن با نظریه پداگوژیک شریعتی پرداخت. شیرین ولی پوری از تهران به تطابق آرای فقه اجتماعی شریعتی و نسبت آن با “ایران امروز” پرداخت. عباس نعیمی جورشری دیگر سخنران گیلانی در این سمینار ملی بود که از مفهوم “شریعتی علیه شریعتی” در ساحت پسا-انقلابی ایران سخن راند. مزدک رجبی در باب امکان زیستن در جهان معاصر ذیل اندیشه شریعتی سخن گفت. او دو ویژگی در “انسان بی خود” را توضیح داد؛ یکی دورگه بودن اندیشه شریعتی است که همزمان هم نقد گذشته فرهنگی ما و هم نقد جهان معاصر است که این از بی بدیل ترین ویژگیهای اندیشه وی است و در آخر به پرش اتوپیایی خیال نظری وی اشاره داشت. آیدین ابراهیمی از اعضای کلیدی گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی در انجمن جامعه شناسی ایران در باب تقابل یا تفاهم بنیادهای غیر تاریخی در هبوط در کویر سخنرانی نمود. حسین شیر محمدی از اصفهان در باب دو مفهوم کلیدی جنبش و نظام در اندیشه شریعتی سخنرانی کرد و نقدهای خویش را ذیل جامعه شناسی معرفت صورتبندی انتقادی نمود. آزاده گریوانی از شهر بجنورد در باب مفهوم تمدن در اندیشه شریعتی و مقایسه آن با رویکرد مالک بن نبی از الجزایر پرداخت و تلاش کرد مشترکات و مفترقات این دو اندیشمند جهان اسلام که در شرق و غرب دنیای اسلام می زیستند را مورد بازخوانی انتقادی قرار دهد. فرامرز معتمد دزفولی از شهر دزفول دیگر سخنران این سمینار بودند که در باب هبوط به مثابه “سرنمونی برای تاب آوری واقعیت” سخن گفتند. لیلا اردبیلی مسئله را این می داند که شریعتی در کلان روایت خویش به امر مهمی اشاره کرده است و آن تباین دو جهان ایرانیت به مثابه اسلامیت یا اسلامیت به مثابه جزیی از ایرانیت. شریعتی در خوانش اردبیلی به این مسئله تحویل داده شده است. آخرین سخنران سیدجواد میری بود که به بازخوانی هبوط در کویر پرداخت و آن را نه یک کتاب بل یک مفهوم کلان در اندیشه شریعتی می داند و مدعی بود که جنس تفکر شریعتی هبوط در کویر است و این تلقی از متافیزیک شریعتی را به مکتب “الهیات فرآیندی” در خوانش وایتهد نزدیک می کند. سمینار در ساعت ۲۱ روز یکشنبه به پایان رسید. خبرگزاریهای ساعد نیوز، ایکنا، ایلنا و روزنامه اعتماد این سخنرانی ها را پوشش دادند و در روزهای آتی گزارش های کامل تر سخنرانی به اطلاع شما عزیزان خواهد رسید.

این کتاب دعوتی است برای شناسایی پیش‌فرض‌های اجتماعی‌مان و بازنگری منتقدانه آنها. ترجمه این کتاب در واقع به پرسش اساسی مترجم برمی‌گردد که سال‌هاست به دنبالش بوده است؛ رابطه بین ذهن، زبان، جامعه، فرهنگ و محیط. این نویسنده کتابی دیگر را نیز ترجمه کرده با عنوان «چشم‌اندازهای اجتماعی ذهن گامی به سوی جامعه‌شناسی شناختی». دلیل ترجمه این اثر با این عنوان این است که ما می‌خواستیم ترجمه را بدیهیات و پیش‌فرض‌ها بگذاریم اما ممکن بود با مباحث صرف زبان‌شناختی و منطق اشتباه شود. به یک نتیجه‌ای رسیدم که چرا بعضی از جفت‌های متناظر ساخت‌های زبانی با هم پررنگ و کم‌رنگ می‌شوند. ساز و کار زبانی ذهن ما به این ترتیب هست که یک سری جفت‌های زبانی تبلور پیدا می‌کند و از این طریق دنیای پدیده‌ها را می‌شناسیم. بی تردید همه ما در زندگی به دلیل وجود پیش‌فرض‌ها و پیش‌داوری‌های اشتباه دچار سوء تفاهم و شکست در کنش‌های ارتباطیمان شده‌ایم. از آنجا که پیش‌فرض‌ها نقاط کوری در ذهن ما ایجاد می‌کنند و موجب می‌شوند تا بدون تفکر آگاهانه برخی امور را به حکم بدیهی بودن آنها بپذیریم در بسیاری مواقع تسهیلگر ارتباط ما با دیگری هستند، اما گاهی نیز همچون حجابی مانع ما از دیدن واقعیت‌ها می‌شوند. این کتاب توضیحی است درباره این‌که چگونه زبان نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در خلق و نگهداری پیش‌فرض‌های ما ایفا می‌کند و چگونه پیش‌فرض‌هایی که ما عمدتا آنها را اموری فردی و سلیقه‌ای می‌دانیم در حقیقت برآمده از جامعه و اجتماعی هستند که ما به آن تعلق داریم. همچنین در این کتاب می‌خوانیم که چگونه سلطه پیش‌فرض‌های اجتماعی، که ریشه در سنت و زبان ما دارند، باعث می‌شود هویت برخی گروه‌های غیرهنجارمند بازنمایی شود و هویت برخی دیگر بدیهی و عادی نشان داده شود، آنچه موجب سلطه اجتماعی آنها نیز خواهد شد.

معرفی کتاب چشم اندازهای اجتماعی ذهن اثر اویاتار زروباول: شناخت اجتماعی چگونه شکل می‌گیرد؟ چگونه قوای شناختی ما – توجه، مقوله‌بندی، حافظه و معناسازی – که به‌ظاهر هستارهایی فردی‌اند، در فرهنگی که در آن زندگی می‌کنیم برساخته می‌شوند؟ پیش‌فرض این کتاب آن است که شناخت اساسا امری اجتماعی است و شناخت ما از جهان اطراف تحت تاثیر جامعۀ‌ فکری‌ای است که به آن تعلق داریم. بنابراین، در جهان پدیدارها و رفتارها واقعیت هستاری عینی یا ذهنی نیست، بلکه محصول میان‌ ذهنیت‌ هاست. خواندن این کتاب به پژوهشگران و اندیشه‌ورزانی پیشنهاد می‌شود که رضایت چندانی از جریان غالب در علوم اجتماعی ندارند و معتقدند متغیرها، واحدهای تحلیل، روش‌شناسی و، در یک‌کلام، کانون توجه پژوهشگران به موضوع تحقیق‌ باید تغییر کند. به‌علاوه، نمونه‌های فراوانی که از ساحت اجتماعی تجربه‌های به‌ظاهر فردی در کتاب ارائه می‌شود برای سایر اندیشمندان علوم‌انسانی، به‌ویژه روان‌شناسان (شناختی)، نیز سودمند بوده، به آنها نشان می‌دهد چگونه برای رسیدن به تحلیلی دقیق‌تر از داده‌ها باید به جنبه‌های اجتماعی آنها نیز توجه کنند.

مقاله حاضر به بررسی استعاره­های هستی­شناختی واژه «حیوة» در قرآن بر اساس نظریه استعاره مفهومی می­پردازد. این­پژوهش توصیفی- تحلیلی در صدد ­­است کارایی این نظریه را بر اساس داده­های قرآنی بسنجد. اینکه آیا استعاره به عنوان فرایندی شناختی برای بیان معانی انتزاعی و غیر ­حسی قرآن، حضوری مؤثّر دارد، پس از گردآوری داده­ها با استفاده از نرم­افزار حبل­المتین بر اساس ترجمه آیت­الله مکارم شیرازی، تفاسیر المیزان و نمونه و با توجه به دیدگاه معاصر استعاره (لیکاف و جانسون، 1980) و اصول استعاره شناختی جاکل (2002) تحلیل داده­ها صورت­گرفت. در شواهد به­دست­آمده، واژه «حیوة» به شکل‏های مختلفی از جمله کالابودن زندگی دنیا، تشبیه زندگی دنیا به بازی و سرگرمی و تشبیه مجازات و عذاب به غذا و نوشیدنی مفهوم­سازی ­شده است. کمک به ترجمه روان­تر قرآن و راهگشا­بودن در حوزه­های علوم شناختی و قرآنی از کاربردهای عملی این پژوهش است. یافته­های این پژوهش، افق جدیدی در اختیار مخاطب قرار می­دهد تا به درک بهتری از آیات دست یابد.

در چند دھه اخیر، علوم شناختی بسیاری از مسایل مطرح در سایر علوم را مورد بازنگری قرار داده است. یکی از این مسایل پیدایشزبان است که از دیر باز ذھن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. این مقاله بر آن است تا با معرفی چند نظریه در این باب و بررسی عدم کفایت آنھا در تبیین پیدایش زبان نشان دھد که چگونه دستاوردھای علوم شناختی توانسته اند پاسخی قانع کننده به نحوه پیدایشزبان در انسان ھوموساپینسارائه دھند.

در علوم شناختی این پیش‌فرض پایه‌ای حاکم است که دانش ذهنی اساساً دانشی دایرة‌المعارفی است که به واسطه بدن‌مندی با جهان بیرون در ارتباط می‌باشد؛ ازاین‏رو ذهن فاقد سازه‌های ذاتی برای تولید معناست و تنها ابزاری است که به جهان اطراف و تجربیات‌ ما معنا می‌بخشد. به این ترتیب است که در علوم شناختی فرایند معناسازی از طریق ذهن، مسئله‌ای مهم تلقی می‌شود و در همین راستا، برخی از رشته‌های علوم شناختی، مانند زبان‌شناسی و انسان‌شناسی شناختی، برای فهم این فرایند ابزار تحلیلی مختلفی را ابداع کرده‌اند. این مقاله به کمک بررسی انطباقی این ابزار تحلیلی بر آن است با معرفی مزایا و محدودیت‌های هر یک از این ابزار، درنهایت نشان دهد که چگونه زبان‌شناسی شناختی برای درک فرایند ساخت معنا در ذهن، به بافت‌مندی معنا در سپهر اجتماعی- فرهنگی زبان بی‌توجه بوده است و چه راه حلی برای رهایی از این مخمصه وجود دارد.

روایت شناسی شناختی از رویکردهای نظام مند در چند دهه اخیر است که با توجه به دستاوردهای زبان شناسی و معناشناسی شناختی، نقش موثری در تبیین ماهیت و کارکرد متون روایی داشته است. ج. فوکونیه و م. ترنر چارچوب نظری آمیختگی مفهومی را به تفصیل بررسی کرده اند. مقاله حاضر، پس از معرفی رویکرد نظری آمیختگی مفهومی، به تبیین چگونگی فرایند معناسازی و شخصیت پردازی در دو قصه عامیانه ایرانی می پردازد. فرض ما این است که خلاقیت و پویایی فرایندهای معناساز موجود در قصه های عامیانه با استناد به انگاره های نظریه آمیختگی قابل تبیین است. هدف این تحقیق، تبیین فرایند تخیل و فرایندهای معناسازی در قصه های عامیانه است تا شاید بر اساس آن بتوان به تحلیل و خوانش دقیق تری از این روایت ها دست یافت.