جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بين علوم شرقي، تنها علمي که موضوع آن از هر تقيدي رهاست و درباره هستي طلق بحث مي‌کند، علم عرفان است. موضوع علم عرفان، وجود لابشرط مقسمي است که حتي از قيد اطلاق نيز مطلق است. مراد از وجود لابشرط مقسمي، همان هويت غيبية ذاتيه حق‌تعالي است که در علم عرفان در مورد آن و شئونات وي بحث مي‌شود. شايد کسي گمان کند که موضوع علم فلسفه نيز از هر قيد وجودي رهاست؛ ازاين‌رو مي‌تواند عدل علم عرفان واقع شود و حال آنکه اين تصور ناصحيحي است؛ زيرا در الهيات بالمعني الاعم فلسفه، درباره وجود لابشرط قسمي و در الهيات بالمعني الاخص در خصوص وجود بشرط لا بحث مي‌شود که هر دو نسبت به وجود لابشرط مقسمي ضيق وجودي دارند. در ميان علوم غربي نيز تنها کسي که توانست در ديدگاه پديدارشناسي خود در جهت برون‌رفت از بحران مدرنيته از حصر قيود هستنده‌ها آزاد گردد و موضوع علم خود را هستي صرف قرار دهد مارتين هايدگر است. اين مقاله در مقام تطبيق اين دو رويکرد با يکديگر است که در هر دو مکتب ذهاب به هستي طلق شده است، علي‌رغم اينکه نگارندگان اذعان دارند که هستي هستنده‌ها در ديدگاه معرفت‌شناسي هايدگر اين‌هماني با وجود لابشرط مقسمي در نظام هستي‌شناسي عرفان ندارد. البته اين تمايز لطمه‌اي به بحث ما وارد نمي‌کند؛ زيرا هدف تطبيق فقط تأکيد بر همساني‌ها نيست، بلکه برجسته کردن اختلاف‌ها نيز حائز اهميت است.

بی‌شک فلسفه اشراق نامی آشنا در اذهان فرهیختگان فلسفه و عرفان است. ولیکن متأسفانه دانشوران فلسفه، به حکمت اشراق آن‌طور که شایسته این علم است نپرداخته‌اند. شاید این بی‌مهری به‌جهت قرائتی است که صدرالمتألهین از حکمت اشراق ارائه نموده است که ایشان را اصالت ماهوی معرفی نموده است. اسناد اصالت ماهیت به شیخ اشراق در منظر صدرالمتألهین ازآن‌جهت است که صدرا، اعتباریت وجود شیخ را به معنای معقول ثانی منطقی تصور کرده است. لذا ایشان را اصالت الماهوی دانسته است و حال آنکه با قرائن متعدد در دستگاه فلسفی شیخ اشراق می‌توان کشف کرد که مراد شیخ اشراق از اعتباریت وجود، معقول ثانی منطقی نیست تا این امر منجر به اصالت ماهوی دانستن ایشان گردد. بلکه مراد ایشان از اعتباریت، معقول ثانی فلسفی است و ایشان همان‌گونه که وجود را اعتباری و معقول ثانی فلسفی می‌داند، ماهیت را نیز اعتباری می‌داند. لذا اسناد اصالت ماهیت به ایشان، خبط عظیمی است که نسبت به فلسفه وی رخ داده است. این مقاله سعی دارد با قرائن داخلیه و خارجیه ثابت کند که مراد از اعتباریت در کلام شیخ اشراق، معقول ثانی فلسفی است. لذا نسبت اصالت ماهیت به ایشان، نسبت ناصحیحی می‌باشد.

یکی از مهم‌ترین مسائل معرفتی، پرداختن به مسأله وحدت تشکیکی و وحدت شخصی است. البته این مسأله می‌تواند از زوایای متعددی مورد پژوهش واقع شود. در این مقاله، ابتدا از این موضوع سخن به میان آمده که نظریه وحدت تشکیکی و وحدت شخصی، علاوه بر نظام حکمت صدرایی، در نظامات فلسفی ابن‌سینا و شیخ اشراق نیز مطرح شده است. در ادامه نیز به سنجش مسائل حکمی در ساحت وحدت تشکیکی و وحدت شخصی نظر شده که محور اصلی مقاله می‌باشد. در این مقاله، از تفاوت‌های اساسی‌ای مانند مطرح شدن واجب به عنوان وجود به شرط لا در ساحت وحدت تشکیکی و و جود « لابشرط مقسمی» در ساحت وحدت شخصی، نظام «علّی و معلولی» در ساحت وحدت تشکیکی و نظام «شأن و تشأن» در ساحت وحدت شخصی، طرح «وجوب و امکان» در ساحت وحدت تشکیکی و طرد آن در ساحت وحدت شخصی، حمل «حقیقت و رقیقت» در ساحت وحدت تشکیکی و حمل «هو هو» در ساحت وحدت شخصی و دیگر مسائل بحث شده است

یکی از اساسی­ترین مباحث فلسفه، بحث از اصالت وجود و اعتبارات ماهیت است که فهم دقیق آن می‌تواند زمینه فهم وحدت شخصی وجود را فراهم سازد. صدرالمتالهین در نظام فلسفی خویش در راستای اعتباریت ماهیت چهار مرحله را طی نموده است. در مرحله اول ایشان بنا بر فهم متعارف قائل به اعتباریت وجود و اصالت ماهیت بوده و در مرحله دوم تأصل ماهیت را در عالم خارج مطرح می‌کند. در مرحله سوم ماهیت را در خارج اعتباری دانسته و بساط ماهیت را از عالم عین برمی‌چیند و در مرحله پایانی بساط ماهیت را از عالم ذهن نیز بر چیده است. مقاله حاضر به سیر تطور ماهیت در نظام فلسفی صدرالمتالهین می پردازد.