جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در مقابل پايه‌هاي لرزان سفسطه، عدم غفلت از اصل واقعيت به تمام کاوش‌هاي علمي و تلاش‌هاي عملي فلاسفه مسلمان، ويژگي خاصي بخشيده است. در اين ميان، قايلان به وحدت شخصي وجود، و از جمله صدرالمتألهين، مقتضاي برهان متقن و کشف صحيح را حمل بالحقيقه وجود بر واجب الوجود، و حمل بالمجاز آن بر ماسوا مي‌دانند؛ يعني آن‌چه حقيقتاً وجود و تحقق دارد تنها واجب الوجود است، و بقيه فقط مظاهر و نمودهاي او هستند. بدين ترتيب، کثرت در اين منظومه توحيدي نفي نمي‌شود، و هيچ يک از محضر وجود خارج نمي‌شوند، هرچند توان راه‌يابي به حاقّ وجود را هم ندارند. ملاصدرا در قالب حکمت متعاليه، دو اصل اساسي اصالت وجود و تشکيک وجود را به اثبات رسانيد. سپس به اين نکته دست يافت که اگر غير از حقيقت مطلق و بسيط واجب الوجود، شي‌ء ديگري وجود داشته باشد، حتي اگر وجودش عين ربط به واجب باشد، در اين صورت ذات واجب مصداق سلب آن شي‌ء بوده و بدين ترتيب، مرکب از تحقق خودش و عدم تحقق آن شيء مغاير خواهد بود. در حالي که ترکيب، ملازم با امکان ذاتي است. او همچنين با تبيين دقيق رابطه موجود ميان علت و معلول، ثابت کرد که معلول، به‌جز حکايت از علت، هيچ حقيقت ديگري نمي‌تواند داشته باشد. عليت علت نيز بر هيچ امري متوقف نبوده و مشروط به هيچ شرطي نيست، بلکه عليت آن به ضرورت ازلي ثابت است. بر اين اساس، صدرالمتألهين موفق شد تا به کمک برهان، هرگونه کثرتي را از عرصه وجود نفي کند، و وحدت شخصي وجود واجب الوجود بالذات را ثابت نموده، و کثرت تشکيکي نمودها و مظاهر آن وجود يگانه را، نتيجه بگيرد. حکمت متعاليه ملاصدرا به دليل برخورداري از چنين ويژگي‌هاي برجسته‌اي، بر الهيات تنزيهي معاصران او که معتقد به اشتراک لفظي وجود ميان واجب و ممکن بودند، تفوق و برتري آشکاري به‌دست آورد.