جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام سجاد(ع) (95-38 ه.ق.) ,چهارمین پیشوای شیعیان در سالهای 61 تا 95 ه.ق. بوده است.در این سالها, پس از واقعه کربلا ، اختناق وفشارسیاسی برجامعه مسلمین مستولی بود.بعلاوه ستمگریهای خاندان اموی(مانند واقعه حره) بر شدت اختناق می افزود. امام سجاد (ع) وشیعیان به پیروی از ایشان ( متناسب با اوضاع زمانه )روشهای ارشادی خود را در سه محور سیاست ، فرهنگو جامعه برای حفظ و تقویت بنیادهای شیعه پی ریزی و اجرا کرد. در صحنه سیاست خاندان اموی با خشونت ، تکبر و یک جانبه گرایی( که حاصل اندیشه های جاهلی و تعصبات قبیله ای بود ) چنان بر جامعه عراق و حجاز سخت گرفت که ناگزیر ، برخی از بزرگان همچون عبداله بن حنظله ، عبداله بن زبیر از حجاز و مختار ثقفی و سلیمان بن صرد خزائی از شیعیان عراقسر به شورش و قیام برداشتنددرحالیکه شیعیان آماج تند ترین حملات بودند. هرچند که تلخی واقعه کربلا و حوادث پس از آن به همراه کناره گیری ظاهری امام ( بدلیل تقیه سیاسی و نقش پنهان آن حضرت) از عرصه سیاست سبب شده بود که کمتر متعرض شخص امام شوند ، در عین حال امام همواره جایگاه امامت و خاندان پیامبر(ص)را در قالب دعا و نیایش و اعمال خویش به جامعه یاد آور می شد.در عرصه فرهنگ فعالیت امام وشیعیان بسیار جدی و چشمگیر بود. چه با منع رسمی نگارش حدیث توسط خلفا دایره آگاهیهای دینی مسلمانان چندان تنگ شده بود که پس از 70 سال بخش قابل توجهی ازاحادیث نبوی از خاطرهامحوشده بود.همزمان حکومت اموی با ترغیب عالمان مزد بگیر و راویان جاعل در توجیه اعمال و رفتار خویش وتحریف اسلام و مبانی علمی وشیوه های عملی، نظرات و ایده های خود ساخته را جایگزین می کرد، طرح و ترویجاندیشه جبر ، ارجاء و نسبت دادن عقاید انحرافی و موهوم به اسلام و فرقه سازی از جمله این موارد بود .امام سجاد (ع)بیشتر در قالب دعا در اماکن عمومی و در قالب آموزش و درس دراماکن خصوصی و میان اصحاب، با انحرافات مبارزه می کرد. ایشان شاگردانی همچون ابوحمزه پرورید که بعدها بالندگی فرهنگی و تشکیل جامعه شیعیان را با مختصات سیاسی،عقیدتی،فقهی در عصر صادقین(ع)موجب شد.در عرصه اجتماع نیزجریان شیعی به رهبری امام سجاد (ع) برای مبارزه با فساد (که حتی در مدینه النبی(ص) بسط یافته بود) تلاشهای فراوانی کرد. ایشان با پدیده شوم برده داری و تبعیض نژادی و رفتارهای غیر اسلامی با بردگان و زیر دستان و خشونت و رفتارهای متکبرانه با مردم و فرو دستان مقابله کرد، که هر یک ازاین اقدامات فصلی سترگ در تربیت جامعه ، بستر سازی و هویت سازی و شکوفایی تشیع در عصر صادقین (ع)گردید .

چکیده:در این پژوهش سعی بر این بوده که دیدگاههای تربیتی امام محمد باقر (ع) در کتب شیعی به خصوص اصول کافی،بحارالانوار،تحف العقول و الخصال از سخنان گوهربار ایشان تحلیل و بررسی شده و مفاهیم تربیت، هدایت، عبادت، ایمان،وفای به عهد، صداقت،امر به معروف و نهی از منکرو موعظه از اصول کافی، بحارالانوار،تحف العقول و الخصال استنباط، استخراج و مشخص گردد. روش پژوهش حاضر از نوع پژوهشی کیفی بوده است. ابزار گردآوری اطلاعات بر پایه ی مطالعات اسنادی ، تحلیلی می باشد. بدین ترتیب با محور قرار دادن 4 جلد کتاب اصول کافی،30جلد بحارالانوار ،1جلد تحف العقول و دو جلد کتاب الخصال همچنین برای تفسیر و شرح احادیث آن حضرت کتب شیعی مثل «مرآت العقول» مجلسی و «وافی» «فیض کاشانی» و همچنین «تلخیص بحار الانوار» انتشارات موسسه والضحی و دیگر کتب شیعی مورد استفاده قرار گرفته است. ابتدا زندگی شخصیت، جایگاه علمی امام محمدباقر جهت آشنایی هر چه بهتر به نگارش درآمده است. و سپس اهداف، اصول و روش های تعلیم و تربیت را از دیدگاه بعضی اندیشمندان و فلاسفه مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه دیدگاههای تربیتی اسلام و سپس اهداف، اصول، روش های تربیت از دیدگاه امام محمدباقر (ع) را بیان کردیم. تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نشان می دهد که هدف تربیت از دیدگاه امام محمدباقر (ع) نیل به زندگانی بهتر در سایه ی ایمان، عبودیت و رضای پروردگار (قرب الهی) است. یعنی انسان می تواند با ایمان به خدا، پرستش خداوند یکتا، تقوای خاص و همچنین با استفاده از روش های تربیتی نظیر؛ امر به معروف و نهی از منکر، روش الگویی و موعظه و نصیحت و در سایه ی اصولی چون عزت نفس، تواضع، وفای به عهد و به عنوان راهنمای عمل به سعادت واقعی و ابدی رسید.انسان بتواند با استفاده از رفتار و گفتار مناسب، ایجاد شرایط و عوامل لازم استعدادهای نهفته اش را در تمام ابعاد وحود، به طور هماهنگ پرورش دهد و شکوفا سازد و به تدریج به سوی هدف و کمال مطلوب حرکت کند. این اهداف، روش ها و اصول استنباط شده از اصول کافی سایر کتب شیعی و سخنان امام محمدباقر (ع) می تواند در امر تعلیم و تربیت آحاد جامعه مخصوصاً دانش آموزان و دانشجویان مورد استفاده قرار گیرد تا با الهام از سخنان گوهربار آن حضرت و دیگر ائمه آن ها را عملاً در زندگی بکار گرفته و سعادت نهایی و ابدی خود را فراهم سازیم.واژگان کلیدی: تربیت، اهداف، اصول، روش ها، امام محمدباقر(ع)، ایمان، عبادت، هدایت، وفای به عهد ، صداقت ، امر به معروف و نهی از منکر، موعظه.