جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین اسلام که اساس دعوت خود را بر برهان و دلیل و منطق نهاده است، اهمیت ویژه‌ای برای احتجاج قائل بوده و شیوه و روش‌های کاربردی آن را از طریق پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت او (ع) به ما آموخته است. معصومین (ع) در احتجاج و رویارویی‌های خود با منکران و معاندان دین،‌ به امور گوناگونی استشهاد می‌نمودند. سنت و حدیث پیامبر اکرم (ص)، عقل، ‌اجماع مسلمانان، تاریخ، سیره انبیای پیشین و ... از جمله این امور می‌باشند. در این میان استشهاد به قرآن از مهم‌ترین و پرکاربردترین شیوه احتجاج و مناظره معصومین (ع) به شمار می‌رود. حقانیت و جامعیت قرآن، علم و انس اهل بیت (ع) با قرآن و مقبولیت قرآن در برابر عدم مقبولیت ائمه(ع) در اذهان اکثر مسلمانان در آن زمان، کثرت احتجاج معصومین (ع) به قرآن را سبب می‌شد. اهمیت و جایگاه ویژه قرآن از سویی و ذو وجوه بودن قرآن از سوی دیگر سبب رواج استشهاد به قرآن در احتجاجات مسلمانان شده بود به گونه‌ای که حتی مخالفان و معاندان اهل بیت (ع) و پیروان فرقه‌های انحرافی نیز با سوء استفاده از آیات قرآن در پی به حق نشان دادن افکار و اعمال باطل خود بودند.در چنین شرایطی معصومین (ع) با استشهاد به قرآن که با فنون و شگردهای خاصی انجام می‌شد علاوه بر آن‌که راه صحیح بهره بردن از آیات قرآن را نشان می‌دادند، اتصال خود را به علوم و معارف غیبی و احاطه خود بر ظاهر و باطن قرآن و در نتیجه ضرورت تمسک و مراجعه به اهل بیت (ع)برای فهم قرآن کریم را برای همگان روشن می‌ساختند. مخاطبان احتجاجات معصومین (ع) به قرآن در دو گروه غیر مسلمانان (شامل مشرکان، اهل کتاب، زنادقه و ...) و مسلمانان (شامل خلفا و حکام جور، گروه‌ها و فرق مسلمانان و عامه مردم) جای می‌گیرند. موضوعات این استشهادات نیز بسیار متنوع و گوناگون است و انواع موضوعات کلامی، فقهی، اخلاقی و علمی در میان آن هال دیده می‌شود. معصومین (ع) همچنین در احتجاجات خویش به سطوح معنایی گوناگونی از آیات همچون ظاهر، تاویل، مصداق، سبب نزول و ... استشهاد می‌نمودند و کارکرد آیات در احتجاجات آنان متنوع است. در احتجاجات آنان نه تنها ظاهر آیات بلکه مفهوم ،‌سبب نزول،‌ مصداق، تأویل و جری و تطبیق آیات نیز مورد توجه و استشهاد قرار می‌گرفت. این استشهادات، از نظر ظاهری، به دو شیوه استشهاد صریح و استشهاد پنهان به قرآن صورت گرفته است؛ استشهاد صریح و آشکار بدین معناست که شنونده‌ هر چند نا آشنا با قرآن باشد به سبب وجود قرینه‌ای در کلام امام متوجه این استشهاد می‌شود. این استشهادات از جهت مقدار آیاتی که مورد استشهاد قرار گرفته‌اند، تبیین یا عدم تبیین ارتباط آیه با موضوع مورد احتجاج و همچنین چگونگی اتصال آیه به کلام قابل تفکیک هستند. استشهاد پنهان معصومین (ع) به قرآن یا اثرپذیری از قرآن نیز همان استفاده پنهان از قرآن است که در آن به پیوند کلام با قرآن تصریح نمی‌شود و گونه‌های مختلف آن در چهار گروه اثرپذیری واژگانی، گزاره ای، الهامی و تلمیحی جای می گیرند.