جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خلود، از پاسخ های احتمالی به سرنوشت دوزخیان و بهشتیان است که توسط برخی آیات و روایات اسلامی مورد توجه قرار گرفته اما با تفاسیر مختلف مواجه شده است. البته آنچه در اینجا بیشتر محل بحث است سرنوشت دوزخیان است چرا که حضور دائمی بهشتیان در بهشت امری است که مورد قبول همگان است. به بیان کلی، در تبیین خلود دوزخیان، با دو دیدگاه مواجه هستیم که در آن گروهی خلود را به معنای وقوف جادوان دانسته و با تمسک به منابع دینی بر آن شده اند که مبتلایان به عذاب الهی امکان رهایی از آن را ندارند و در طرف مقابل گروهی دیگر با بهره گیری از مضامین فلسفی و عرفانی، خلود را مکث طولانی دانسته و معتقدند دوزخیان توسط شفاعت انبیای الهی در نهایت با رحمت خداوند از آتش خلاصی می یابند. در این میان، امام خمینی که یکی از بزرگ ترین مدافعان مباحث فلسفی و عرفانی در قرن حاضر است با برگزیدن دیدگاه مذکور همچون سایر عرفا و فلاسفه قائل به خروج نهایی دوزخیان از آتش است. این نکته لازم به ذکر است که آنچه با ادلة نقلی و عقلی بیان شده است به معنای صدور حکم قطعی درباره سرنوشت گناهکاران نیست چرا که هنوز ابهاماتی وجود دارد که با هیچ کدام از ادله قابل جمع نبوده و پاسخ به آنها خارج از حوزة درک بشر است.

امام خمینی و ملاصدرا با استفاده از سه اصل: اصالت وجود ذهنی، اتحاد عاقل و معقول و اثبات معاد جسمانی، توانستند اثرگذاری باورهای دینی را به نحو عقلانی اثبات کنند. ملاصدرا به عنوان پایه گذار مکتب متعالیه و امام خمینی به عنوان مدافع این مکتب معتقدند باورها و تفکرات انسان، به صورتی ذهنی تبدیل شده و در قوة متخیله و به تبع آن در نفس ناطقة شخص ذخیره می شود. این صورت ذخیره شده، در عالم دنیا، اثربخش بودن خود را در قالب اتحاد با متعلق خود نشان داده؛ و در عالم آخرت نیز بر اساس قدرت عینیت بخشی و تجسم آفرینی نفس، با ظهور و تجسم عینی و خارجی تصورات نفسانی، می تواند بهشت و دوزخ اخروی را ایجاد کند. با دقت بر مبانی فلسفه امام خمینی و اصل اتحاد عاقل و معقول، مشخص می شود نحوة اثربخشی باورها و صور ذهنی انسانی را متعلق باور او تعیین می کند. به همین دلیل می توان اثبات کرد که تأثیرات باور فردی، می تواند بی نهایت باشد، اگر به موجودی بی نهایت تعلق بگیرد. به عبارت دیگر، باور فردی، به معنای حقیقی کلمه، اگر به باور دینی و توحیدی ناب، تبدیل شود، می تواند با متعلق خود، که ساحت خداوند متعال است، اتحاد برقرار کند.

این نوشتار، با موضوع مبانی کلامی تأثیر باورهای دینی بر زندگی انسان، و به منظور توجیه کلامی این اثر بخشی، تنها به ادله کلامی محدود نشده است و برای تبیین بیشتر و کاملتر، به بیان و تبیین ادله فلسفی و تجربی و علمی نیزپرداخته است. از جمله ادله کلامی که بیشتر با استنادبه آیات و وروایات است می توان به الهی بودن نفس انسان، قدرت خلق و ابداع انسان، دمیده شدن روح الهی در انسان است که می تواند قدرت شگرف انسان را در تحقق بخشیدن به باورهای فردی اعم از دینی و غیر دینی توجیه واثبات کند. هم چنین از اصول عقلی ملاصدرا از قبیل اثبات معاد جسمانی که می تواند قدرت نفس را در اثربخشی به باورهای انسان در قیامت اثبات کند، اشاره شده است. هم چنین اصالت وجود ذهنی و اتحاد عاقل و معقول نیز از دیگر اصول صدرایی است که بخ طور کامل مورد تبیین قرار گرفته است. هم چنین از میان اصول فیزیک کوانتوم نیز مطابقت و هماهنگی میان برخی نظرات فیزیکی از قبیل تأثیر مشاده گر بر داده ها و اصل عدم تعین با برخی آراء فلسفی و کلام اسلامی لحاظ شده است که در مجموع همگی بر تأثیرگذاری باورهای انسان در ابعادمختلف زندگی وی اشاره دارند.