جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مارِت در کتاب آستانۀ دین به‌دنبالِ شناسایی و بازنمایی «واقعیّت غایی دینی» است؛ واقعیتی که به‌ اعتقاد او، علی‌رغم شهودی و عاطفی بودن، در لفافۀ اندیشه‌ها و آیین‌های دینی پرده‌نشین شده‌است. او «واقعیّت غایی دینی» را «حس خشیّتی» می‌داند که بر اثر مواجهۀ مستقیم با پدیده‌های طبیعیِ مهیب فعلیّت می‌یابد؛ حس اصیل و واقعیت بنیادینی که معرفت دینی و رفتارهای مذهبی صرفاً تجلیّات بیرونی آن هستند. یافته‌های پژوهش پیش‌رو که به شیوۀ تحلیلی انجام می‌گیرد، نشان می‌دهند، مارِت ضمن نقد دیدگاه کسانی چون تایلور و فریزر که سرآغاز دین را دانش نظری و نقطۀ عزیمت آن را باورهای عقلایی دانسته‌اند، از سرآغازهای پیشاعقلی و عاطفی دین سخن می‌راند و طرح تکاملی بدیعی را به این صورت درمی‌اندازد: الف). مواجهه با پدیده‌های طبیعی مرموز و شگفت‌آور؛ ب) احساس شگفتی ناگهانی/اتفاقی و بروز حس خشیّت؛ ج) ظهور «فراطبیعت‌گرایی» یا تمایل به ساحت ماورائیِ امر مشهود؛ د). تشخص‌بخشی به پدیدۀ مرموز جهت ابهام‌زدایی از آن (آنیماتیزم)؛ أ). فرض خجستگی و بی‌ضرر بودن امر مرموز؛ ه). مقدس‌سازی پدیدۀ مرموز و در پیش‌گرفتن طریق استمالت دینی و همدلی جادویی با آن. جالب است که به باور مارِت، تمام این مراحل مربوط به مرتبۀ پیش از تدوین ایدۀ آنیمیسم (جان‌باوری) است و انسان ابتدایی هنوز با تصور روحِ قابل تفکیک از بدن آشنایی ندارد.

یکی از چالش‌های مطرح در فرهنگ دیرینۀ بین‌النهرین، امکان مشارکت یا مکاشفه بین موجودات لاهوتی و ناسوتی است. جَستار حاضر درحالی‌که با تکیه بر شواهد کافی وجود چنین امکانی را در این فرهنگ مسلّم فرض می‌کند، به روش توصیفی - تحلیلی به دنبالِ شناسایی اشکال احتمالی مکاشفه در فرهنگ اساطیری بین‌النهرین است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند مکاشفه در اساطیر سومری، اَکّدی، بابلی و آشوری نوعی دادوستد معنوی بین عوالم لاهوت و ناسوت و دریچه‌ای برای مخابره یا القای خواسته‌ها، رازها و اخبار ایزدان بر موجودات خاکی اعم از بشری و غیربشری است. مکاشفه در اینجا غالباً شکل تک‌گویی و گاهی سیمای گفتگوی دوطرفه به خود می‌گیرد و می‌تواند برای انسان در کِسوت تجاربی چون سفر روح، رؤیای صادقه، دریافت صدا و غیب‌گویی رُخ دهد. ظاهراً جلوه‌هایی از معنا و اشکال مکاشفاتِ بین‌النهرینی به‌تدریج در ادیان سامی رخنه کرده‌ است که این تأثیر را می‌توان ثمرۀ قطعی همسایگی اقوام سامی با سومریان دانست؛ از این‌رو بررسی موقعیت‌های مکاشفه‌ایِ اساطیر بین‌النهرین برای فهم عمیق‌تر ماهیّت مکاشفه در ادیان متأخرتر حائز اهمیّت به نظر می‌رسد.

نویسنده در کتاب حاضر داده‌های خود را با اتکا بر پژوهش‌های میدانی و آزمون‌های شناخته شده روان‌شناسی به دست آورده است. در این کتاب درباره موضوعات دینی معاصر همچون تغییر کیش، سقط جنین، هم‌جنس‌گرایی، جزم‌اندیشی و نفی ادیان دیگر، دین به مثابه پدیده فردی و اجتماعی و ... بحث شده است. مایکل آرگیل یکی از مشهورترین روان‌شناسان علمی و دانشگاهی است که روان‌شناسی اجتماعی را به صورت علمی در دانشگاه آکسفورد بنیان نهاد. آثار او حوزه‌های روان‌شناسی دین، مهارت‌های اجتماعی، روابط غیرکلامی و روان‌شناسی اجتماعی را شامل می‌شود.

نظرية «يين» و «يانگ» از بنيادي‌ترين ايده‌هاي فلسفي در تاريخ تفکر چين باستان است که به‌منظور تبيين و توجيه محيط کيهاني و موقعيت‌هاي انساني، ابداع شده است. اين نظريه بي‌گمان طبيعت و انسان را ماهيتاً متجانس لحاظ می‌کند و قوانين حاکم بر طبيعت را ساري در انسان مي‌داند. مقالة پیش‌‌رو با اتخاذ رهيافت تاريخي و تحليلي، در پي طرح اين ادعاست که نوآوري مکتب «يين‌يانگ» تنها در حد گردآوري اوليه و انتظام متعاقب باورهاي باستاني چين بوده و آموزه‌هاي آن همواره در لايه‌هاي پنهاني فرهنگ چيني از قبل وجود داشته است. يافته‌هاي این پژوهش حکايت از اين دارند که جان‌باوري، قول به همساني انسان و جهان، فرض حضور نيروهاي مذکر و مونث در تمام شئون حيات، و نيز رواج علوم و فنون غريبه به‌واسطة طبقة فانگ‌شيه از مهم‌ترين زمينه‌هاي اعتقادي ظهور مکتب يين‌يانگ است و اينکه کساني مثل تسوين و تونگ‌چونگ‌شو نه مبدع، بلکه در اصل تنها مدوِنان و مروجان نظريات سنتي چين باستان در قالب يک نظام فکري بوده‌اند.

آئین شیوا سیدانته، یک مکتب فکری شیوایی است که به سه مقوله اصلی خداوند، روح و ماده اعتقاد دارد. در اندیشه هندویی، آئین شیوا سیدانته، آئین تکامل یافته نام دارد؛ زیرا اندیشه‌های بنیادین شیوا‌پرستی را تشکیل می‌دهد و در اندیشه‌های نظری و عملی، الگویی کامل برای دیگر طریقت‌های شیوایی فراهم می‌آورد. این شیوه از سلوک معنوی، بر مجموعه ادبیاتی به نام آگَمَه‌ها که به معنای منبع تعلیم است، مبتنی است. در این نظام، شیوا به عنوان قدرت مطلق شناخته می‌شود که برتر از جهان و اساس کائنات است و منشاء خلقت، حفظ و انحلال عالم است. این قدرت مطلق، خود را به اَشکال مختلفی چون خدای ریاضتکش و به شکل حیوان، انسان و گیاه نشان می‌دهد. او را با نام‌های هَرَه و شیوا می‌خوانند و دارای هشت صفت است که قدرت او را نشان می‌دهد. اندیشه‌های شیوا سیدانته را می‌توان در دو بُعد نظری و عملی معرفی و شناسایی کرد. اندیشه‌های نظری شیوا سیدانته عبارتند از: خدا، جهان، انسان، نجات و معرفت. در این سنت، خداوند جهان را از طریق نیروی خلّاقه خویش یعنی شَکتی به وجود می‌آورد و در آفرینش جهان، مایا علّت مادی جهان است. اندیشه‌های عملی شیوا سیدانته را می‌توان در اعمال یُگایی، مراقبه، کُندالینی، مَنتَره و ذکر، تشرّف و مَندَله معرفی کرد. ویژگی برجسته این آئین، استفاده از معرفت و اعمال عبادی برای رسیدن به نجات و دوری از جهل و نادانی است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در آئین شیوا سیدانته، سالک می‌تواند از طریق اعمال یُگایی و مراقبه، جهل و نادانی را که علّت اصلی اسارت دنیوی است از بین ببرد و از این طریق به نجات دست یابد. این پژوهش، با استناد به متون کلاسیک و دست اول، به شیوه تحلیلی-توصیفی فراهم آمده است.

آیین بودا و آیین زرتشت دو سنت مهم دینی هستند که هر کدام نظریاتی در باب وضعیت انسان در جهان مطرح نموده و راه‌هایی برای رسیدن به رستگاری ارائه کرده‌اند. در آیین بودا، منشأ رنج انسان، میل و جهل است که به تناسخ می‌انجامد و نجات از گردونة تناسخ و رسیدن به نیروانه، هدف اصلی محسوب می‌شود و نیل به این هدف در دو فرقة اصلي بودایی، یعنی تراواده و مهایانه، تا حدی متفاوت است. تراواده راه ارهت، و مهایانه راه بودیستوه را در پیش می‌گیرد. در آیین زرتشت، رهایی از عواقب کارها، سخنان و اندیشه‌های نادرست و رسیدن به بهشت اهورامزدا، اصول نظریة نجات به‌شمار می‌آید که این امر از طریق ایمان به اهورا‌مزدا، پندار و گفتار و کردار نیک و توبه، با کمک امشاسپندان و منجیان تحقق می‌یابد. این نوشتار، آموزة «نجات» از دیدگاه دو فرقة بودایی تراواده و مهایانه را با آموزة «نجات» در اوستا، متن مقدس آیین زرتشت، مقايسه و بررسی می‌كند.

کتاب «جوهر مسیحیت»، یکی از آثار برجستۀ فوئرباخ در زمینۀ دین‌پژوهی است. لزوم اهتمام ویژه به این اثر، به دو دلیل است: اولاً منبع اثربخشی در تأملات بسیاری از اندیشمندانِ ماتریالیست و منتقدِ دین بوده؛ ثانیاً فوئرباخ در این کتاب، منتقدانه به تحلیل آموزه‌های کلام مسیحی پرداخته و از قِبَل آن، اندیشه‌هایش را در مورد ادیان مطرح كرده است. پندارۀ تقابل عشق و ایمان در مسیحیت از مباحث اصلی کتاب «جوهر مسیحیت» است که مفاد آن تلویحاً به همۀ ادیان تسری داده می‌شود. فوئرباخ در آسیب‌شناسی وضعیت انسان مدرن، در ادعایی بی‌سابقه عامل اصلی «از‌خودبیگانگی»، «خشونت»، «واگرایی» و «رذایل اخلاقی» را کم‌اعتنایی ادیان به عشق ‌فراگیر و نیز تأکیدشان بر ایمان دینی می‌پندارد. چالش اصلی پیش‌رو، ارزیابی همین ادعای فوئرباخ است و یافته‌ها نشان می‌دهند که تحلیل‌های وی در این کتاب به‌رغم کاستی‌ها، در مواردی تأمل‌برانگیز و بسیار چالشی هستند. البته انتقادات فوئرباخ متوجه جوهر و حقیقت دین نیست؛ بلکه او فقط تفاسیر و معرفت‌ دینی را هدف نقد خود قرار می‌دهد.

به‌استناد شواهد کافی، آیین بودا جنبشی ساختارشکن در برابر آیین هندو بود. گرچه این آیین موجودیت خود را مرهون دستگاه فکری برهمنی است و اساساً در هند سربرآورد، لیکن بیشترین شکوفایی آن در کشورهای خاور دور اتفاق افتاده است. کشور چین از این حیث در خور توجه ویژه‌ای است؛ زیرا اولاً مدخل اصلی ورود آیین بودا به خاور دور بوده و ثانياً آیین بودا در این کشور منشأ آثار برجسته‌ای شده است و فرآورده‌های فکری ایجادشده، به‌تدریج به کشورهای ديگر شرق دور صادر شده‌اند. یافته‌های پژوهش حاضر که با هدف تبیین عوامل و آثار نفوذ آیین بودا در چین به‌روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفته است، نشان می‌دهد که یکی از موجبات اصلي نفوذ آیین بودا در چین، رهیافت شمول‌گرا و آموزه‌های نظام‌مند آیین بودای مهایانه است. همچنین شباهت ادیان بومی چین با آیین بودا را می‌توان دومین عامل اثربخش این نفوذ در نظر گرفت. بدین‌سان، آیین بودا نه به‌مثابۀ یک دین بیگانه، بلکه به‌عنوان دینی منطبق با ادیان بومی خاور دور عرضه شد و آثار متعددي را در عرصه‌های فرهنگ و هنر، نظیر شمایل‌نگاری، زبان، الهیات، اخلاق، شعائر دینی و ظهور ادیان تلفیقی موجب شد.

The main challenge of present paper is analytical comparing the “Criterion of Valid Cognition” from viewpoints of Epicureanism and Charvaka (Lokayata) philosophy, the largest exponent of Indian materialism,. The new findings of the research show that the whole construction of ontology, ethics, and infidelity of Charvaka is logically based on its epistemology. In this philosophy, any intangible existence is denied, and the only knowledgeable subject-matter is assumed to be the material world. So here firstly, the acquisition of the truth is possible solely by sensory instruments, and secondly, every ‘should’ and ‘should not’ that it is in contrary to the principle of material pleasure is negated. It can be said that the Charvaka’s philosophers consider Cognition as the ‘true and perceptible belief, but not reasonable one’, and they intensely questioned the validity of Inference, Testimony and Analogy. In contrast, the Epicurean philosophers seem to agree with the definition of Cognition as the ‘true and justifiable conviction’. In spite of believing in the originality of matter and regarding the ‘clarity of sensory perception’ as the criterion of truth, Epicureans consider also Inference, General Concepts and Emotions as the resources of cognition. Epicureanism’s epistemology is entirely rational, but that of Charvaka is irrational, empirical, contradictory, sense-based and contrary to Reality.