جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه که در این پژوهش مورد نظر است ، بررسی و تبیین دیدگاه " ابن عربی " و " ملاصدرا " پیرامون امکان ، میزان و چگونگی تأثیر " تهذیب نفس " بر حصول انواع معارف حسی ، عقلی و شهودی ؛ یعنی ، مطلق آگاهی و شناخت می باشد . برای تبیین دیدگاه دو دانشمند مورد نظر ، ابتدا آثار هریک از ایشان مورد مطالعه قرار گرفت و دیدگاه های معرفت شناسانه ایشان جمع آوری گشت . از مطالعات و بررسی مباحث معرفت شناسانه ایشان در باره حیثیّت معرفتی " تهذیب نفس " این نکات به دست آمد : 1– ابن عربی و ملاصدرا با وجود قائل بودن به تنوع معارف ، پیرامون تأثیر تهذیب نفس بر حصول انواع معرفت ، به تبیین و تفصیل اهمیت و کارکرد معرفتی « تهذیب نفس » در ارتباط با تحصیل معرفت شهودی پرداخته اند و در بیانات ایشان پیرامون تأثیر تهذیب نفس بر حصول معارف حسی و عقلی مطلب مستقل و روشن وجود ندارد . 2 - ابن عربی و ملاصدرا با آنکه در لزوم و ضرورت " تهذیب نفس " برای حصول معرفت شهودی اتفاق نظر دارند اما در زمینه تبیین میزان و چگونگی تأثیر مورد نظر متفاوت از هم عمل می نمایند به این ترتیب که ابن عربی ، طریق اصلی کسب معرفت شهودی را ورود تجلیّات الهی در قلب مهذّب و مطهّر معرفی می نماید ؛ یعنی ، تهذیب و تطهیر نفس و قلب انسانی را عامل اصلی و منحصر معرفی می نماید اما ملاصدرا بحث حصول معرفت شهودی را در یک نظام فکری منسجم که در آن جهان شناسی ، انسان شناسی و معرفت شناسی در ارتباط و موازات هم هستند طرح می نماید به این ترتیب که حصول معرفت شهودی موکول به حصول مراحل و مراتبی توسط انسان در درون خویش و در ارتباط با هستی می باشد که برخی از این مراحل ، حیثیّت سلبی دارند که از آن ها به تهذیب نفس از رذایل اخلاقی و پلیدی های مادی ، تعبیر می شود و برخی از آن ها حیثیّت ایجابی دارند که به آن ها تحلیّه نفس به فضایل اخلاقی و صور علمی ، گویند . بنابراین در اندیشه ملاصدرا تهذیب نفس در عین لزوم و ضرورتش برای حصول معرفت شهودی در جایگاه علت ناقصه قرار دارد نه علت تامّه.

آنچه در پیش رو دارید، تلاشی است تحقیقی و کنکاشی است جستجوگرانه در موضوع امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات و سیره پیشوایان و طرحی است نسبتا جامع و دربرگیرنده پاسخ هایی به پرسشهای زمان ما. امر به معروف و نهی از منکر از جمله مهمترین دستورهای دینی و تکالیف الهی است که اهمیت زیادی نسبت به بسیاری از واجبات دیگر دارد، چرا که رواج خوبی ها و واجبات دیگر در گرو انجام این تکلیف می باشد. قیام ها و حق طلبی ها ی ائمه دین، در قالب امر به معروف و نهی از منکر صورت گرفته است که یکی از آنها قیام خونین سیدالشهدا در کربلاست، که عملا و صراحتا انگیز ه قیام خود را عمل به این واجب برشمرده اند. در مورد امر به معروف و نهی از منکر – معطوف به اهمیت که در متون دینی دارد- باید پرسید که: آیا همان قدر که درمتون دینی تأکید شده است اهمیت آن درک شده؟ از ابعاد و ویژگی ها و چند و چون آن به اندازه کافی اطلاع داریم؟ این فرضیه چه نفش و جایگاهی در جامعه می تاند ایفا کند، و تا حد مطلوب چه قدر فاصله داریم؟! امر به معروف و نهی از منکر، یک واجب مهمی است که متأسفانه هم شناخت کافی در مورد آن وجود ندارد و هم به طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. حتی در جامعه اسلامی ما، ب این که قرآن واحکام در درجه ی اول اهیمت قرار داردند، ولی باز هم این اصل مهم مورد غفلت و کم مهری واقع شده و عنایت کافی بدان مبذول نشده است. بنابراین هم از لحاظ دینی و هم از لحاظ نیاز روز لازم است که این موضوع مورد بررسی و دقت قرار گیرد و هم ابعاد مختلف مسأله در حد وسع و توانایی مورد کنکاش قرار گیرد. در این نوشتار سعی ما هم بر این است که در حد توان ابعاد موضوع را در چهار بخش مود بحث و بررس قرار دهیم. هر بخش مشتمل بر چندین فصل است و هر فصل زیرمجموعه های خاص خود را دارد. بخش اول به کلیات مطالبی در مورد امر به معروف و نهی از منکر می پردازد که اصولا چه ضرورتی دارد، به بحث در این مورد بپردازیم و در ادامه هدف و پیشینه این فریضه الهی بیان می شود. همچنین بیان می شود که چه راهکارهایی برای اجرای این فریضه وجود دارد. بخش دوم آن مربوط به امر به معروف و شرایط آن است که در دو فصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته که عبارتست از: 1- معروف و منکر – آمر و ناهی، که زیرمجموعه های زیر را در بر می گیرد: الف) معنای امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ برای امر به معروف و نهی از منکر باید معروف و منکر را شناخت و دانست که چه کاری در محدوده معروف است تا امر به آن لازم باشد و چه کاری در محدوده منکر است، تا نهی از آن واجب باشد. ب) ما باید از چه راههای معروف و منکر را بشناسیم تا بتوانیم آن طور که شایسته و بایسته است عمل کنیم؟ سرشت انسان به گونه ای است که ذاتا جویای کمالات و زیبایی هاست لذا از پستیها و زشتیها دوری می کند و به سوی خوبی و کمالات می رود. به حکم اینکه اسلام آخرین دین و کاملترین شریعت است انسان برای شناخت معروف و منکر نیازمند به آن است. و در نهایت یکی از نعمت هایی که خداوند متعال در نهاد انسان قرار داده وجود پیامبر درونی یا عقل است که انسان با سنجش اعمال به خوبی و بدی آن پی می برد. ج) مصادیقی باید وجود داشته باشد تا به واسطه آن به معروفها عمل کرد، و از منکرات اجتناب نمود. د) امر به معروف و نهی از منکر وظیفه افراد خاصی نیست بلکه دین مبین اسلام عمل به این فریضه را بر همه واجب نموده که به نیکی امر و از بدی نهی نمایند لذا همه را در برابر این تکلیف مسئول می شمارد. ه) شخصی که می خواهد وظایف دینی خویش را عمل کند تا کلام و سخن او در دیگران اثر بخشد باید دارای ویژگیها و خصوصیاتی باشد. برای این که در جامعه بتوان خوبیها را گسترش داد و از مفاسد جلوگیری کرد باید خود شخص آمر و ناهی دارای مقدماتی باشد تا دیگران به سخنان او گوش فرا دهند. 2- شرایط امر به معروف و نهی از منکر: به طور کلی تکالیف اسلامی دارای شرط هستند شرایط عمومی و شرایط خصوصی، در صورت تحقق این شروط است که امر به معروف و نهی از منکر واجب خواهد شد. بخش سوم در رابطه با جایگاه امر به معروف و نهی از منکر، مراحجل و شیوه های آن سخن به میان می آورد. که دارای دو فصل است: 1- جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاههای مختلف دین مبین اسلام که جامعه را به مصلحت و کار نیک فرمان داده و از مفسده و کار زشت نهی فرموده شآن امر به معروف و نهی از منکر را بسیار بزرگ شمرده و راجع به آن تأکیدات و ترغیبات فراوان نموده است. این فریضه بزرگ در قرآن مجید آیات متعددی را به خود اختصاص داده که تعداد 17 آیه مورد بحث قرار گرفته شده. و این نکته بسیار مهم گنجانده شده که، هر جامعه ای به این فریضه بزرگ ارج نهد به عنوان بهترین امت تلقی شده است. هنگامی که سیره معصومین را مورد بررسی قرار می دهیم چنین دریافت می شود که، آنان اساس و بنیان کار خود را بر آن نهاده اند و خطوط اصلی هدایت را همواره با ذکر معروفها مشخص نموده و راههای به بن بست رسیده را با بیان منکرات تبیین فرموده اند. مبحث بعدی این است که اساسی ترین عنصری که در قیام امام حسین ( ع) نقش داشته امر به معروف و نهی از منکر بوده و این مطلب به وضوح در سخنان آن حضرت دیده می شود. امر به معروف و نهی از منکر در سیره و روش تمامی بزرگان، علما، دانشمندان دین شناس و مجاهدان در راه خداوند بوده است آنان که با الگو قرار دادن پیامبر و ائمه معصومین ( به حکمو وظیفه ای که اسلام بر عهده انسانهای مؤمن نهاده) همواره برای احیا، نشر و تبلیغ مکتب اسلام سعی و کوشش فراوان نموده اند و اینکه ما در این نوشتار به نحوه عملکر برخی از آنان در این زمینه می پردازیم، چهره هایی که زندگی خود را صرف معرفی کردن ارزشهای اسلامی و بر حذر داشتن مردم از کارهای ناصواب داشته اند. 2- مراحل و شیوه های امر به معروف و نهی از منکر. تدریجی بودن از نعمت های خداوند متعال در خلقت،آفرینش، قانونگذاری و تشریع بوده است بر همین اساس احکام الهی در مدت 23 سال بر پیامب نازل شد و حتی گاهی در مورد یک مسأله مثل شرب خمر به تدریچ بیان گردید. تبلیغ یک وظیفه عمومی برای همه مسلمانان است وظیفه هر مسلمانی این است که حامل پیام الهی باشد و سعی کند ابتدا خود به این پیام الهی عمل نماید و آن را نیز در جامعه به مرحله عمل تحقق برساند. مطلب بعدی نیز در زمینه مراحل آن است که دارای سه مرحله امر به معروف قلبی، لسانی و یدی می باشد. بخش چهارم این بخش در زمینه نقش فریضه امر به معروف و آثار آن بحث می کند. این بخش دارای 5 فصل ذیل است: 1- امر به معروف و نهی از منکر در دفاع از اسلام 2- آثار امر به معروف و نهی از منکر 3- آثار سلب و تخریبی ترک امر به معروف و نهی از منکر 4- علل و عوامل گرایش به منکرات 5- علل و عوامل بی تفاوتی در برابر منکرات جهانی بودن اسلام وکوشش در راه تحقق حاکمیت آن در حد وسیعی متأثر از اصل امر به معروف و نهی از منکر است انقلاب اسلامی ایران نیز یکی از ثمرات و نتایج با ارزش این اصل مسلم در جنبه های سیاسی و حکومتی آن است. حال جای پرسش است که چرا با وجود این همه تأکیداتی که نسبت به این فریضه صورت گرفته باز هم این فریضه در زمان کنونی ما مورد بی مهری واقع شده ؟! چرا به آنچه می دانیم عمل نمی کنیم؟! اساس امر به معروف و نهی از منکر نیکوکاری است. مگر ممکن است کسی بخواهد از خودگذشتگی کند و خود را در خدمت خلق قرار دهد ولی دیگران را به سمت و سوی خیر و نیکی از طریق امر به معروف و نهی از منکر رهنمون ننماید؟! آری اگر از درون مراقب خود باشیم و مردم از برون مراقب ما باشند و مسئولین در رأس نظام سیاسی و حکومتی، مشوق خوبیها و مانعی بدیهای افراد جامعه باشند، بهترین جامعه را خواهیم داشت و به فرموده امام ( ره) می توانیم انقلابمان را به تمامی کشورها صادر نمائیم. ان شاءالله از خداوند توفیق همه را در انجام این فریضه الهی خواهانم و اگر لغزشی در نوشته هایم است، از خداوند عزیز عذر می خواهم.